Morgunblaðið - 26.04.1994, Qupperneq 46

46
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 1994
Minning
Kristján skáld Ein-
arsson frá Djúpalæk
Þar vex eitt blóm, sem hvorki gróður grær
né gefst stormahlé, þó viðri hart.
En glaðast alls það móti himni hlær
hreinna en hreint og bjartara en bjart.
Þeim hjarta berst í bijósti fast og hratt,
sem bemskudraum sinn rætast hefur eygt
Og meir en blóm það getur ekkert glatt
grennra en grannt og veikara en veikt.
Ó, Drottinn, heyr þá bæn, sem bljúgum róm
er beðin lágt en innilega hlýtt:
Lát ekki storminn bijóta þetta blóm
blárra en bátt og hvítara en hvítt.
Þannig hljóðar eitt kvæða Krist-
jáns frá Djúpalæk. Heitir blóm. Og
er það ekki aðeins um blóm? Má
vera, en ekki víst. Það er ein kynngi
góðskálda að megna með fáum en
hnitmiðuðum orðum að vekja um-
hugsun, knýja áheyranda sinn eða
lesanda til að bijóta heilann um orð
sín, svo hann verði nýrri, ferskari
eftir. Þetta er skylt list úrvalskenn-
ara, sem vekur nemendur sína með
óvæntum spumingum, svo að þeim
opnast ný umhugsunarsvið, þeim
bætist þroski. Þessi var skáldgaldur
Kristjáns, þegar honum tókst upp.
Hann var aldrei hávær, en rödd
hans var hlý og djúp, ómaði eftir,
vakti. Fyrr en lesanda eða áheyr-
anda varði, fór hann að velta fyrir
sér, hvað vísast feldist þar að baki
fyrstu sýn eða heym. En svar varð
hver að taka hjá sjálfum sér eftir
skiiningi, þroska og reynslu, einnig
höfundarkynnum. Tökum sem
dæmi framanbirt ljóð. Er ekki
skáldið þar auk þess að yrkja um
harðbýlisjurt einnig að yrkja undir
rós um ljóðsköpun sína við harðbýl-
iskost lífsferils síns og þá um leið,
hve þungt fyrir fæti honum varð
að veita lífsblómi sínu, æviföru-
nauti, þau kjör, sem hann gjamast
vildi? Hér er haft fyrir satt, að þetta
allt þrinnist í þessari ljóðperlu
íslcindskostur
Erficirykkjur
Verð frá 750 kr. á mann
614849
v.
Ertídrvkkjur
Glæsileg kíiíli-
hlaðborð íiillegir
skáldsins. Því var gefið að vera
djúpsætt og margrætt, þótt það
virtist í fljótu yfirbragði á yfírborði
þegar segja allt.
Kristján Einarsson, skáld, lést á
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri
15. apríl síðastliðinn hátt á 78. ald-
ursári eftir langa sjúkdómsraun,
þótt lengstum fengi hann dvalist
heima. Raunar var Hann heilsuveill
maður allt frá uppvexti, svo að aldr-
ei var honum líkamleg vinna létt-
unnin, þótt stundum yrði að sæta.
Heilsubrestur aftraði honum og til
langrar námssóknar á ungum aldri,
þótt hugur stæði til. Var honum
það lengi angursefni.
Kristján var fæddur 16. júlí 1916
að Djúpalæk í Skeggjastaðahreppi
í Norður-Múlasýslu. Foreldrar hans
voru hjónin Einar Eiríksson og
Gunnþórunn Jónasdóttir búendur
þar. Varð þeim hjónum ómegð á
höndum og enginn auður í búi. Þar
ólst Kristján upp við venjuleg
sveitastörf. Nám stundaði hann
einn vetur í Eiðaskóla tvítugur að
aldri og hrósaði æ síðan kennslu
og handleiðslu Jakobs Kristinssonar
skólastjóra þar. Fyrir áeggjan hans
mun Kristján hafa leitað framhalds-
náms til Menntaskólans á Akur-
eyri, en eigi varð sú námsdvöl nema
einn vetur 1937-1938 og var þá
skólaganga Kristjáns öll. Varð
fleira en eitt til: óþolin heilsa, fjár-
skortur og svo ástin. Vaknandi
skáld með óþol í æðum hafði fyrir-
fundið ævihamingju sína í Iíki ungr-
ar hörgdælskrar heimasætu, Unni
Friðbjamardóttur í Staðartungu.
