Morgunblaðið - 16.04.1994, Síða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. APRÍL 1994
Minning
Rafn Þorsteinsson
bóndi, Hrafntóftum
Fæddur 17. júní 1913
Dáinn 9. apríl 1994
Fátt er mikilvægara á lífsleiðinni
en að eignast góða vini og samferða-
menn. I dag er við kveðjum kæran
vin, Rafn Þorsteinsson, koma upp í
hugann ótal góðar minningar frá
samveruárum okkar sem eru orðin
mörg. Við vorum svo lánsöm að
kynnast þeim góðu bræðrum, Sig-
urði og Rafni, sumarið 1964 er ég
réðst til þeirra sem ráðskona. Síðar
komum við til þeirra aftur vorið
1972 og á hveiju ári eftir það. í lok
ársins 1982 lést Siggi og urðum við
þá fjölskylda Rabba eins og hann
orðaði það. Tómleikatilfinningin er
mikil þegar við hugsum til framtíðar
án Rabba. Hann var fastur punktur
í tilverunni hjá okkur öllum. Núna
heyrist enginn lengur raula ljúflega
hinum megin við vegginn þegar við
förum að sofa á kvöldin.
Við vorum vön að vinna alla hluti
saman, sama hvað það var. Við lö-
guðum girðingar, útihús, ræsi,
stungum út úr íjárhúsunum, stund-
uðum heyskap, smöluðum og rúðum.
Allt gekk þetta vel og þó að við
værum ef til vill ekki alltaf sam-
mála hvemig vinna skyldi verkið
komumst við alltaf að samkomulagi.
Við lærðum margt af honum.
Rabbi hafði mikið yndi af söng
og var enginn glaðari á góðri stund
en hann. Tók hann þá oft við stjórn-
inni og var forsöngvari. Hann kunni
margar ljóða- og vasasöngbækur
utan að og þegar þær þraut var
sálmabókin tekin fram og sungið úr
henni.
Rabbi var fæddur að Hrafntóftum
og ól þar allan sinn aldur. Ungur
fór hann þó til sjós og stundaði sjó-
mennsku á vetrarvertíðum frá
Grindavík, Keflavík, Vestmannaeyj-
um og Þorlákshöfn á árunum
1932-’54. Á stríðsámnum vann hann
við flugvallargerðina í Reykjavík og
oft í sláturhúsinu á haustin. Rabbi
var hraustur og sterkur og með af-
brigðum góður starfskraftur við
hvað eina sem hann tók sér fyrir
hendur. Á sumrin var hann heima
og starfaði við búskapinn.
Ég man hvað við dáðumst að
honum þegar hann var að eiga við
æmar sínar. Ærnar vom hans
skepnur sem hann annaðist. Það
varð fastur liður á hveiju vori að
senda krakkana til Rabba um leið
og sauðburður hófst. Fyrst þau eldri
og fengu þá yngri systkinin að fara
með. Þama hlutu bömin mikinn
þroska. Þau urðu að elda matinn og
hjálpa til eftir bestu getu. Þetta
þjappaði hópnum okkar líka saman
af því að þama öðluðust þau ómetan-
lega sameiginlega reynslu í að
standa á eigin fótum. Oft skemmta
þau sér konunglega við að rifja upp
skemmtileg atvik og óhöpp sem þau
urðu fyrir á þessum yndislegu vor-
dögum á Hrafntóftum.
Þegar böm okkar vom farin að
vinna í bænum tók ég upp á því að
fara með skólakrakkana mína í
sveitina á sumrin. Ég spurði auðvit-
að Rabba hvemig honum litist á og
hvort ég mætti þetta. Hann tók því
sem öðm með sömu ljúfmennskunni
og sagði að ég skyldi ráða þessu.
Vinnan við það myndi hvort eð er
lenda mest á mér. Ollum börnunum
tók hann jafnvel og sat oft og spil-
aði við þau.
