Morgunblaðið - 11.03.1994, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. MARZ 1994

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 1,03 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áekriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Frekari vaxtalækkun?
Sl. haust lýsti Davíð Odds-
son, forsætisráðherra,
þeirri skoðun sinni, að raun-
vextir ættu að geta lækkað
á næstu mánuðum um 3-4
prósentustig. í kjölfar þess-
arar yfirlýsingar forsætis-
ráðherra lækkuðu raunvextir
um 2 prósentustig. Jafn-
framt var því lýst yfir af
hálfu ríkisstjórnarinnar, að
stefnt væri að frekari vaxta-
lækkun.
í nýrri skýrslu Þjóðhags-
stofnunar um framvindu
þjóðarbúskaparins á síðasta
ári og horfur á þessu ári
segir m.a.: „Verðstöðugleiki
og hagstæð þróun utanríkis-
viðskipta hafa skapað skil-
yrði til þess að slaka á taum-
haldinu í peningamálum og
stuðla þannig að lækkun
vaxta. Þetta var gert á síð-
asta ári og lækkuðu vextir
strax í kjölfarið. Þannig eru
til dæmis raunvextir ríkis-
skuldabréfa nú um tveimur
prósentustigum lægri en þeir
voru fyrir aðgerðir. Raun-
vextir gætu jafnvel lækkað
enn meira á þessu ári, ef
lánsfjárþörf hins opinbera
verður haldið í skefjum."
Síðar í skýrslu Þjóðhags-
stofnunar segir: „Þróun pen-
ingamála, það sem af er ár-
inu, bendir til að markaðsleg-
ar aðstæður fyrir þeim
vaxtalækkunaraðgerðum,
sem gripið var til í október
séu nokkuð traustar. Svig-
rúm gæti jafnvel orðið til
frekari lækkunar vaxta en
þróun lánsfjáröflunar hins
opinbera skiptir þar sköpum
... Nafnvextir óverðtryggðra
skuldabréfalána innláns-
stofnana eru nú 10,7% að
meðaltali en til samanburðar
má nefna, að spár gera ráð
fyrir, að lánskjaravísitala
muni því, sem næst standa
í stað næstu mánuði.“
Þetta mat Þjóðhagsstofn-
unar er staðfesting á því, að
Davíð Oddsson hafði rétt
fyrir sér sl. haust, þegar
hann lýsti þeirri skoðun, að
raunvextir gætu lækkað um
3-4 prósentustig á næstu
mánuðum. Augljóst er, mið-
að við núverandi verðbólgu-
stig, sem er nánast núll, að
raunvextir af óverðtryggðum
útlánum banka og sparisjóða
eru alltof háir og tímabært,
að bankakerfið hugi að enn
frekari lækkun þeirra. Þá
hljóta umræður að vakna um
það, hvort frekari lækkun
annarra raunvaxta en orðið
er sé ekki að verða tímabær
en meðaltalsvextir verð-
tryggðra útlána eru nú 7,6%.
Þótt vextir hafi lækkað
verulega frá sl. hausti eru
engin rök til þess að láta
staðar numið. Þvert á móti
er núllverðbólga og allar aðr-
ar aðstæður í efnahagsmál-
um þjóðarinnar á þann veg,
að svigrúm á að vera til frek-
ari vaxtalækkunar að mati
Þjóðhagsstofnunar. Að vísu
er sá fyrirvari gerður, að
lánsfjárþörf hins opinbera
verði haldið í skeíjum.
Ábyrgð fjármálaráðherra'og
stjómenda stærstu sveitarfé-
laga er því mikil.
Sú vaxtalækkun, sem nú
þegar er orðin, hefur áreið-
anlega orðið til þess að ýta
undir áform í atvinnulífmu
um frekari umsvif. Frekari
vaxtalækkun getur orðið til
þess að herða á þeirri þróun.
Þess vegna er nú tímabært,
að bankakerfið hugi á nýjan
leik að lækkun vaxta.
