Morgunblaðið - 03.06.1994, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 3. JÚNÍ 1994
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Porvoo
sáttmálinn
Gagnkvæm viðurkenning kirkna og
viðleitni til einingar og samstarfs
NÚ á dögunum sótti
erkibiskupinn af Kant-
araborg, dr. George
Carey, ísland heim,
ásamt föruneyti. Erk-
ibiskupinn er æðsti yfir-
maður ensku biskupa-
kirkjunnar sem telur 21
milljón manna.
Heimsókn erkibis-
kupsins var síðasti
áfanginn í heimsókn tii
lútherska kirkna á
Norðurlöndum og í
Eystrasaltsrílq'unum.
Tilefni heimsóknar
erkibiskups var meðal
annars að styrkja tengsl
milli ensku biskupa-
kirkjunnar og lúthersku
kirknanna. Nú liggur fyrir frágeng-
inn sáttmáli milli þessara kirkna um
gagnkvæma viðurkenningu og sam-
Porvoo-sáttmálinn er
mikilvægnr áfangi í
auknu samstarfí bisk-
upakirknanna á Bret-
landseyjum og lúth-
ersku kirknanna í
Eystrasaltslöndunum
og á Norðurlöndum,
segir Þorbjörn Hlynur
Anrnson.
starf, svonefndur Porvoo-sáttmáli
eða kenndur við Borgá, eins og borg-
in nefnist á sænsku. Að Porvoo-sátt-
málanum standa tólf kirkjur og verð-
ur hann nú tekinn til umfjöllunar og
afgreiðslu af stofnunum viðkomandi
kirkna á næstu þremur árum; innan
íslensku kirkjunnar eru það presta-
stefna og kirkjuþing er fjalla um
sáttmálann og mun biskup íslands
leggja sáttmálann fram til umfjöil-
unar á næsta ári.
Starf að gerð Porvoo-sáttmálans
hófst árið 1989 með fundi í Sigtuna
í Svíþjóð. David Tustin, biskup í
Grimsby, og Tore Furberg, fyrrum
biskup á Gotlandi, leiddu starfið, en
af hálfu Íslensku kirkjunnar hafa
þeir dr. Hjalti Hugason og séra Jón
Aðalsteinn Baldvinsson starfað í
vinnuhópnum sem samdi sáttmálann.
Porvoo-sáttmálinn er þannig upp-
byggður, að fyrst er ítarleg greinar-
gerð er skiptist í fjóra kafla og fimmti
kaflinn geymir síðan yfirlýsingu er
ber yfirskriftina: „ í átt
að nánari einingu." í
yfirlýsingunni kemur
fram, að kirkjurnar
viðurkenna, að sérhver
þeirra tilheyri hinni
einu, heilögu, almennu
og postullegu kirkju
Jesú Krists. Þá er viður-
kennt, að í sérhverri
þessara kirkna sé orð
Guðs sannarlegá boðað
og sakramentum skím-
ar og kvöldmáltíðar rétt
úthlutað. Fram kemur,
að kirkjumar eru sam-
mála því, að biskups-
embættið sé virt meðal
allra kirknanna; að það
sé sýnlegt tákn til að
tjá og þjóna einingu kirkjunnar. Með
öðrum orðum, viðurkenna kirkjurnar,
sem hlut eiga að þessum sáttmála,
að hin vígða þjónusta í kirkjunum,
þjónusta presta og biskupa sé full-
gild. Þar með er slegið striki yfir þær
efasemdir sem anglíkanar hafa haft
um þjónustu biskupa og presta í lút-
hersku kirkjunum í Danmörku, Nor-
egi og á íslandi. Efasemdimar eiga
rót sína í því, að við siðbótina rofn-
aði hin postullega vígsluröð í þessum
löndum; prestar en ekki biskupar
vígðu aðra presta til biskupsþjón-
ustu. Embættin og þjónustan eru nú
metin fullgild af öllum kirkjunum og
því lýst sem markmiði, að við bisk-
upsvígslu verði biskupum annarra
kirkna boðið til að taka þátt í handa-
yfirlagningu, sem tákn um einingu
og órofa hefð kirkjunnar.