Vorið 1992 vomm við búin að
ákveða að setja nýtt þak á húsið.
Ég hafði um tíma dálitlar áhyggjur
af að þetta myndi ef til vill angra
Rabba minn. Ég ræddi þetta við
hann og spurði hvort hann kviði
ekki fyrir þessum framkvæmdum
og sagði honum að ekki væri laust
við að ég kviði þessu dálítið sjálf.
Hann vildi nú ekki gera mikið úr
því og við ákváðum að vera ekki að
hafa áhyggjur en vona bara að við
fengjum gott veður og allt gengi
vel. Það koma á daginn að við þurft-
um engu að kvíða, framkvæmdir
gengu eins og í sögu og enginn var
eins áhugasamur og virkur í þessu
öllu og Rabbi. Hann hjálpaði stöð-
ugt, var alltaf eitthvað að gera og
naut þess engu síður en við hin að
vinna við allt þetta umstang. Hann
var líka ánægður með afrakstur erf-
iðisins er hann sat við stóru glugga-
na uppi á lofti og virti fyrir sér
ægifagurt útsýnið í kíki.
Eftir að við fluttumst austur vorið
1992 áttum við ekki von á öðru en
við fengjum að hafa Rabba hjá okk-
ur í góðu yfirlæti og meiri rólegheit-
um um ókomin ár, en margt fer
öðruvísi en ætlað er. í febrúar síðast-
liðnum veiktist hann og þegar betur
var að gáð reyndist hann yfirkominn
af krabbameini. Hann var skorinn
upp og náði sér vel eftir uppskurð-
inn. Við vorum því vongóð um að
við fengjum að hafa hann hjá okkur
enn um stund. En allt kom fyrir
ekki og honum versnaði aftur.
Föstudaginn fyrir pálmasunnudag
sóttum við hann á spítalann. Eftir
heimkomuna hresstist hann aðeins
fyrstu dagana. Það var ljúft að líta
inn í herbergi til hans þar sem kisa
lá til fóta og Hrefna, tíkin okkar,
sat við rúmstokkinn hjá honum og
horfði á vin sinn með fallegu brúnu
augunum sínum. Hann hafði orð á
að hún skynjaði að hann væri veikur
og strauk henni blíðlega um vang-
ann. Að kvöldi föstudagsins langa
dró enn meira af honum og næstu
daga þar á eftir. Hjá spítalavist varð
ekki komist. Þar lá hann í þijá daga
uns yfir lauk. Við erum þess fullviss
að Rabbi okkar á góða heimkomu
vísa. Hann var albúinn að mæta þvi
sem að höndum bæri þó að hann
langaði að lifa dálítið lengur. Við
ræddum þessi mál og vorum sam-
mála um að líf eftir dauðann væri
jafn öruggt og líf okkar hér á jörðu.
Við kveðjum vininn okkar með mikl-
um söknuði og biðjum algóðan Guð
að umveíja hann kærleika sínum.
Alúðar þakkir færum við ná-
grönnum okkar og vinum í Bjólu,
Bjóluhjáleigu og Hrafntóftum 1, svo
og Grétari frænda hans fyrir alla
hjálp okkur veitta fyrr og síðar.
Ættingjum og vinum Rabba sendum
við samúðarkveðjur.
Pálína Jónsdóttir,
Björgúlfur Þorvarðsson,
böm, tengdaböm og bamaböm.
„Hvað gerir þú, til að stytta þér
stundir í einverunni?" spurði ég
Rabba, í fyrsta skipti sem ég hitti
hann. Það var sumarið 1991. Ég var
þá gestkomandi á Hrafritóftum 1.
Og hann hafði skroppið yfir til okk-
ar Birgis með póstinn og fengist til
að tylla sér inn í eldhús hjá okkur
í kókómalt og vöfflur.
