Morgunblaðið - 05.08.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. ÁGÚST 1992
Vaktir á stjórnpalli skipa
Fyrirspurn til samgönguráðherra
eftir Guðjón Ármann
Eyjólfsson
Undir þinglok, hinn 14. maí sl.
svaraði Halldór Blöndal samgöngu-
ráðherra fyrirspurn Rannveigar
Guðmundsdóttur, alþingismanns
varðandi öryggismál sjómanna.
Greint var frá þessu í fréttum frá
Alþingi hinn 16. maí sl.
Fyrirspurn þingmannsins var svo-
hljóðandi:
1. Hvers vegna hafa ekki enn verið
settar starfsreglur fyrir rann-
sóknarnefnd sjóslysa svo sem
boðað er í lögum nr. 21/1986?
2. Hefur að dómi ráðherra tekist
að færa rannsóknir á sjóslysum
„í nútímalegt horf“ eins og stefnt
var að með breytingu á siglinga-
lögum 1986, t.d. með því að haga
þeim eins og gert er þegar flug-
slys verða?
3. Telur ráðherra koma til greina —
einkum í Ijósi tíðra sjóslysa að
undanfömu — að herða varúðar-
reglur við siglingar skipa þannig
að aldrei verði færri en tveir
menn á vakt í brúnni hveiju sinni?
Spurningar frú Rannveigar Guð-
mundsdóttur eru mjög svo tímabær-
ar.
Rannveig fylgdi fyrirspurn sinni
úr hlaði með ágætri ræðu og kom
inn á hin alvarlegu sjóslys sem hafa
orðið hér við strendur landsins á
undanförnum árum. Hún vakti þar
athygli á mikilvægi góðrar vaktar í
brúnni og hvað það gæti reynst
hættulegt, ef örþreyttur skipstjórn-
armaður, einn á vakt, sofnaði við
suð hinna mörgu rafeindatækja, sem
eru í brúm nýtísku skipa.
Orðrétt sagði þingmaðurinn enn-
fremur: „Tækin eru skær og blind-
andi og trufla jafnvel af þeim orsök-
um útsýn úr brú, þegar dimmt er.. “
„Menn treysta líka á tækin, þykir
ekki þurfa að tveir séu á vakt. Því
er haldið fram að þannig sé þá oft-
ast einn á vakt á stíminu.“ Þetta
eru orð í tíma töluð og falla við skoð-
anir mínar og kennslu í siglingaregl-
um og skipulagi vakta um borð í
skipum.
Halldór Blöndal samgönguráð-
herra sagði í svari sínu við fyrstu
spurningunni að unnið væri að end-
urskoðun reglugerðar um sjóslysa-
nefnd. Það eru góðar fréttir og mik-
ið nauðsynjaverk. Brátt eru 30 ár
síðan sérstök nefnd var fyrst skipuð
af Alþingi árið 1963 til þess að rann-
saka orsakir sjóslysa.
Samgönguráðherra gaf það svar
við annarri spurningu frú Rannveig-
ar að með nýjum siglingalögum árið
1986 hefði sjáifstæði nefndarinnar
verið aukið (sbr. XIII kafla siglinga-
laga um sjópróf o.fl.). Rannsóknar-
nefnd sjóslysa hefði heimild til að
leita aðstoðar sérfræðinga og rann-
sóknastofnana, en vegna kostnaðar
við sjálfstæðar rannsóknir hefði
nefndin þó almennt byggt á sjópróf-
um og lögreglurannsóknum.
Svör ráðherrans við þriðju spurn-
ingunni komu mér aftur á móti mjög
á óvart. Þau eru að mínu mati ekki
í neinu samræmi við öryggisreglur
um þetta mál, meðal annars vegna
niðurstöðu og ályktana rannsóknar-
nefndar sjóslysa og erlendra rann-
sókna á sjóslysum, sérstaklega
árekstrum og ströndum.
