Morgunblaðið - 06.12.1994, Side 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Fersk
fjölbreytni
MYNPLIST
Nýlistasafniö
SAMSÝNING — MÁLVERK
OG BLÖNDUÐ TÆKNI
Opið alla daga kl. 14-18 til 11. desem-
ber. Aðgangur ókeypis.
ÞAÐ hefur orðið merkjanleg
breyting á sýningarhaldi íslenskra
myndlistarmanna síðustu ár varðandi
samsýningar, bæði hér á landj og
erlendis. Þeim fjölgar stöðugt, sem
eru skipulagðar af öðrum, t.d. söfn-
um, samtökum eða sýningarstöðum,
en sýningum sem myndlistarfólkið
sjálft stendur að hefur fækkað að
sama skapi.
Það kann að vera merki um
ákveðna deyfð í röðum myndlistar-
fólks, þegar frumkvæðið er þannig
látið í hendur öðrum, en einnig kann
að vera að skortur á sameiginlegum
grunni til að byggja slíkar sýningar
á valdi listafólki heilabrotum; eftir
því sem myndlistin greinist í fleiri
áttir kann að vera erfíðara að höndla
hinn sameiginlega kjama þess, sem
koma skal á framfæri.
Sýningin í Nýlistasafninu er and-
stæða þessarar deyfðar og aðstand-
endur hennar láta ekkert slíkt hug-
arvíl trufla sig. Þarna hefur tekið sig
saman hópur ungs listafólks, sem á
það sameiginlegt að hafa stundað
listnám í Hollandi um nokkurra ára
skeið, í flestum tilvikum í kjölfar
náms í listaskólum hér á landi. Þetta
eru þau Elsa Dóróthea Gísladóttir,
Guðrún Hjartardóttir, Gunnar J.
Straumland, Helgi Hjaltah'n Eyjólfs-
son, Jón Bergmann Kjartansson,
Pétur Öm Friðriksson, Rob Hoekstra
og Sólveig Þorbergsdóttir.
Þátttakendur hafa tekið þann
kostinn að blanda verkum sínum
saman í öllu rými hússins, í stað
þess að afmarka svæði fyrir hvern
og einn. Þessi aðferð kemur vel út.
Verkin em nógu óh'k til að styðja
hvert annað og það eflir ímyndina
af verkum viðkomandi listamanns
að sjá þau innan um verk annarra
fremur en þjappað saman. Þetta
unga listafólk er að fást við fjöl-
breytta hluti, sem virka ferskari og
líflegri í þessu samhengi en ella væri.
Sýningin gefur gestum ágætt til-
efni til íhugunar um almenna þætti
listsköpunar hvað varðar ólík efnis-
tök og myndsýn, sem og hvern þátt
listmenntunin sjálf kann að eiga í
því sem fyrir augu ber. Ymsir hafa
talið áhrif hollenskra listaskóla mikil
á yngri kynslóð listafólks hér, án
þess að styðja þá skoðun nokkrum
rökum. Engu að síður er fróðlegt að
spyrja hvort þessi sýning væri mikið
öðru vísi, ef hópurinn ætti t.d. að
baki nám í Þýskalandi, á Ítalíu eða
í Bandaríkjunum; slíkar hópsýningar
væru fróðlegar til samanburðar.
Sé litið til framlags einstakra lista-
manna má segja að það sé hinn líf-
ræni efniviður, sem heillar Elsu D.
Gísladóttur; verkin „Mjallhvítar vam-
bir“ (nr. 15) og „Ræktun" (nr. 37-43)
vísa til þeirra umbreytinga sem ör-
verur valda, og geta vissulega orðið
litauðugar; andstaða þess er í þeim
verkum hennar, þar sem málverk
hafa verið njörfuð niður í hreina efn-
isþætti sína.
Guðrún Hjartardóttir vinnur með
ólíka miðla, allt frá mjúkum leir í
„Sýnendur" (nr. 1) (sem er ágætur
inngangur að sýningunni), til með
texta og gifs; þessi verk tengjast þó
flest hinu óræða í tilverunni, og eru
„Gleymdir draumar" (nr. 51) endan-
íeg staðfesting þess.
Gunnar J. Straumland sýnir kraft-
mikil abstraktmálverk, sem eru
nokkuð óvenjuleg innan um verk
annarra sýnenda; verk nr. 27 kemur
einna best út af þessum myndum,
og vex við nánari skoðun.
Vangaveltur um alheiminn og
listasöguna koma fram með einföld-
um en sterkum hætti í sumum verka
Helga H. Eyjólfssonar, einkum þar
sem fjallað er um tilveru mannsins
á jörðinni; verk nr. 17 og 49 geta
örugglega orðið til að vekja ýmsa til
umhugsunar.
Jón B. Kjartansson sýnir málverk
nokkuð annars eðlis en Gunnar; hann
leitast við að endurskapa einföld efni
— línustrikuð blöð, krossviðarplötur
— og þannig draga athygli okkar að
hinu hversdagslega í kringum okkur.
Rafvædd tæknin á sinn fulltrúa í
Pétri Ö. Friðrikssyni, sem m.a. dreg-
ur með smellnum hætti athygli okkar
að umhverfinu í verkum eins og
„Veðurmynd" (nr. 18) og „Hafmyrtd"
(nr. 31).