„Ég syng,“ sagði Rabbi rólega,
og fékk sér vöfflu með eintómum
þeyttum rjóma, það var hans hátt-
ur, þegar borðaðar voru vöfflur, að
hafa fyrri vöffluna með eintómum
ijóma og þá seinni með eintómri
sultu. „Ég syng,“ sagði hann. „Og
mér leiðist aldrei." „Og hvað syng-
urðu?“ spurði ég. „Aðallega sálma,“
sagði þessi stórskorni gamli maður,
með geislandi hýru augun. Ég sem
hafði ekki ætlað að trúa mínum eig-
in augum, þegar ég opnaði hurðina
og sá hann standa á tröppunum.
Ég hélt mig væri að dreyma. Því
hann leit út eins og leikari sem bú-
inn var að koma sér upp góðu gervi
til að leika einn útilegumanninn í
Skuggasveini. Snjáð derhúfa huldi
næstum augu hans. Gömlum jakka
hafði verið troðið yfir að minnsta
kosti tvær lopapeysur og í hendi sér
hafði hann stóran kvistóttan lurk
sem hann notaði fyrir göngustaf.
Ég bauð honum inn fyrir og hann
snjakaði sér úr vaðstígvélunum og
skildi þau og göngulurkinn eftir á
tröppunum. Settist síðan hjá mér við
eldhúsborðið án þess að losa sig við
eina einustu af yfirhöfnunum. En
hann tók ofan derhúfuna og þá sá
ég þessi augu, og ef ég á að lýsa
þessum hýru blíðu augum hans
Rabba verður mér á að fá Laxness
mér til aðstoðar, þar sem hann læt-
ur Jón Hreggviðsson tala um: Þau
augu sem munu ríkja yfir íslandi
þann dag sem afgangurinn af ver-
öldinni er fallinn á sínum illverkum.
Já, augun hans Rabba horfðu
glettnislega á mig yfir eldhúsborðið
og hann sagðist sjá mig svo oft á
göngu niður með ánni. „Og í hvað
erindum áttu þá?“ spurði hann.
Ég sagði honum að göngutúrar í
fallegu umhverfi væru mín eftirlæt-
isiðja. „Já, já, þú ert þá í göngu-
túr,“ sagði hann og augu hans lýstu
hlýrri vorkunnsemi með þessari
borgardömu sem hefði ekki annað
við að vera en að rölta um í einskis-
nýtum göngutúrum.
Svo sagði hann, og ég fann að
hann langaði til að segja eitthvað
fallegt við mig: „Þú værir góð við
að hlaupa á eftir kind.“ Svo sungum
við. Rabba var eins eðlilegt að syngja
og að draga andann. Ég man að
fyrsti dúettinn okkar var við texta
Árnar Arnarsonar, „í dag er ég rík-
ur“. Rabbi kunni öll erindin, ég kunni
hrafl. Við komum hvergi nærri lag-
inu, því Rabbi var farinn að heyra
svo illa. En það gerði ekkert til.
Þetta kjarkmikla ljóð var sungið með
miklum tilburðum og slegið bylm-
ingshögg í eldhúsborðið til að árétta:
í dag er ég reiður, í dag vil ég brjóta,
brenna og rífa allt niður í svörð.
Hengja og skjóta alla helvítis þijóta,
hræki nú skýin á sökkvandi jörð.
„Hefur þú nokkurn tíma orðið svona
reiður Rabbi?“ spurði ég. „Já, bless-
uð vertu, ég slóst mikið á böllunum
hér áður fyrr. En ég var alltaf
mættur til vinnu klukkan átta morg-
uninn eftir. Þó ég gubbaði í flekk-
inn. Þá stóð ég mína pligt. Ég hef
alltaf verið hamhleypa til vinnu. Ég
var ekki nema fimm ára skratti,
þegar það var bundið utan á mig
nestið á engjamar, svo ég gæti fært
fólkinu hádegismatinn.“
Ég hafði alltaf svo gaman af þess-
um undarlegu orðatiltækjum hans
Rabba. Eins og það að kaila sjálfan
sig sem bam „lítinn skratta". En
ég veit að hvaða barn sem hefur
haft augu eins og hann Rabbi, hlýt-
ur að hafa litið út eins og lítill eng-
ill, þegar það kom hlaupandi út yfír
votar engjarnar í Djúpárhreppi árið
1918. Með ylvolgar kaffíflöskurnar
og matarskrínin hangandi utan á
sér. En Rabbi kaus að kalla þennan
færandi engil „lítinn skratta“.