Orðrétt sagði ráðherrann:
„Þessu er því til að svara að með
að fækkun áhafna skipa og bættum
tækjabúnaði, t.d. sjálfstýringu og
eftir að ratsjár komu í brú 1960 var
ákveðið að hafa einn mann á vakt
(Innskot: Af hverjum og hvenær?).
Það er skoðun þeirra sem um þessi
mál hafa Ijallað á vegum ráðuneytis-
ins að með slíkum nútíma tæknibún-
aði sé það almennt fullnægjandi að
hafa einn mann í brú við eðlilegar
aðstæður. En að sjálfsögðu skiptir
mestu máli í þessu sem öðru að sem
mest árvekni sé viðhöfð, farið eftir
aðstæðum og menn séu samtaka um
það að gæta fyllsta öryggis.“
Síðasta hluta í ræðu ráðherrans
er ég auðvitað mjög svo sammála,
en hvað öðru viðvíkur leyfi ég mér
að álíta að samgönguráðherra hafi
fengið rangar upplýsingar.
Ræðu sinni um þetta mikla örygg-
ismál sjómanna og siglinga iauk
samgönguráðherra með orðunum:
„Ég sé ekki ástæðu til að hafa um
þetta fleiri orð, hæstvirtur forseti."
Ef tekið er tillit til alþjóðlegra
siglingareglna stenst reglan um að-
eins einn mann á vakt í brúnni að
nóttu til og í dimmviðri ekki alþjóða-
siglingareglur, nema þá með sér-
stökum ráðstöfunum á sérstaklega
útbúnum skipum. Af mörgum þjóð-
um er það ekki viðurkennt, enda
hæpið með túlkun siglingareglnanna
í huga. Skv. 2. gr. laga nr. 56/22.
apríl 1986 hafa þessar reglur laga-
gildi hér á landi.
Ég fullyrði, að þessi skoðun sam-
gönguráðherra og samgönguráðu-
neytisins er hvergi viðurkennd svo
fortakslaust og ráðherrann sagði
þarna á Alþingi.
Á opinberum vettvangi og þá helst
í sama fjölmiðli, ríkisútvarpinu sem
nær vítt um landið og til hafs eða
á a.m.k. að gera það, verður að
gefa skýr og ákveðin svör um hvern-
ig hið háa ráðuneyti og hæstvirtur
samgönguráðherra hefur komist á
þessa skoðun og hvernig beri að
túlka siglingareglurnar, t.d. 2. reglu
a)-lið: „I þessum reglum getur ekk-
ert leyst skip, eiganda þess, skip-
stjóra eða áhöfn undan ábyrgð, ef
reglunum er ekki fylgt eða vanrækt
er að gæta þeirrar varúðar, sem al-
menn sjómennska krefst eða sér-
stakar aðstæður kunna að útheimta“
og 5. reglu um dyggilegan vörð á
skipum.
Aðeins í einstaka landi er viður-
kennt með mjög ströngum reglum
um útbúnað skipa, að nægilegt sé
að hafa aðeins einn mann á vakt í
brúnni á siglingu.
Alþjóðasiglingareglur, vaktreglur
Alþjóðasiglingamálastofnunar
(IMO) og gögn, sem styðjast við ítar-
legar sjóslysarannsóknir erlendis
segja allt annað en samgönguráð-
herra fullyrti. Boðorð þeirra er örugg
vakt í brúnni, gott skipulag og „Að
brúin má aldrei vera mannlaus".
Fjöldi vaktmanna í brú hlýtur að
sjálfsögðu að vera mjög mismunandi
og eftir aðstæðum hveiju sinni. Það
er t.d. sitt hvað að standa vakt í brú
úti á reginhafi fjarri landi og svo
uppi í landsteinum eða á miklum
umferðarsvæðum eins og í Ermar-
sundi þar sem 450-500 skip sigla á
hveijum sólarhring eða við aðalsigl-
ingaleið að Saxelfi (Elbe), þar sem
koma að skip á leið til og frá Ham-
borg eða þau skip sem sigla til Eyst-
rasaltshafna um Kílarskurð.