Þau bundust hjúskaparböndum og
gerðust búendur í föðurgarði henn-
ar árin 1938-1943, en fluttust þá
til Akureyrar, m.a. af heilsufarsá-
stæðum, en hugur Kristjáns heldur
ekki hneigður til búskapar. Á Akur-
eyri voru þau hjónin búsett að þessu
sinni um sex ára skeið. Stundaði
Kristján þar aðallega verksmiðju-
vinnu, sem hann þoldi þó illa, gerð-
ist kunnur að ljóðagerð, varð virkur
verkalýðssinni og mörgum aufúsu-
félagi sem hlýr mannvinur, en það
var eigind hans alla tíð, við hann
þótti öllum gott geði að blanda. Þá
hófst vinátta þeirra skáldbræðr-
anna hans og Heiðreks Guðmunds-
sonar og hélst náin með þeim alla
tíð síðan, meðan báðir lifðu, og
báðum vegur og eftirlæti.
Frá Akureyri lá leið Kristjáns og
Unnar til Hveragerðis, þar sem þau
vom búsett árin 1950-1961.
Stundaði Kristján þar barnakennslu
sem og í Þorlákshöfn. í Hveragerði
kynntist hann og umgekkst Jóhann-
es úr Kötlum, Kristmann Guð-
mundsson, Gunnar Benediktsson og
séra Helga Sveinsson og varð oft
vitnað til þeirra kynna seinna á
ámm og mat mikils. Jóhannes dáði
hann mjög sem ljóðskáld. Líklega
hefír það verið á þessum árum,
þótt kunni að hafa verið fyrr, sem
kynni Kristjáns og Guðmundar
Böðvarssonar skálds á Kirkjubóli í
Hvítársíðu hófust. Þeir urðu alúðar-
vinir, meðan báðir lifðu, bæði af
heimsóknum og bréfaskiptum.
í Hveragerði fæddist þeim Unni
og Kristjáni einkabam þeirra, son-
urinn Kristján. Hann er nú háskóla-
kennari á Akureyri.
Árið 1961 var á ný flust til Akur-
eyrar og búið þar æ síðan. Tók
Kristján þá um nokkur ár að sér
ritstjóm Verkamannsins og stund-
aði tímakennslu um skeið, en brátt
leyfði hrakandi heilsufar honum
engin föst störf. Hann sinnti eftir-
liti með veiðiám í Eyjafírði allnokk-
ur sumur og íhlaupastörf við rit-
smíðar hlaut hann nokkur svo sem
þýðingar. Em þar kunnastar Kard-
emommubærinn og Dýrin í Hálsa-
skógi. Og svo lagði Ijóðadísin hon-
um einatt orð á tungu, má segja
til efsta dags sem ljóðskáld varð
hann eftirlæti alþjóðar um ijölda
ára. Ljóðabækur hans eru 12 að
tölu auk safnútgáfu og sambókar
hans með Ágústi Jónssyni, steinlist-
armanni, Óði steinsins. Fyrir ljóðlist
sína hlaut Kristján margs konar
viðurkenningar: Honum vom veitt
Jónasar Hallgrímssonar verðlaun,
verðlaun úr Rithöfundarsjóði Ríkis-
útvarpsins og úr Listasjóði Akur-
eyrarbæjar. Listamannalauna naut
hann allt frá 1948.
Kristján frá Djúpalæk, en svo
nefndi hann sig jafnan, var yfirlæt-
islaus og hlýr maður í viðkynningu.
Hann var eftirminnilegur í sjón og
raun. Hár vexti og svipúðigur,
augnaráðið oft ofurlítið glettið en
hlýtt. Honum var haturlund fjar-
læg, en umburðarlyndi huglægt.
Að minni kynningu vissi hann lítt
eða ekki hvað listamannarígur eða
listamannaöfund var. Hann var
fljótur að virða og meta það, sem
honum þótti aðrir vel gera í list-
grein sinni. Og hann var mannvin-
ur. Ósjálfrátt fundu það allir, sem
kynntust honum, hvort sem var
manni eða skáldi. Þar var hann einn
og samur. Þar lá einmitt ein ástæða
vinsælda hans.