Á góðri stundu, gott er það var
ekki á gamlárskvöld 1992. Þegar
við Rabbi vomm búin að syngja
hálfa sálmabókina saman. Hann
kunni alla sálmana utan að. Ég
þurfti aftur að rýna í bókina til að
geta fylgt honum eftir. Þá gerði ég
hlé á söngnum og spurði Rabba
hvort það gæti ekki hafa verið
ástæðan fyrir því að hann hefði aldr-
ei kvænst, að hann hefði verið of
iðinn við slagsmálin á böllunum í
gamla daga. í stað þess að líta í
kringum sig eftir einhverri fallegri
heimasætu.
„Jú, blessuð vertu, þær vildu ekki
líta við manni volgum úr slagsmál-
unum. Svo það fór sem fór. Svo ieist
mér ekki nógu vel á það sem ég sá
til kvenfólksins þegar ég var að
vinna á vellinum. Mennirnir þess
voru ekki fyrr komnir á sjóinn en
sumt fór að haga sér með tilburðum
eins og hægt er að sjá í sjónvarpinu
stundum. Það var ljótur leikur,"
sagði Rabbi og breytti um umræðu-
efni með því að hefja nýjan sálm.
Og „Ó, þá náð að eiga Jesú,“ var
staðfest kröftuglega í litlu stofunni
á Hrafntóftum.
En hann Rabbi var ekki einn,
þótt farist hefði fyrir að nota mann-
dómsárin til þess að festa sér konu
og koma sér upp barnahópi. Hann
átti sér fjölskyldu. Vini sem komu
til hans þegar heilsunni fór að hraka.
Og vinátta þeirra þriggja, Pálínu,
Björgólfs og hans, var hluti af þeirri
fegurð sem kemur manni til að
staldra við og gera hlé, til að leyfa
því sem við sjáum og heyrum að
vermá hjarta okkar. Ég held ekki
að ég sé neitt bitur manneskja. Og
áreiðanlega ekki eins vantrúuð á
gæsku mannanna og Bólu-Hjálmar
þegar hann yrkir þann gullna brag:
Víða til þess vott ég fann,
þó vendist fremur hinu,
að Guð á margan gimstein þann,
sem glóir í mannsorpinu.
En þessi orð Bólu-Hjálmars komu
í huga minn, þegar hún Pálína fór
og sótti vin sinn á spítalann, þegar
hún fékk að heyra að engin von
væri til þess að Rabbi fengi að lifa
lengur en í nokkra daga, því krabb-
inn var búinn að heltaka allan hans
vinnulúna, gamla líkama. Hún fór
cg sótti hann, svo hún fengi að hlúa
að honum heima. Einhver hefði sjálf-
sagt talið eftir sér amstrið sem því
fylgdi að taka dauðvona mann inn
á heimilið. En þegar ég heimsótti
Rabba í síðasta sinn, lá hann í rúm-
inu sínu. Fölvi dauðans litaði andlit
hans, en augun voru björt, og full
af trúnaðartrausti barnsins, þar sem
hann lá umvafinn umhyggju vinana
sem hann elskaði. Hann sagði mér
að hann væri mjög kvalinn, samt
stillti kvalirnar að nokkru grasaseyð-
ið sem hún Pálína Iagaði handa hon-
um. „Svo fer ég með þetta vers,“
sagði Rabbi:
Góði Jesús iæknir lýða,
fflma mér sem fiý til þín,
þjáning ber ég þunga, striða,
þreytt er líf og sálin mín.