í umræðum um þetta mál á Al-
þingi benti Matthías Bjarnason al-
þingismaður og fyrrverandi sam-
gönguráðherra einmitt á, að vakt á
skipi væri háð aðstæðum hveiju
sinni, en gera ætti meiri kröfur um
að menn haldi vöku sinni í þessum
efnum.
Hér á landi hefur fræðsla í slysa-
vörnum, notkun gúmmíbjörgunar-
báta og fl. verið stóraukin á undan-
fömum árum. En menn mega samt
aldrei gleyma því að mikilvægast
af öllu er að varðveita öryggi sjálfs
skipsins. Sjálft skipið, öryggi þess
og áhafnar, er og mun alltaf verða
höfuðatriðið í öryggismálum sjó-
manna.
Til þess að tryggja þetta öryggi
verður að fylgja alþjóðlegum sigl-
ingareglum, kunna sína siglinga-
Guðjón Ármann Eyjólfsson
„Sjóslysarannsóknir hér
heima og erlendis hafa
leitt til sömu niðurstöðu:
Höfuðorsök sjóslysa,
árekstra og stranda er
léleg varðstaða og skipu-
lagsleysi á vaktinni í
brúnni. Vaktin er undir-
mönnuð. Með rannsókn-
um hefur óyggjandi ver-
ið leitt í ljós, að léleg
varðstaða um borð í
skipum hefur kostað
fjölda mannslífa og
ómældar fjárupphæðir.“
fræði og notkun siglingatækja til
staðsetningar og siglingar skipsins.
Skipstjórnarmenn verða að vita hver
er stöðugleiki skipsins og þekkja
reglur um fjarskipti og notkun fjar-
skiptatækja. Sjóbúnaður verður allt-
af að vera í samræmi við góða sjó-
mennsku.
Það er sannfæring mín að mesta
öryggismál hvers skips og það sem
skiptir meira máli en nokkuð annað,
ef litið er frá haffærni skipsins, er
að varðstaðan í brúnni sé alltaf eins
góð Og mögulegt er. Góð og örugg
vakt skiptir miklu meira máli en að
fylla skipið af gúmmíbjörgunarbát-
um eða öðrum ágætum öryggistækj-
um.
í skýrslu Rannsóknarnefndar sjó-
slysa fyrir árin 1988, 1989 og 1990,
’ðvikudaginn 5. ágúst kl.9:00 - stundvíslega!
r Áður: Nú:
Jogginggallar /fullorðins 7.980 3.990
Jogginggallar /bama 4.990 2.990
Kvennskór
Karlmannaskór
Bamaskór
Sundbolir
Úlpur /fullorðins
5.270 2.490
6.980 3.490
3.490 1.990
2.690 990
7.490 3.950
6.590 2.950

BOLTAMAÐUR NN
SPORTVÖRUVERSLUN
Laugavegi 27 • Sími 15599
sem kom út 1991, segir orðrétt: „Ef
skoðuð eru hin mörgu tilfelli þar sem
óhöpp hafa orðið, s.s. árekstrar og
strönd, kemur í ljós að meginorsök
þeirra er skortur á árvekni skip-
stjórnarmanna og vanrækt er að
halda dyggilegan vörð á stjórnpalli,
sbr. 5. gr. siglingareglna.“
Erlendis hafa víða verið gerðar
merkilegar og rækiiegar rannsóknir
á orsökum sjóslysa til þess að draga
megi af þeim lærdóm og ályktanir
til að koma í veg fyrir sjóslys. Með
fyrirspurn sinni var Rannveig Guð-
mundsdóttir einmitt að vekja sér-
staka athygli á þessum mikilvæga
þætti í slysavörnum.
