Morgunblaðið - 05.08.1992, Blaðsíða 31

MORGUNBLA.ÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. ÁGÚST 1992
31
Eiríkur Kristófersson, fyrrum skipherra á varðskipum ríkisins, 100 ára
Morgunblaðið/Þorkell
„Eitt er víst að ég verð ekkert kvennagull á myndinni." Eiríkur Kristófersson fyrrum
skipherra á Hrafnistu.
Ég er sáttur
við allt og alla
„Það er nú bara svo skrítið að ég mau marga hluti sem gerðust fyrir
áratug ljóslifandi en spurðu mig ekki hvað ég sagði í fyrradag,“ segir
Eiríkur Kristófersson fyrrum skipherra, sem á 100 ára afmæli í dag,
kíminn og skellir sér á lær. Hann hefur gaman af því að rifja upp eftir-
minnileg atvik úr ævi sinni og af nógu er að taka, sérstaklega frá árun-
um 1929-1962 þegar hann var skipherra á varðskipum ríkisins. Eiríkur
hefur samanlagt tekið þátt í björgun 640 skipa og báta, 100 sem stýrimað-
ur og 540 sem skipstjóri. Flestar urðu bjarganirnar 36 á einu ári. Hann
dvelst nú á Hrafnistu í Hafnarfirði og er ótrúlega ern. Sjón og heyrn er
þó farið að hraka og göngugrind er þarfur þjónn þegar gengið er um
gangana. Móttaka verður haldin Eiríki til heiðurs á 5. hæð dvalarheimilis-
ins (gengið inn um suðurdyr) milli kl. 15 og 17 í dag.
Eiríkur er fæddur að Brekkuvelli í Barða-
strandahreppi 5. ágúst 1892. Hann hóf sjó-
mennsku vorið 1908 einfaldlega vegna þess
að ekki var aðra vinnu að hafa eins og hann
orðar það sjálfur. Tíu árum síðar tók hann
lokapróf frá Stýrimannaskóla íslands og
starfaði sem 1. stýrimaður og afleysingaskip-
stjóri á árunum 1924-1929. Eftirþað til árs-
ins 1962 var hann skipherra á varðskipunum.
Alls hefur Eiríkur verið á 33 skipum um
ævina.
Baujustrið
Á starfsferli Eiríks hjá Landhelgisgæslunni
áttu íslendingar í 12 mflna landhelgisstríði
við Breta 1958-1961. Eiríki er baráttan í
stríðinu, sem hann segir að hafi stundum
verið nefnt Baujustríðið, í fersku minni.
„Mig rekur til að mynda minni til þess á
siglingu með Austurlandi að sjá breskan tog-
ara leggja dufl í stefnu okkar. Nú, ég stansa
og skoða það án þess að gefa í skyn að ég
viti að þeir hafi kastað því útbyrðis. Og þeg-
ar ég hef gengið úr skugga um að það er
ekki merkt neinu skipi segi ég piltunum að
takaþað innfyrir. Ekki stóð á viðbrögðunum
því um leið og við erum farnir af baujustaðn-
um kemur fyrirspurn frá flotaforingjanum
Barry Anderson [á herskipinu Duncan] um
hvort við hefðum tekið duflið. Eg sagði svo
vera og fékk það svar að ef það yrði ekki
komið á sama stað innan 10 mínútna þá yrði
illt úr því,“ segir Eiríkur leggur áherelu á
að Anderson hefði bætt við, „mjög illt.“
„Ég sagði honum að ég hefði sjálfur skoð-
að duflið vandlega og nú byði ég þeim að
koma um borð í skipið og sýna mér merki
sitt, með því sama yrði duflið þeirra. Ander-
son svaraði þessu aldrei,“ segir Eiríkur.
Breski krúnufáninn
hvarf í hafflötinn
Aldni skipherrann kímir, tekur sér stutt
hlé og rifjar upp næsta fund sinn við Ander-
son hálfum mánuði seinna. „Við komum út
á Fljótavík út af Skagafirði í blíðskaparveðri
og hvítalogni. Þar eru 13 togarar og Ander-
son að passa. Þá sé ég að þeir hafa lagt út
bauju og hugsaði mér gott til glóðarinnar að
grípa hana fyrir augunum á Anderson. En
þegar ég kíki á hana sé ég að eitthvað er
annað á seiði en venjulega.
í staðinn fyrir belg var þarna 2-3 rúmtaka
stáltunna og á flaggstönginni var hvorki
meira né minna en breski krúnufáriínn. Þá
fór ég að hugsa málið. Þessa bauju gat ég
ekki tekið, það gerði krúnuflaggið. Eg sagði
þeim fyrir sunnan frá þessu og ef eitthvað
skyldi gerast sögulegt að taka upp á band
allt sem gerðist milli mín og herekipsins.