I framhaldi af þessari gagnkvæmu
viðurkenningu er sú stefna síðan
mörkuð, að hver kirknanna bjóði
meðlimum annarra kirkna að þiggja
sakramenti og aðra þjónustu; að litið
verði á skírða meðlimi allra kirkn-
anna sem einn, óskiptan hóp er geti
átt heimili í hverri kirkjunni sem er.
Þá er það markmið sett, að þeir sem
hafa hlotið vígslu sem biskupar,
prestar eða djáknar í einhverri kirkn-
anna, geti þjónað í annarri kirkju
án endurvígslu í samræmi við þær
reglur er gilda hverju sinni.
Porvoo-sáttmálinn er mikilvægur
áfangi í auknu samstarfí biskupa-
kirknanna á Bretlandseyjum og lúth-
ersku kirknanna í Eystrasaltslöndun-
um og á Norðurlöndum og tengist
vitaskuld þeirri viðleitni kirkna
heimsins að vinna gegn kirkjuklofn-
ingi og fylkja kristnum mönnum
saman, í einingu, í þjónustu við Guð
og menn.
Höfundur er biskupsritari.
Þorbjörn Hlynur
Arnason
Höfum fyrirliggjandi blöSruhelíum
til hátíðahalda á lýðveldisárinu.
Umboðsmenn um allt land.
ísaga hf.
sími (91)67 24 20
Orsök ofbeldis
ÞEGAR fjallað er um
ofbeldi í samfélaginu
er umræðan jafnan
óljós og sjaldnast er
komist að nokkurri nið-
urstöðu, enda er hér um
flókið samspil ýmissa
þátta að ræða.
Líklegt má telja að
fólk komist að raun um
að rót ofbeldisins er
ekki bara ein. Miklu
fremur á ofbeldi sér
margar flóknar rætur.
Það þarf einfaldlega að
fínna þær stærstu,
reyna að sjá hvert þær
vaxa og þá fyrst er
hægt að fínna ráð til
þess að höggva þær af.
Margir arfgengir þættir hafa ver-
ið tilnefndir sem frambærilegar
ástæður ofbeldis. En sem betur fer
hafa hundruð rannsókna víða um
heim varðandi tengsl líffræði og of-
beldis leitt til þeirrar niðurstöðu að
„ekkert mynstur kveði greinilega á
um að hægt sé að ákveða með nægi-
lega áreiðanlegum hætti að erfða-
fræðilegir þættir orsaki ofbeldisleg-
ar tilhneigingar“.
Við teljum okkur vita mikið um
félagsfræðilega þætti ofbeldis, því
þá er tiltölulega auðvelt að mæla
og vegna þess að fólk hefur verið
að mæla þá í langan tíma. En hvað
vitum við? Við nánari athugun kem-
ur í ljós að við vitum heilmikið um
það sem í raun skiptir tiltölulega litlu
máli. Við vitum þó að samanburður
afbrotatíðnisyfirlita okkar við útlönd
er okkur tiltölulega hagstæður, enn
a.m.k. Miðað við mörg önnur lönd,
sem eru með sambærilega þjóðfé-
lagsmynd, er morðtíðni hér á landi
miklu mun minni, nauðganir eru
mörgum sinnum algengari víðast
hvar annars staðar og tíðni vop-
naðra rána er nú orðin svo algeng
víða erlendis að það er ógnvænlegt.
Við vitum að samfélög eru ólík
hvert öðru hvað ofbeldistíðni og teg-
undir ofbeldis snertir. Almennt má
þó segja að því minna sem samfélag-
ið er, því betur er hægt að draga
úr ástæðum, áhrifum og tíðni ofbeld-
is.
Við vitum að yfírgnæfandi meiri-
hluti, meira en 90%, af þeim sem
handteknir eru fyrir
ofbeldisglæpi, eru karl-
menn og það þrátt fyr-
ir gífurlegar breytingar
á hlutverkaskipan
kynjanna síðustu ára-
tugi. Engin breyting
hefur orðið á þessu svo
lengi sem afbrotaskrár
hafa verið haldnar.