Augljóst er, að bankarnir
geta lent í erfiðleikum vegna
þess, að þeir hafa nú þegar
lækkað innlánsvexti svo mik-
ið, að þeir telja erfitt að
ganga lengra. Mótleikur
þeirra er hins vegar sá, að
taka eðlilega þóknun fýrir
þá þjónustu, sem hingað til
hefur verið veitt ókeypis eða
fyrir litla þóknun og í raun
verið greidd af öðrum við-
skiptamönnum bankanna í
formi meiri vaxtamunar en
ella. Fengin reynsla sýnir,
að viðskiptamenn em við-
kvæmir fyrir slíkri breyt-
ingu. En hvað sem því líður
er eðlilegt að henni verði
hrint í framkvæmd og að-
þeir borgi fyrir þjónustunaj
sem hennar óska en ekki ein-
hverjir aðrir.
Frekari lækkun raunvaxta
er mikilvægur þáttur í því
að koma atvinnulífinu af stað
á nýjan leik og bæta afkomu
heimilanna. Þess vegna má
ekki láta staðar numið á
braut vaxtalækkana, ekki
sízt, þegar það er mat sér-
fræðinga að svigrúm sé til
slíkra lækkana. Boltinn er
því enn einu sinni í fangi
bankakerfisins.
Morgunblaðið /Pressens Bild
Næsta spurning
DAVIÐ Oddsson bendir blaðamanni að bera upp spumingu sína á blaðamannafundi vegna Norðurlandaráðsþings
í Stokkhólmi í gær. Vinstra megin við Davíð er Carl Bildt forsætisráðherra Svíþjóðar og hægra megin Esko Aho
fínnskur starfsbróðir hans.
íslendingar í forsæti á
þingi Norðurlandaráðs
Vangaveltur um framtíð norrænnar samvinnu setja svip á þingið
Stokkhólmi. Frá Sigrúnu Davíðsdóttur, fréttaritara Morgunblaðsins.
ÍSLENSKU þátttakendurnir á þingi Norðurlandaráðs hafa verið áber-
andi í starfi þingsins og hafa komið ár sinni vel fyrir borð i norrænum
nefndum og ráðum. Rannveig Guðmundsdóttir þingmaður var kosinn
formaður í flokkahópi jafnaðarþingmanna, sem er stærsti flokkahópur-
inn, og Halldór Ásgrímsson er áfram formaður í flokkahópi miðflokk-
anna, þannig að þar með eru íslenskir formenn i tveimur af fjórum
flokkahópum þingsins. Vangaveltur um framtíðina hafa sett mikinn
svip á umræður á og um þingið, þar sem hugsanlegt er að fjögur af
Norðurlöndunum fimm gangi í Evrópusambandið.
Undanfarin ár hefur verið hæg-
fara þróun í þá átt að stjórnmála-
flokkarnir drægju sig saman, þvert
yfír landamærin. íslendingar hafa
hins vegar haldið fasst í landskipt-
inguna, enda getur hún skipt meira
máli fyrir íslendinga, en stærri þjóð-
irnar. Rannveig Guðmundsdóttir er
nú formaður menntamálanefndar
Norðurlandaráðs. Menntamála-
nefndin er orðin aðalnefnd þingsins,
þar sem menntamálin eru orðin
þungamiðja í starfí Norðurlanda-
ráðs, eins og sést á fjárhagsáætlun
ráðsins, en um helmingur fjárins á
að fara í menningarmál. í samtali
við Mprgunblaðið sagði Rannveig að
skemmtilegt væri að íslendingar
færu með forystu í nefndinni einmitt
á þessum tímamótum.
Eins og áður hefur komið fram
eru íslendingar nú i forsæti í starfi
ráðsins og íslensku ráðherrarnir fara
því með formennsku í viðkomandi
ráðherranefndum. Venjulega eiga
íslendingar tvo fulltrúa í forsætis-
nefnd ráðsins, en þar sitja þrír ís-
lendingar nú, því vinstriflokkahópur-
inn valdi Hjörleif Guttormsson sem
sinn fulltrúa þar. Hingað til hefur
aldrei gerst að íslendingar sitji í jafn-
mörgum lykilstöðum í ráðinu og nú.
Norrænt samstarf utan og
innan Norðurlandaráðs
Vangaveltur um framtið norrænn-
ar samvinnu hafa sett mikinn svip
á umræður í þingsalnum og á
göngum. Það kom hins vegar fram
æ ofan í æ í yfirlýsingum ráðherra
að á þeim er engan bilbug að finna.
