Morgunblaðið - 05.08.1992, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. ÁGÚST 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Umhverfi, tunga,
saga og menning
Stjómarskrá lýðveldisins ís-
lands var samþykkt á A’-
þingi í marz 1944. Hún var stað-
fest af 95% þátttakenda í þjóðar-
atkvæði tveimur mánuðum síð-
ar. Hún tók gildi 17. júní þetta
sama ár, á stofndegi lýðveldsins.
Það var í þessari stjómarskrá
sem embætti forseta Islands var
stofnsett.
í hugum flestra íslendinga er
forsetinn, sem er þjóðkjörinn,
sameiningartákn; tákn þess að
við erum ein þjóð, þjóðarfjöl-
skylda. En forsetinn hefur fleiri
hnöppum að hneppa en að
styrkja þjóðarvitund okkar.
Stjómarskráin felur honum
margs konar vald.
Forsetinn fer, ásamt Alþingi,
með löggjafarvaldið, en önnur
stjómvöld með framkvæmda-
valdið. Forseti skipar ráðherra
og veitir þeim lausn. Forseti er
í forsæti ríkisráðs, sem ráðherrar
mynda. Undirskrift forseta undir
löggjafarmál eða stjórnarerindi
veitir þeim gildi, þegar ráðherra
undirritar þau með honum. Ef
forseti synjar staðfestingar
ganga samþykkt lög að vísu í
gildi, eftir sem áður, en þá skal
leggja þau undir þjóðaratkvæði
svo fljótt sem verða má. Forseti
kveður og Alþingi saman árlega
og til aukafunda, þegar nauðsyn
þykir, og ákveður, hvenær því
er slitið. Enn er ótalið sitt hvað,
sem heyrir til völdum forseta,
en ljóst má vera, að þau em
umtalsverð.
Fjórða kjörtímabil frú Vigdís-
ar Finnbogadóttur, forseta ís-
lands, hófst síðastliðinn laugar-
dag. í innsetningarræðu sagði
hún orðrétt:
„Sem siðmenntaðri þjóð ber
okkur að leggja áherzlu á varð-
veizlu og verndun umhverfis og
virðingu og^ rækt við sögu og
menningu. Á okkar tímum, þeg-
ar fjarlægðir nálgast fyrir til-
verknað margs konar tækni, og
erlendar tungur ferðast skilríkja-
laust yfir landamæri og álfur,
verður það keppikefli sérhverrar
sjálfstæðrar þjóðar að varðveita
og hlúa að móðurmáli sínu og
menningu."
Forsetinn lagði og áherzlu á
að við mættum ekki láta stund-
aráföll hrekja okkur af leið. „Nú
er þessari þjóð brýnt,“ sagði for-
setinn, „að virkja afl handanna
og auðleg andans og tryggja
þannig að hér komi betri tíð með
bóm í haga, öflugt atvinnulíf og
hagsæld á heimilum landsins.“
Undir þessi orð skal tekið um
leið og Morgunblaðið árnar Vig-
dísi Finnbogadóttur, forseta,
heilla í starfí á fjórða kjörtíma-
bili hennar.
Eiríkur
Kristófersson
Utfærslur fiskveiðilandhelg-
innar í 12 mflur 1958, 50
mflur 1972 og 200 mílur 1975
gengu ekki átakalaust fyrir sig.
Þorskastríðin þijú, sem svo voru
nefnd, voru miklir átakatímar,
sem vörpuðu frægðarljóma á ís-
lenzku landhelgisgæzluna, hvar-
vetna um hinn fréttavædda
heim.
Eitt nafn reis þó öðrum hærra
í þorskastríðum, nafn Eiríks
Kristóferssonar skipherra, sem
verður eitt hundrað ára í dag.
Hann varð þjóðhetja á þessum
alvörutímum, vegna drengskap-
ar, hygginda og hugrekkis.
Hann ávann sér og landi sínu
virðingar með öðrum þjóðum,
sem fylgdust með átökunum á
íslandsmiðum. Sú virðing náði
ekkert síður til Breta, sem harð-
ast gengu fram gegn útfærslum
fiskveiðilandhelginnar, en ann-
arra. Það segir sína sögu um
heiðursmanninn og þjóðhetjuna,
Eirík Kristófersson.
Endir var bundinn á þorska-
stríðin eftir pólitískum samn-
ingaleiðum við umheiminn. Eng-
inn vafi er á því að aðild okkar
að Atlantshafsbandalaginu vó
þungt á vogarskál íslenzkra
hagsmuna í lyktum þorskastríða
sem stundum endranær. Sá ljómi
og sú reisn, sem landhelgisgæzl-
an, með Eirík Kristófersson í
broddi fylkingar, ávann sér í
þessum átökum, átti ekki síður
ríkulegan þátt í þeirri taflstöðu,
sem fól sigurinn í sér.