Við vitum að ofbeldi
er fýrst og fremst
framið af tiltölulega
ungu fólki. Fólk á
seinni hluta annars
tugar og á byijun
þriðja er miklu mun lík-
legra til þess að verða
handtekið vegna of-
beldis en það sem er
yngra eða eldra.
Við vitum að opinber ofbeldisaf-
brotayfirlit, eins há og þau í raun
eru, vanmeta raunverulega tíðni of-
beldis, sérstaklega ofbeldi innan fjöl-
skyldna.
Við vitum að bestu sjúkdómsrann-
sóknir staðfesta að í mesta lagi
megi rekja örfá prósent af orsökum
ofbeldis til sálfræðilegra sjúkdóma.
Við vitum að horfa verður fyrst
og fremst tii þess þróunarferlis sem
allir verða að ganga í gegnum, flest-
ir með góðum árangri, en aðrir með
mikium erfiðleikum. Þar er fjölskyld-
an hornsteinninn. Áhrif atvinnuleys-
is á foreldra hefur t.d. mikil félags-
leg áhrif. Og ekki má gleyma mikl-
um áhættuþætti þegar rætt er um
íjölskylduna og börn, en það eru
áhrif myndbanda og sjónvarpsins og
hversu ímynd þess og boðskapur
hefur breyst á tiltölulega fáum árum,
eða bara frá þeim tíma þegar fólk,
sem nú eru ungir foreldrar, var að
alast upp.
Við vitum að slæmur árangur
barns í skóla er líklegur til að leiða
til ofbeldisháttsemi síðar. Fjórir af
hveijum fimm ofbeldismönnum í
fangelsum í Bandaríkjunum luku
aidrei gagnfræðanámi.
Við vitum að stöðugleiki skiptir
máli. Því meira rót á samastað barna
á meðan þau eru að alast upp, því
verra fyrir barnið.
Við vitum að skortur á leiðsögn
fullorðinna hefur leitt til vanrækslu.
Áætlað er að u.þ.b. tíundi hluti bama
Bróðurpart alls ofbeldis
hér á landi má, að mati
Omars Smára Ar-
mannssonar, rekjatil
áfengisvandamála.
fái slæma tilsögn frá foreldrum. Við
rannsókn í Bandaríkjunum kom í
ljós að 'h af þeim sem komu við
sögu afbrota einu sinni eða tvisvar
fengu slæma leiðsögn í æsku og svo
var einnig um 34
af þeim sem komu oftar en tvisvar
við sögu ofbeldismála. Það sjónar-
mið að foreldrarnir beiti sjálfir
ákveðni, aga og hæfilegum viðurlög-
um, ef út af er brugðið, virðist skila
meiri árangri en að hóta börnum
skólastjóranum eða lögreglunni.
Við vitum mikið um tengs'lin á
milli ólöglegra vímuefna og ofbeldis.
En það er mikilvægt að gera sér
grein fyrir að samhengið á milli eins
löglegs vímugjafa - áfengis - og of-
beldis er alls ekki hafið yfir gagn-
rýni. Bróðurpart alls ofbeldis hér á
landi má rekja til áfengisvandamála
eða áfengisháttsemi geranda. Því
fyrr sem unglingur byijar að drekka
áfengi því meiri líkur eru á að hann
verði ofbeldisfullur sem fullorðinn.
Niðurstaða
Enn vitum við ekki nægilega mik-
ið til þess að geta komið alveg í veg
fyrir ofbeldi eða hvernig við eigum
að stöðva það ef það er einu sinni
byijað. Börnin geta lítil áhrif haft á
þá þróun, nema með þeim hætti að
því fleiri sem fá góða tilsögn - því
meiri líkur eru á að fullorðnum fram-
tíðarinnar takist betur upp en nú
gerist. En til þess að það geti orðið
þurfum við að reyna að skilja orsök
og ástæður ofbeldisins. Þegar okkur
hefur tekist það getum við reynt að
bregðast við og gert eitthvað í mál-
unum, t.d. með því að styrkja þá,
sem með einhveijum ráðum geta
dregið úr eða komið í veg fyrir of-
beldi í samfélaginu.