Sjá mitt tekur þol að þverra
þú mér hjálpa góði herra
mín svo dvíni meinin vönd,
milda þína rétt mér hönd.
Ég spurði Rabba hver hefði kennt
honum þetta vers. „Faðir minn
kenndi mér þetta. Ég lá veikur.
Hann kenndi mér marga bænina.“
„En móðir þín?“ spurði ég. „Hún dó
þegar ég var fimm ára, svo að pabbi
kenndi mér barnaversin mín,“ sagði
gamli bóndinn á Hrafntóftum. Og
ég horfði út um gluggann, á jörðina
þeirra, þar sem ættmenn Rabba
höfðu búið mann fram af manni,
afi, langafi. En í huga mér var sterk-
ust myndin af föður Rabba sem hér
Fæddur 26. ágúst 1915
Dáinn 6. apríl 1994
Mig langar í fáeinum orðum að
minnast tengdaföður míns Andrésar
Hallmundarsonar, en hann lést á
Hrafnistu í Reykjavík 6. apríl síðast-
liðinn. Þar hafði hann dvalið í tæp
tvö ár og barist við erfiðan sjúkdóm,
Parkinson-veikina. Útför hans fer
fram í dag, laugardag, frá Selfoss-
kirkju.
Andrés var fæddur 26. ágúst 1915
á Króki í Hraungerðishreppi. For-
eldrar hans voru Hallmundur Ein-
arsson frá Brandshúsum í Gaulveija-
bæjarhreppi og Ingibjörg Bjarna-
dóttir frá Túni í Hraungerðishreppi.
Þau bjuggu fyrst á Stokkseyri en
síðar að Brú í Stokkseyrarhreppi til
ársins 1934 að þau fluttu til Reykja-
víkur. Andrés ólst upp í foreldrahús-
um ásamt systkinum sínum, en hann
átti sjö systkini. Ekki var um langa
skólagöngu að ræða enda var ekki
um margt að velja á þeim tíma, þó
hugur stæði til þess. Andrés giftist
eftirlifandi konu sinni, Aðalheiði
Guðrúnu Elíasdóttur, 22. febrúar
1941, hún er ættuð frá Selfossi. Þau
byrjuðu sinn búskap í Hafnarfirði
en fluttu svo austur á Selfoss. Andr-
és vann hjá Kaupfélagi Árnesinga í
mörg ár, lengst af á bifreiðaverk-
stæðinu. Síðustu sex árin sem þau
bjuggu fyrir austan bjuggu þau á
Lambastöðum með hefðbundinn bú-
skap, en Andrés vann sámt áfram
hjá kaupfélaginu svo starfsdagurinn
varð oft langur.
hafði setið fyrir 80 árum og verið
að kenna drengnum sínum bæna-
vers, sem hann nú fór með í skugga
dauðans. Stundin var heilög. Það var
eins og Jesús hefði tekið þetta
þreytta barn sitt í fang sér, sem
svar við bæninni þess.
Guðrún Ásmundsdóttir.
Minn vinur Rafn Þorsteinsson frá
Hrafntóftum, verður lagður til
hinstu hvíiu í dag. Hann var yngstur
systkinanna á Hrafntóftum, fæddur
á þjóðhátíðardaginn árið 1913.
Hrafn átti drengurinn að heita eftir
heimahögunum; landnámsbænum
Hrafntóftum. Ekki leyfði konungleg-
ur prófasturinn nafnið, en mælti með
danska nafninu Rafn. Enginn vissi
þá að þessi þjóðhátíðarsonur myndi
yrkja sínar Hrafntóftir, landið sem
hann unni svo mjög, næstu áttatíu
árin.