Af þessum sökum dvelur hug-
ur landsmanna hjá Eiríki Kristó-
ferssyni skipherra í dag, á
hundrað ára afmæli hans. Morg-
unblaðið þakkar honum í nafni
alþjóðar farsælt og heilladrjúgt
ævistarf og sendir honum hug-
heilar afmæliskveðjur.
Gestir á ráðstefnu um börn og barnavemd í Háskólabíói,
Allt að 43 af hverjum 100
níu ára börnum ein heima
KÖNNUN á félagslegum högum níu ára barna í Fossvogsskóla leiddi
í ljós að í allt að 43% tilvika vora börnin ein heima fyrir eða eftir
skóla eða hluta af þeim tíma og í nokkrum tilvikum gættu þau yngri
systkina. Þetta kom fram í erindi Gunnars Helga Guðmundssonar
læknis á ráðstefnu um börn og barnavernd í gær en hann gerði könn-
unina ásamt Önnu Björgu Aradóttur hjúkrunarfræðingi á 159 níu ára
börnum í tengslum við læknisskoðanir í skólanum á þremur aðskildum
skólaárum frá 1984 til 1990.
Af mæðrum þeirra barna sem
könnuð voru unnu 75 til 80% að hluta
eða fulla vinnu utan heimilis. í allt
að 43% tilvika voru bömin alein
heima fyrir eða eftir skóla eða hluta
af þeim tíma og í nokkrum tilvikum
gættu þau yngri systkina. Þetta hlut-
fall var lægst á skólaárinu 1989 til
1990 en þá var skólinn orðinn einset-
inn. Áður voru yngstu börnin, sex
og sjö ára, eftir hádegi í skólanum.
Gunnar Helgi sagði athyglisvert
að börnin hefðu tekið til morgunmat
sjálf í allt að 40% tilvika en það hlut-
fall hefði lækkað niður í 16% á skóla-
árinu 1989 til 1990.
í niðurstöðum könnunarinnar seg-
ir að telja verði að einveru barna
heimavið hafi ekki verið gefin nauð-
synleg athygli við heilsufarseftirlit í
skólum. Mikill tími skólalækna og
hjúkrunarfræðinga hafi farið í að
framkvæma líkamlegar skoðanir en
minna verið sinnt fyrirbyggjandi
starfi. Því sé brýnt að þessir þættir
verði teknir inn í reglulegt heilbrigði-
seftirlit allra skólabarna.
Slys á bömum tíðari hér
en í nágrannalöndunum
Ónógt eftirlit fullorðinna oft orsökin segir Pétur Lúðvíksson.
HLUTFALLSLEGA fleiri börn og unglingar látast af slysföram hér á
landi en á öðrum Norðurlöndum og önnur slys á börnum eru hlutfalls-
lega mun fleiri hér en meðal annarra Norðurlandaþjóða. Orsakirnar
má í mörgum tilfellum rekja til aðgæsluleysis og ónógs eftirlits hinna
fullorðnu. Þetta kom fram í erindi sem Pétur Lúðvíksson barnalæknir
hélt á norrænni ráðstefnu um börn og barnavemd í Háskólabíói í
gær. Hann sagði það allt of algengt viðhorf á íslandi að börn hefðu
gott af því að bera ábyrgð á sjálfum sér. Nauðsynlegt væri að þetta
viðhorf breyttist.
„Ofbeldi og einelti er vaxandi hluti
af daglegu lífi skólabarna á íslandi.
í sumum skólum, einkum á höfuð-
borgarsvæðinu eru dæmi um að börn
þori ekki í skólann vegna þess,“ sagði
Pétur. Hann sagði að þau ráð sem
oftast væri gripið til væri að skólayf-
irvöld ræddu við foreldra ofbeldis-
seggjanna, eða rækju þá tímabundið
úr skóla. „í flestum tilfellum eru
ofbeldisseggirnir þó börn sem sjálf
eiga við félagsleg eða tilfinningaleg
vandamál að stríða, sem ekki hefur
verið sinnt,“ sagði Pétur. Hann sagði
að stundum væri orsakirnar slæmar
heimilisaðstæður barnanna en oft
væru þetta börn með langa sögu um
náms- og aðlögunarerfiðleika af líf-
fræðilegum orsökum, eða misþroska
börn, sem ekki hefðu fengið viðhlít-
andi aðstoð. Þessi börn, sagði hann
að þörfnuðust ekki síður hjálpar en
fórnarlömb þeirra, en alltof oft drag-
ist á langinn að hjálpa þeim, bæði
vegna þess að skólayfirvöld gerðu
sér ekki grein fyrir vandamálinu en
ekki síður vegna þess að alltof fá
úrræði væru fyrir hendi til hjálpar.