Sjóslysarannsóknir hér heima og
erlendis hafa leitt til sömu niður-
stöðu: Höfuðorsök sjóslysa, árekstra
og stranda er léleg varðstaða og
skipulagsleysi á vaktinni í brúnni.
Vaktin er undirmönnuð. Með rann-
sóknum hefur óyggjandi verið leitt
í ljós, að léleg varðstaða um borð í
skipum hefur kostað fjölda manns-
lífa og ómældar flárupphæðir. Slys
af völdum árekstra eru ætíð mjög
alvarleg eins og mörg og nýleg
dæmin sanna.
Erlendar rannsóknir
Nýjustu rannsóknir sjóslysa hafa
leitt eftirfarandi í ljós:
74% verða vegna mannlegra mis-
taka; 11% vegna bilana og tækni-
legra galla; 15% valda ytri aðstæður
og tilvik.
Ég vitna hér stuttlega í nokkrar
rannsóknir sjóslysa og þá sérstak-
lega rannsóknir árekstra.
Tryggingafélagið „Norske Verit-
as“ lét framkvæma rannsókn á slys-
um, sem höfðu orðið um borð í norsk-
um skipum á árunum 1970-1978.
Samtals voru rannsökuð 3.599 sjó-
slys. Af þeim voru 76% eða 2.742
árekstrar og strönd og mátti rekja
85% þeirra slysa til mannlegra mis-
taka.
Einn helsti sérfræðingur Breta í
árekstrarmálum, A.N. Coekcroft,
lengi prófessor við London Schooí
of Polytechnícs, hefur gert umfangs-
miklar rannsóknir á árekstrum
skipa. Hann gerði athuganir á 2307
árekstrum frá 1957-1961; nærri
60% árekstranna urðu við strendur
Norðvestur-Evrópu eða á hafsvæði
sem íslensk skip sigla mikið um.
Cockcroft komst að þeirri niðurstöðu
að höfuðorsök þessara 2307
árekstra væri tvenns konar:
1. Ekki var haldinn dyggilegur
vörður.
2. Skipulag vakta og starfa í brú
var ófullnægjandi.
Alþjóðasamtök skipaeigenda
(ICS) vilja að sjálfsögðu tryggja sem
best öryggi skipa sinna. Samtökin
hafa Iátið fara fram vísindalegar
rannsóknir á sjóslysum og auk þess
gefið út merkilega bæklinga og leið-
beiningar fýrir skipstjórnarmenn,
svonefnda minnislista eða gátlista.
Ég undirritaður þýddi fyrstu útgáf-
una (Bridge Procedures Guide) og
birti í bókinni Siglingareglur —
Stjórn og sigling skipa (Reykjavík
1989).
í formála skrifaði H. T. Beazley
þáverandi formaður ICS m.a.: „Ef
starfshættir í brú eru teknir traust-
um tökum — á breiðum alþjóðlegum
vettvangi — er það trú mín að veru-
lega myndi draga úr sjóslysum."
Samtökin létu rannsaka 50 sjópróf.
Niðurstaða rannsóknarinnar var sú
sama og hjá Cockcroft:
Alvarlegustu mistök við árekstra
í björtu veðri, þegar flestir álíta að
útvörður sé þarflaus í brúnni, voru,
að ekki var haldinn dyggilegur vörð-
ur, ekki var gætt að því hvort
kompásmiðun af skipi sem nálgaðist
breyttist og ekki var breytt um
stefnu og hraða í tæka tíð og svo
um munar.
Um notkun tækja í brúnni sem
sumir álíta að geri útvörðinn óþarfan
var á ráðstefnu sem' var haldin í
Bergen í Noregi 19. og 20. septem-
ber 1985 gerð eftirfarandi ályktun:
„Þrátt fyrir það að nútímatækni
geri mönnum kleift að gæta betur
skips og siglinga með rafeindasiglin-
QKEYPIS
UTFILMA FYLGIR
HVERRI FRAMKÖLLUN
rmi
MYNDSYIN
SÍMI 91-77755