Rabbi, eins og hann var kallaður,
var snemma duglegur til vinnu og
honum féll sjaldan verk úr hendi.
Tíu ára gamall vann hann hörðum
höndum við stíflugerðina við Djúpós,
það mikla mannvirki. Þetta var árið
1923 þegar allt var unnið með hand-
afli. Rafn var sterkur eftir aldri og
teymdi vagnhestana, sem báru að
stíflugrjótið frá morgni til kvölds.
Já, Rabbi hlífði sér aldrei við vinnu
og þótti öllum það mikill fengur að
fá hann til liðs við sig ef byggja
átti flós eða hlöðu. Hann elskaði
landið og sjóinn og ungur fór hann
iðulega á vetrarvertíð.
Rabba hef ég þekkt frá því að ég
man eftir mér. Mamma gerðist ráðs-
kona hjá honum og Sigurði bróður
hans fyrir nær þremur áratugum
síðan. Á hveiju sumri dvöldum við
systkinin með mömmu á Hrafntóft-
um. Þetta voru unaðsdagar. Rabbi
var okkur alltaf góður og við systkin-
in fylgdum honum hvert sem hann
fór.
Þegar ég var að nálgast fermingu
fór ég á vorin til Rabba og hjálpaði
honum við sauðburðinn á Hrafntóft-
um. Það var hugað að skepnum og
búi, en stundum gafst tími til að
glugga í söngvasafn og takað lagið.
Hann kenndi mér margt og við átt-
um góðar stundir saman. Ég veit
að ég get enn lært margt af Rafni
Þorsteinssyni, þessum heiðarlega
vini mínum, sem elskaði landið,
skepnurnar og sinn „starfsbróður"
Jesú Krist.
Berglind Björgúlfsdóttir,
Oakland, Kaliforníu.
Árið 1960 fluttu þau til Reykja-
víkur. I fyrstu vann Andrés við tré-
smíðar hjá Einari bróður sínum. Þá
starfaði hann hjá Bifreiðastöð Stein-
dórs og vann fyrstu árin eingöngu
við eftirlit og viðgerðir á fólksflutn-
ingabifreiðum fyrirtækisins.
I byrjun ársins 1969 hóf Andrés
störf á Hrafnistu í Reykjavík við
eftirlit og viðgerðir á nánast öllu sem
varðaði fasteignir, en aðallega við-
gerðir innanhúss. Það var ekki
ósjaldan að hringt var til hans og
hann beðinn um að koma og gera
við hitt eða þetta jafnt að kvöldi og
um helgar þó hann ætti að eiga frí.
Það má segja, að allt hafi leikið
í höndum hans, svo laginn var hann,
hvort heldur var á tré eða járn, allt
handbragð hans bar vott um hugvit
og hagsýni, enda alla tíð eftirsóttur
í vinnu og ákaflega vel liðinn af sín-
um vinnufélögum.
Andrés og Aðalheiður eignuðust
átta börn, sem öll lifa föður sinn.
Þau eru: Gunnar, hann á fjögur börn,
son með Unni K. Karlsdóttur, þau
slitu samvistir, og þrjú með Guðnýju
Ingvarsdóttur, þau slitu samvistir,
sambýliskona hans er Guðrún Magn-
úsdóttir; Ragnar Þór, hann á fjögur
börn, kona hans er Lilja Ólafsdóttir;
Ingibjörg, á tvö börn, maður hennar
er Rögnvaldur H. Haraldsson; Guð-
björg, hennar maður er Gunnar
Jónsson, þau eiga tvö börn; Hall-
mundur, kona hans er Kristín Tóm-
asdóttir og eiga þau tvö börn; Jóak-
im Tryggvi, hans kona er Sigríður
Andrés Hallmund-
arson - Minning
4
4
(
i
1
(
i
:
(
4
4
(
(
(
(
(
(
i
(
(
(
(
i
(
(
i
(
(
i