Höfundur er
aðstoðaryfirlögregluþjónn í
Reykjavík.
Ómar Smári
Ármannsson
Fréttabúi, áhugavert
fréttablað í Mýrdal
FYRIR hálfu öðru ári
hafði ég spurnir af því, að
austur í Mýrdal hefði um
nokkur ár verið gefið út
héraðsblað Vestur-Skaft-
fellinga, sem héti nokkuð
sérstæðu nafni, Fréttabúi.
Jafnvel nafnið sjálft hlýtur
að vekja forvitni og draga
athygli að um leið. I fyrsta
blaðinu segir, að nafnið sé
skyndihugdetta, og er aug-
lýst eftir öðru nafni, ef ein-
hveijum dytti annað og
betra nafn í hug. Ég get
ímyndað mér, að sú hugsun
liggi að baki nafninu, að
fréttabúi geti þjónað svip-
uðum tilgangi og fram
kemur í búahundur, þ. e. sá sem
hleypur um með fréttir milli
sveitabúa. Hvernig svo sem því er
háttað, er Fréttabúa einmitt ætlað
það hlutverk að færa fréttir og frá-
sagnir milli manna þar eystra og
raunar einnig til annarra, sem áhuga
hafa á því, sem gerist þar í sveitum.
„Mjór er mikil vísir,“ segir gamalt
orðtak. Fréttabúi lagði fyrst af stað
21. nóvember 1985 og þá sem fjölrit-
aður einblöðungur í A 4-stærð. Út-
gefandi var Búnaðarfélag Dyrhóla-
hrepps, en ritstjóri og ábyrgðarmað-
ur Eyþór Ólafsson, bóndi á Skeið-
ÚTGEFENDUR Fréttabúa, Sæunn Sigurlaugs-
dóttir og Eyþór Ólafsson, Skeiðflöt.
flöt. Hefur hann haldið um stjórnvöl-
inn alla tíð og frá 1990 einnig verið
útgefandi ásamt konu sinni, Sæunni
Sigurlaugsdóttur, en hún annast
tölvuvinnslu og umbrot. Prentsmiðja
Suðurlands á Selfossi prentar síðan
blaðið og það á vandaðan mynda-
pappír.
Fréttabúi var í upphafi hugsaður
sem fréttabréf, sem yrði dreift
ókeypis til hreppsbúa. Áð baki lá
einmitt það, að menn gætu komið í
blaðið ýmsum orðsendingum, auglýs-
ingum og öðru því, sem koma þyrfti
á framfæri við hreþpsbúa' og eins
sýslubúa. Svo hefur og
verið þau átta ár, sem
blaðið hefur komið út.
Smám saman jókst
efniviður blaðsins, enda
stækkaði það óðfluga.
Sérstakt jólablað kóm út
1986 og svo hefur verið
æ síðan. Ljóst er, að út-
gáfa Fb hefur fallið í
góðan jarðveg, því að
aðsent efni af ýmsum
toga hefur borizt víða að.
Þá á Fb hauka í homi á
ýmsum stöðum á land-
inu, jafnvel í öðrum fjórð-
ungum, sem senda fréttir
af sínum slóðum. Allt
eykur þetta á fjölbreytni
blaðsins.
Nokkuð snemma fóru að birtast í
Fb fundagerðir hreppsnefnda í sýsl-
unni. Er enginn efí á því, að sýslubú-
ar kunna að meta það framtak. Vafa-
laust þykir burtfluttum Skaftfelling-
um einnig fróðlegt að fylgjast með
því, sem gerist í gömlu heimasveit-
inni.
Þá eru þama alls konar minning-
arþættir, sumir frá fyrri tíð, sem
hljóta að vera mörgum áhugavert
lesefni. Myndir af gömlum Skaftfell-
ingum hafa birzt næstum í hveiju
blaði undanfariri ár. Jafnframt birt-