Kristjáni frá Djúpalæk varð
ósjaldan þrenndin að umfjöllun í
tali og ljóði. Eina ljóðabók sína
nefndi hann Þrílæki og eitt kvæði
hennar svo, um læki þrjá, sem hver
á sín upptök en allir sama ós. Hon-
um var heilög þrenning hugfólgin,
einlægur trúmaður, sem efaðist
ekki um guðlega forsjá og hand-
leiðslu. Þá varð honum ósjaldan
rætt um, að hamingjudísir sínar
væru þijár: móðir sín, ljóðadísin og
æviförunauturinn eiginkonan. Um
móður sína yrkir hann m.a. í Óði
steinsins svo:
Hún móðir mín bjó í moldarkofa
hún gat kveikt þar jól á litlu kerti.
Einu sinni sýndi áifadrottningin
henni bústað sinn.
Fegurð hans bjó síðan í augum þeirrar konu.
Ég fékk að gægjast undir hönd hennar.
Framar er sagt, að því er hér
trúað, að ljóðið Blóm sé lofgerð
skáldsins til þeirra beggja ljóðadís-
arinnar og eiginkonunnar, hennar
sem í raun mun eiga stærri hlut
en nokkur veit í skáldinu Kristjáni
frá Djúpalæk, sem þjóðin á og
geymir.
Aldraður maður fékk fyrir all-
nokkrum árum afmæliskveðju á sjö-
tugasta aldursári, flýtislega hrip-
aðri á blað. Undirskrift KfD, en svo
var undirskrift Kristjáns frá Djúpa-
læk stundum. Kveðjan hljóðaði svo:
Það setur geig að manni eins og mér,
sem myrkur kvölds á næstu grösum sér
og veit að hann fór illa með sinn arf
og orðið seint að hefja nokkurt starf.
Þá eftirsjá og vol oss verður tamt,
en veistu hvað mig er að dreyma samt?
- Að gróðursetja græðling, haust þó sé,
er gæti rætur fest og orðið tré,
sem hörku frosts og hríða standi gegn
og höfugt angi þegar diýpur regn.
Og kátur þröstur gæti athvarf átt
í ungri krónu þess og sungið dátt.
Og gisti ég þá garðsins hljóðu byggð
ei gerir hót, sé framtíð sprotans tryggð.
Ég vildi að hann væri islensk björk
úr vaðlaskógi eða þelamörk.
Og fæddi af sér grein af grein í mó,
já, grænan, þéttan, háan birkiskóg.
Ekki þarf að geta þess, að fá
afmæliskveðjan varð viðtakanda
hugfólgnari. Hún var líka svo Krist-
jánsleg: Kom upp úr þurru, óvænt,
óverðskuldað, hlý, ekki sniðin sem
ámaðarósk, heldur heit eigin þrá,
auðmjúk ósk, hnitmiðuð og þó
margræð, bæn um það að hafa lát-
ið gott af sér leiða fyrir land og
þjóð og það megi vara um framtíð.
Kvæði þetta birti skáldið síðar í
ljóðabók sinni Fljúgandi myrkur og
heitir þar Draumur um tré.
Kristján frá Djúpalæk var jarð-
sunginn frá Akureyrarkirkju föstu-
daginn 22. apríl sl. Hér er því trú-
að, að Draumur hans um tré muni
vissulega rætast.
Bragi Sigurjónsson.
Kristján frá Djúpalæk var sól-
skinsbarn. Hann heilsaði lífínu um
hásumar, í júlímánuði árið 1916.
Sólin heit og nóttin ennþá björt.
Lífsgangan var ekki alltaf sólar-
megin, en sumarið vék aldrei úr
vitund hans. Hugsun hans var björt
og tær og tilfinningarnar heitar.
Hann var viðkvæmur og næmur á
blæbrigði mannlegs eðlis. Gladdist
eins og bam yfír lífínu og óþrjót-
andi gjöfum þess, en kenndi til
undan óréttlæti og þjáningu í sér-
hverri mynd, eins og glöggt má
fínna í verkum hans. Hann gerði
gys að yfirdrepsskap og galdri
sjálfsblekkingarinnar og hlífði þá
ekki sjálfum sér fremur en öðmm.
í orðum hans bjó sérstakur máttur
þegar best lét. Dóttir mín skynjaði
þetta þegar hún heimsótti Kristján
og Unni með mér, þá bam að aldri.