„Skortur á meðferðarúrræðum fyrir
börn með félagsleg og tilfinningaleg
vandamál er eitt stærsta heilbrigðis-
vandamál íslensku þjóðarinnar,“
sagði Pétur.
Hann sagði að þótt ýmislegt hefði
verið gert til að bæta stöðu barna á
íslandi á undanförnum árum, þyrfti
margt enn að breytast áður en ís-
lendingar gætu sagt að þeir sinntu
þörfum barna sinna sem skyldi. í
því sambandi sagði hann nauðsyn-
legt að viðhorf almennings breyttist.
„Það er algengt viðhorf á íslandi að
börn hafi gott af því að bera ábyrgð
á sjálfum sér og hér tíðkast að 7 til
10 ára böm séu látin passa yngri
börn, jafnvel allan daginn meðan
foreldrarnir eru í vinnu,“ sagði Pét-
ur. Hann sagði að á meðan þetta
væri ríkjandi skoðun meðal fullorð-
inna væri lítilla breytinga að vænta
í þessum málum.
Pétur sagði að íslensk böm væra
að meðaltali bæði stærri og þyngri
við fæðingu en börn á öðrum Norður-
löndum og ungbarnadauði væri hér
jafnframt með því lægsta sem gerð-
ist. Á hinn bóginn létust hlutfallslega
fleiri börn og unglingar af slysförum
hér á landi en á nokkru hinna land-
anna og önnur slys á börnum væru
hlutfallslega mun fleiri hér en meðal
annarra Norðurlandaþjóða. „Þessar
staðreyndir eru okkur verulegt
áhyggjuefni, ekki síst vegna þess að
orsakir þeirra má í mörgum tilfellum
rekja til aðgæsluleysis og ónógs eft-
irlits hinna fullorðnu," sagði Pétur.
„Meðan slys og dauðsföll af völd-
um aðgæsluleysis era jafn tíð og
raun ber vitni, stoðar lítið að stæra
sig af lágum ungbamadauða og
meðan börnum með félagsleg og til-
finningaleg vandamál er ekki sinnt
sem skyldi getum við ekki talist
menningarþjóð," sagði hann.
I samtali við Morgunblaðið sagði
Pétur að brýnt væri að koma á sam-
starfi fólks innan menntageira, heil-
brigðisgeira og félagsmálageira til
að bæta úr þessu. „Það þarf að setja
á stofn einhvers konar sérfræðinga-
hóp sem getur metið barnið frá öllum
sjónarhomum."
Að sögn Gunnars Sandholt, sem
undanfarin ár hefur starfað sem yfir-
maður fjölskyldudeildar hjá Félgags-
málastofnun Reykjavikur en starfar
nú á vegum Norrænu ráðherranefnd-
arinnar í Kaupmannahöfn, ríkir tví-
bent afstaða til barna meðal íslend-
inga eða það sem hann kallar já-
kvætt afskiptaleysi. Hann segir að
þetta komi fram í því að á yfirborð-
inu sé afstaða fullorðinna til barna
og barneigna mjög jákvæð en um
leið og samfélag hinna fullorðnu
þurfi að leggja eitthvað á sig fyrir
börnin þá brjóti á. „Þetta er oft rétt-
lætt með þeirri afstöðu að böm hafi
svo gott af því að klára sig sjálf,“
sagði Gunnar í samtali við Morgun-
blaðið.
Hann sagði að þetta kæmi meðal
annars fram í því að á meðan aðrar
Norðurlandaþjóðir settu upp ráðstaf-
anir til að skólabörn gætu verið í
gæslu héldu íslendingar námskeið
fyrir skólabörn i því hvernig passa
bæri önnur böm og námskeið í því
hvernig þau ættu að bregðast við
hættum þegar þau væru ein. „Þetta
endurspeglar að okkur finnst svo
allt í lagi að börnin séu ein að við
kyngjum því,“ sagði Gunnar.
Hann sagði nauðsynlegt að bjóða
skólabörnum upp á samfellda dvöl
undir handleiðslu fullorðinna meðan
foreldrarnir væra í vinnu. „Þar gæt-
um við lært af Dönum, en í Dan-
mörku er öllum skólabörnum boðið
upp á gæslu í skólanum eftir að
skóladegi lýkur,“ sagði Gunnar.