Sumir eru vantrúaðir á að eitthvað
sé að marka þessi orð, en þá má
benda á að hið pólitíska samstarf
ráðherranna hefur styrkst undanfar-
in ár. Þessi styrking kemur fram í
því að ráðherrarnir nota tækifærið
og hittast og bera sig saman. Hluti
af þessu er til dæmis að farið er að
ræða varnar- og öryggismál á þing-
inu, sem áður var ekki gert. Þessi
pólitíski hluti starfsins er ekki endi-
lega mjög sýnilegur, svo erfítt er að
mæla áhrifin. Hinn pólitíski hluti
verður hins vegar ekki mældur í
peningum eða framkvæmdum.
Ýmsir hafa látið svo um mælt að
ráðherrasamstarfíð væri að þoka
þingmannasamstarfínu til hliðar. í
samtali við Morgunblaðið sagði Geir
Haarde þingmaður að hann áliti
þessu öfugt farið. Þingmennirnir
væru þvert á móti að fá enn meiri
áhrif, því þeir hefðu nú meiri áhrif
á fjárhagsstöðu ráðsins en áður. Það
sem gerði Norðurlandaráð einstakt
væri að þar kæmu saman bæði þing-
menn og ráðherrar. Um óánægju
þingmanna sagði Carl Bildt forsætis-
ráðherra Svía að væru þingmenn
óánægðir ættu þeir sjálfír að styrkja
sitt samstarf eins og ráðherrarnir
hefðu gert.
Innan hins norræna samstarfs eru
áhrifa- og valdahlutföll nokkurn veg-
inn í föstum skorðum. Ef til þess
kemur að fjögur af löndunum gangi
í Evrópusambandið er ekki ósenni-
legt að Danir, sem annars eru búnir
að.koma sér vel fyrir innan sam-
bandsins, finni fljótt fyrir því að
þeir eru minni þjóð en Svíar. Þó
Danir tali um að þeir vilji helst sjá
Svía innan sambandsins, eru ýmsir
sem leiða að því líkur að vera Svía
í sambandinu muni hafa töluverð
áhrif á framgang bræðraþjóðarinnar
innan þess.
Fiskveiðimál rædd á fundi norrænna sjávarútvegsráðherra
Fúinar enn sagðir leggj-
ast gegn hvalveiðum
FISKVEIÐAR og fiskveiðistefna
voru til umræðu meðal sjávarút-
vegsráðherra. Hvalveiðar og
veiðar í Barentshafi bar meðal
annars á góma, auk laxveiða í
Eystrasalti.
Samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins voru hvalveiðar ræddar á
fundinum. í máli Svíanna kom fram
að þeir eru ekki lengur neikvæðir
hvað hvalveiðar varðar og fúsir að
ræða möguleika á þeim. Finnar eru
hins vegar aðeins fáanlegir til að
ræða málið, en hafa ekki skipt um
skoðun og eru andsnúnir veiðunum.
Svíar tóku fyrir laxveiðar í
Eystrasalti, en Finnar veiða langt
umfram kvóta þar. Giskað er á að
veiðar þeirra séu um sjötíu prósent
yfír kvótanum og þeir lýstu því yfír
að þeir væru ekki á því að draga
úr veiðum sínum.
Á fundi ráðherranna reifaði Þor-
steinn Pálsson sjávarútvegsráðherra
sjónarmið íslendinga og sama gerði
fulltrúi Norðmanna, en sjávar-
útvegsráðherra þeirra var ekki
mættur, vegna anna í Brussel. Einn-
ig var rætt um fisksölumál, en þar
eiga Norðmenn og íslendingar sam-
eiginlegra hagsmuna að gæta, því
báðir hafa orðið fyrir barðinu á
mótmælum franskra sjómanna.
Það kemur í hlut íslendinga sem
forsætisþjóðar að móta stefnu Norð-
urlandaráðs í fiskveiðum næsta árið.
Þar sem þau mál eru orðin minni
liður en áður á fjárhagsáætlun
vegna þeirrar áherslu, sem lögð er
á menningarmálin, mun væntanlega
verða meiri áhersla á pólitíska hluti.
Einnig hafa yfirstandandi aðildar-
samningar áhrif á framvinduna í
þessum málaflokki, eins og öðrum.