Þetta er óvenjulegur maður, sagði
hún, hann talar inn í mann.
Samtöl við Kristján, jafnvel stutt
símtöl, voru í senn andans upplyft-
ing og vitsmunaveisla. Ég talaði
aldrei svo við hann að mér þætti
ég ekki vitkast eitthvað, jafnt um
hversdagslegustu hluti og heim-
spekileg efni, að ekki sé talað um
meðferð tungunnar. Þó að mér þyki
vænt um ljóðin hans, þótti mér
hann miklu kynngimagnaðri í eigin
persónu. Meira skáld og stærri
manneskja. í ljóðum hans er ekki
nema óljós grunur um blæinn af
návist hans. Blikið í augunum, und-
irtóninn í málrómnum og töfra per-
sónuleikans.
Kristján frá Djúpalæk þorði að
vera manneskja með öllu sem því
fylgdi. Þorði að trúa á það sem
bærðist með honum sjálfum og hitt
sem hann skynjaði í kringum sig,
þorði að skipta um lífsskoðun þegar
reynslan afsannaði ágæti hennar,
þorði að segja hug sinn hvar og
hvenær sem var, þorði að efast um
allt, þorði að kenna til í stað þess
að iáta tilfinningadoða bera sig
gegnum brimið inn á lygnan sjó og
þorði að vera barnslega glaður yfír
því að vera til.
Samskipti okkar voru minni og
samtölin færri síðustu ár en vilji
stóð til hjá okkur báðum og allt í
einu er tíminn útrunninn. Strengur-
inn slitinn. Ekki lengur hægt að
taka upp símann og fá meitlaða
lýsingu á því sem er að gerast í
samtímanum, hárbeitt háð um þá
sem valdið hefur afvegaleitt og
sjjakleg ummæli um mannlegt eðli.
Eg sakna Kristjáns frá Djúpalæk
mikið og þakka að leiðarlokum fyr-
ir dýrmæta vináttu og góð kynni.
Unni og Kristjáni syni þeirra,
óskinni sem rættist, sendi ég ein-
lægar samúðarkveðjur og bið þeim
guðs blessunar.
Jónína Michaelsdóttir.
salir og mjög
g(>Ö JljÓilllStíL
lípplýsingar
ísúm 22522
FLUGLEIDIR
■ÍTIL LIFTLEIIIK
ERFI
DKYKKJI K
Látið okkur annast
erýidrykkjuna.
Fyrstaflokks þjónusta
og veitingar.
Rúmgóð og þœgileg
salarkynni.
l|pplýsingar í síma 29900
+ Eiginmaður minn, faðir, bróðir og afi. + Ástkær sonur minn, faðir okkar og bróðir,
HANSG. ANDERSEN, JÓHANNES L. GUNNARSSON,
Reynimel 57, Hátúni 12,
Reykjavík, áðurtil heimilis
lést laugardaginn 23. apríl. á Álfhólsvegi 66, Kópavogi,
Ástríður Andersen, lést að kvöldi hins 24. apríl.
Gunnar Þ. Andersen,
Þóra Andersen, Friðrika B. Líkafrónsdóttir,
Ebba L. Andersen Margrét Auður Jóhannesdóttir,
og barnabörn. Guðmundur Þór Jóhannesson
og systkini.
+
Bróðir okkar og mágur,
ADOLF BJÖRNSSON
fyrrverandi bankafulltrúi,
verður jarðsunginn frá Áskirkju fimmtu-
daginn 28. apríl kl. 15.00.
*■
Sólveig Björnsdóttir,
Gyða Björnsdóttir,
Eygerður Björnsdóttir,
María Björnsson.
I íf'r,MiVi !'■■ ..
+
Við þökkum inniiega öllum þeim, er
sýndu okkur samúð og hlýhug við and-
lát og útför móður okkar, tengdamóð-
ur, ömmu og langömmu,
JÓNEYJAR MARGRÉTAR
JÓNSDÓTTUR,
Hringbraut 104,
Keflavik,
sem andaðist 29. mars.
Guð blessi ykkur öll.
Friðbjörg Ólína Kristjánsdóttir, Matthías Guðmundsson,
Þórheiður Guðbjörg Kristjánsdóttir,
Jón Ólafsson, Helga Hilmarsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
» •£ a r n-ír-*** t n
BMMMBM
MMMMMMMMMi