Þeir sendu mér síðan skeyti og sögðu að sjálf-
ur yrði ég að ráða fram úr málinu og losna
við baujuna.
Ég fór að hugsa, ég yrði að reyna að skjóta
baujuna niður með riffílskotum en við vorum
með breska riffla um borð síðan úr stríðinu.
Vandinn var hins vegar sá að láta skothríðina
ekki heyrast. Ég lét opna skipið niður, lokaði
öllum gluggum í brúnni, hafði bakborðshurð-
ina opna, stóð við hurðina hinum megin og
skaut duflið þegar við sigldum framhjá því
í um 100 m fjarlægð. Tunnan seig undir eins
og svo sökk allt sam-
an. Lánaðist bragðið
prýðilega og enginn af
togurunum heyrði
hinn minnsta hvell.
Mínir menn hrópuðu
hins vegar af brúnni
þegar breski alríkis-
fáninn hvarf niður í
hafflötinn og það
heyrðu togarasjó-
mennimir og kölluðu
allir í Anderson að ég
væri búinn að stela
duflinu.
Undir einsfékkég
hótunarbréf frá
Andereon um að ef ég
yrði ekki búinn að skila
duflinu á sama tíma
innan 10 mínútna þá
yrði illt úr. Ég svaraði
honum náttúrulega
sannleikanum sam-
kvæmt að ég hefði
ekkert dufl tekið og
gæti þar af leiðandi
engu dufli skilað. Ég
heyrði að hann kallaði
til hinna þrisvar sinnum og í þriðja skiptið
heyrði ég hann segja við þá að þar sem ég
hefði sagt að ég hefði ekkert tekið, hefði ég
ekkert tekið. Hvað annað ég hefði gert vissi
hann ekki. Hann kallaði síðan til mín og spurði
hvort ég hefði farið nálægt duflinu. Ég svar-
aði: „Nálægt og ekki nálægt. Ég fór framhjá
því á hægri ferð og á að giska 100 m fjar-
lægð. Það var aðeins til þess að sýna breska
krúnuflagginu tilhlýðilega virðingu." Ander-
son hnussaði, hugsaði sig um í 5 mínútur og
sagði: „Við látum málið niður falla.“
Og enn átti Eiríkur eftir að hitta Ander-
son. „Þegar við hittumst næst minntist hann
á atvikið við mig og sagði að þama hefði
verið útbúin dauðagildra því ef stolið hefði
verið af bresku krúnunni þá hefðu þeir haft
fulla heimild til að skjóta okkur niður.“
Þótt Eiríkur og Anderson aðmíráll elduðu
grátt silfur saman í þorskastríðinu, fór svo
að eftir að því lauk bauð Andereon Eiríki til
Bretlands og sendi herekip eftir honum. Eirík-
ur var árið 1963 sæmdur orðu brezka heims-
veldisins.
Nóg fyrir stafni
Eiríkur segist sæmilegur til heilsunnar og
heppnari að því leyti en margt gamalt fólk.
Hann segir að sér líði vel og biður sérstak-
lega fyrir þakklæti til starfsfólksins á Hrafn-
istu. „Það er eins og allir vilji allt fyrir mig
gera,“ segir hann og leggur áherelu á að
hann sé sáttur við allt og alla enda hafa
hann aldrei á ævi sinni hatað nokkurn mann
þó því sé ekki að neita að sér hafi líkað mis-
vel við menn.
Hann segist hafa nóg fyrir stafni á dag-
inn, lesi blöð í gegnum stækkara, hlusti á
útvarp og spólur sem hann kalli hjákonumar
sínar, en leggist á hvetju kvöldi til svefns,
alveg eins viðbúinn því að hafa hoppað yfir að
morgni.
Úr þorskastríðinu 1958-1961. Eiríkur í brúnni á varðskipinu
Þór með Sinclair jarli, flotaforingja.
Ungir vímuefnanotendur búa
oft við mjög slæmar aðstæður
Aðstæður gera batahorfur verri en vera skyldi, segir Olafur Olafsson landlæknir
ÓLAFUR Ólafsson landlæknir sagði á ráðstefnu um börn og barna-
vernd í gær að finna verði leiðir til að taka alhliða á vanda ungra
vimuefnamisnotenda, koma á öflugum fjölskyldumeðferðum og opna
ungmennunum leiðir til náms að nýju. Hann sagði að þessi ungmenni
byggju í flestum tilfellum við lélega menntun og slæmar heimilis- og
félagslegar aðstæður sem gerðu batahorfur þeirra mun verri en vera
skyldi. Oft væri til lítils gagns að senda þau aftur heim eftir meðferð
þar sem fjölskyldur þeirra ættu í meirihluta tilfella sjálfar við vímu-
efnavanda að stríða.
Ólafur kynnti á ráðstefnunni
skýrslu sem er afrakstur samráðs-
fundar um vandamál unglinga með
fulltrúum Landlæknisembættisins,
lögreglunnar í Reykjavík, unglinga-
deilda Félagsmálastofnunar
Reykjavíkur, Kópavogs og Hafnar-
fjarðar, Hagstofu íslands, Ungl-
ingaheimilis ríkisins, Rauða kross
heimilisins, Fangelsismálastofnun-
ar ríkisins, Krýsuvíkursamtakanna,
!. Krossins og SÁÁ. Þar kemur fram
að langtímaatvinnuleysi meðal ungs
fólks hefur aukist mikið, sérstak-
lega á þessu ári. í febrúar sl. voru
269 ungmenni á aldrinum 15 til 24
ára á atvinnuleysisskrá samanborið
við 6 ungmenni árið 1989. Þá hefur
skammtímaatvinnuleysi, þ.e. at-
vinnuleysi í 1 til 3 mánuði, einnig
aukist verulega eða úr 119 skráðum
15 til 24 ár.a einstaklingum árið
1989 í 942 í febrúar sl.
Vímuefnaneysla hefur einnig
aukist meðal ungmenna undanfarin
ár, aðallega áfengis-, kannabis- og
amfetamínneysla. Þá segir í skýrsl-
unni að kókaín hafí haldið innreið
sína í landið en stómeytendur séu
fáir. Mikil aukning var á kærum
vegna fíkniefnabrota meðal 19 ára
og yngri á síðasta ári hjá lögregl-
unni í Reykjavík. Sjötíu unglingar
voru þá kærðir en frá 1987 til 1990
voru að meðaltali 25 unglingar
kærðir á ári. í skýrslunni segir að
skýringin geti að nokkru verið sú
að lögreglan sinni meira „minni
málum“ nú en áður. Neysla þessara
efna virðist ekki hafa aukist meðal
20 ára og eldri.
Þá kemur fram í skýrslunni að
ofbeldisbrot hafi staðið í stað sl. 3
ár og jafnvel heldur minnkað meðal
19 ára og yngri.
í erindi sem Ólafur hélt á ráð-
stefnunni í gær um þetta efni kom
fram að það sem einkenndi unga
fíkniefnaneytendur væri að þeir
kæmu undantekningalítið úr mjög
erfiðum fjölskyldu- og heimilisað-
stæðum, 30 til 40% þeirra hefðu
ekki lokið skyldunámi, þeir hefðu
ekki starfsréttindi og væru atvinnu-
lausir. Algengt væri að þeir byggju
ekki með báðum kynforeldrum og
þeir þjáðust oft af óöryggi, lélegri
sjálfsmynd og minnimáttarkennd.
Állt að þriðjungur unglinga sem
leita meðferðar þjáist, segir í um-
ræddri skýrslu, af miklum kvíða,
þunglyndi og sjálfsmorðshugsun-
um. Meirihluti unglinga sem lýkur
vistun á meðferðarheimilum snýr
aftur til síns heima þar sem þeirra
nánustu eiga mjög oft við veruleg
vímuefnavandamál að stríða.
Ólafur sagði að aðstæður þessara
ungmenna gerðu batahorfur þeirra
mun verri en vera skyldi. „Oft gagn-
ar það lítið að senda þessi ung-
menni heim eftir að þau hafa lokið
meðferð þar sem heima eru aðstæð-
ur í mörgum tilfellum svo slæmar
að unglingarnir lenda á skömmum
tíma aftur á sömu braut,“ sagði
Ólafur. Hann sagði að á milli 50
og 70% þeirra unglinga sem snéru
heim aftur þyrftu að búa við vímu-
efnamisnotkun í sínu nánasta um-
hverfi. „Það dugar ekki sem skyldi
öllu lengur að snúa sér eingöngu
að vímuefnanotkun þessara ung-
menna. Vandamál þeirra leysast
ekki nema til komi mjög öflugar
fjölskyldumeðferðir. Auk þess verð-
ur að opna þeim leiðir til náms að
nýju og ekki síst þarf að kenna
þeim að umgangast fólk og fást við
dagleg störf því margir kunna ekki
til einföldustu verka,“ sagði Ólafur.
„Meðferðin snertir nú því ekki
einungis beinar læknisaðgerðir
heldur einnig félags- og menntunar-
mál. Dæmi um slíka alhliða með-
ferð má nú finna á nokkrum með-
ferðarstofnunum, til dæmis á stöð-
um eins og SÁÁ, Krýsuvík og á
Tindum,“ sagði Ólafur.