GUÐRÚN Hjartardóttir: Sýnendur.
Rob Haekstra er ungur Hollend-
ingur sem býr hér á landi og á því
heima í þessum hópi. Hann hefur
sett upp mikla innsetningu fiskikera
í einn salinn, sem ekki er gott að
átta sig á, en teikningar hans og
einkum málverk (nr. 50) eru ágæt
tilvísun í hetjur sjálfstæðisbaráttunn-
ar; allar eru þær stórar, óljósar og
í sterkum litum í minningunni.
Af verkum Sólveigar Þorbergs-
dóttur vekja mesta athygli ímyndir
einangrunar og kyrrðar, eins og þær
birtast í „Land einmanaleikans“ (nr.
22); hér hleður hún úr óbrenndum
leirflögum verur sem tengjast rým-
inu, en bera glögglega með sér þá
viðkvæmni, sem mannleg tilvera býr
að í þessum heimi.
Loks ber að nefna að einnig sýnir
gestur í setustofu safnsins, sem fell-
ur vel að sýningunni; þetta er Joris
J. Rademaker, hollenskur listamaður
sem býr á Akureyri, og vinnur á fjör-
legan hátt úr ýmsum tilbúnum efn-
um. Hann mun halda einkasýningu
í Listasafni Akureyrar á næsta ári
og verður fróðlegt að sjá meira til
hans.
í heildina má segja að þessi sýning
einkennist af frískleika og fjöl-
breytni, sem er einmitt það sem von-
ast má eftir frá ungu listafólki. Þeim
sem fylgast með þróun myndlistar-
innar eru efnistök eflaust að mestu
kunnugleg, en það er ekki verra; líf-
leg framsetning skilar hér ágætri
sýningu.
Sýningarskrána ber að þakka sér-
staklega, enda vel til hennar vandað;
þac) er ánægjulegt að sjá stórfyrir-
tæki styrkja framtak sem þetta. Inn-
gangur Þorvaldar Þorsteinssonar er
athugul hugvekja, sem ætti að vera
skyldulesning allra, sem fylgjast með
myndlistum samtímans.
Þá er aðeins að hvetja sem flesta
til að sjá þessa sýningu áður en yfir
lýkur.
Eiríkur Þorláksson
Ný lestrarbók
BOKMENNTIR
Kennslubðk
Lestu betur
Tvær bækur, leskaflar, 227 bls.
og vinnubók, 160 bls., eftir Fjölni
Ásbjömsson og Guðna Kolbeinsson.
Gunnur Sif Sigurgeirsdóttir teiknaði
myndir. Útgefandi er IÐNÚ, Reykja-
vík 1994. Verð lesheftis er kr. 1.970
en vinnubók kostar kr. 1.440.
SAMDRÁTTUR í íslenskri bóka-
útgáfu er orðinn talsverður og þró-
unin í Evrópu er nokkuð sem hægt
er að hafa áhyggjur af. Bókaútgáfa
í Svíþjóð, Bretlandi og Frakklandi
hefur minnkað um ríflegan þriðjung
á liðnum áratug og í Danmörku hafa
bókaklúbbar fyrir unglinga verið
lagðir niður. Ólæsi fer vaxandi og
sá hópur manna stækkar sem getur
ekki lengur tekið gagnrýna afstöðu
til mála. Heimurinn er sífellt að verða
flóknari og orðaforðinn helst í hend-
ur við þá þróun. Þannig er innflytj-
endavandinn í Evrópu að stærstum
hlilta mállegur vandi. Á hinn bóginn
liggur styrkur hins íslenska samfé-
lags í einsleitni þess, þar sem allir
virðast vera færir um að taka þátt
í lýðræðislegri umræðu. En hversu
lengi íslendingax geta haldið sínum
sérkennum er erfitt að segja. Lestur
bóka og sú rækt við máliif sem felst
í kraftmikilli bókaútgáfu má því ekki
dragast saman.
Ný lestrarbók
Lestu betur, leskaflar og vinnu-
bók, er án nokkurs vafa ný íslensk
lestrarbók og að því leyti feta höf-
undar hennar, Pjölnir Ásbjörnsson
og Guðni Kolbeinsson, í fótspor
menningarfrömuða eins og Hannesar
Finnssonar, Magnúsar Stephensens
og Sigurðar Nordals. Það sem gerir
þó þessa bók sérstaka á íslenskum
bókamarkaði er, að lesköflunum
fylgir aðferð sem kennir
fólki að „lesa betur“
bæði hvað varðar hraða
og skilning. Áherslur í
lestrarkennslu hafa
breyst á undanförnum
árum frá „upplestri" til
„hljóðlesturs" þar sem
aukins hraða og skiln-
ings er krafist.
Bók af þessu tagi
hefur aldrei áður verið
gefin út á íslandi. Henni
er einkum ætlað að leið-
beina framhaldsskóla-
nemum og fullorðnu
fólki. Hún gagnast þó
líklega öllum sem hafa
náð einhveijum tökum
á lestri. Því til staðfest-
ingar sýndi sonur minn,
tíu ára gamall, henni
strax mikinn áhuga
enda e’r bókin auðveld
í notkun, skýrir sig sjálf
og hentar bæði til
sjálfsnáms og á náms-
skeiðum undir leiðsögn
kennara. í inngangi
bókarinnar eru talin
upp tíu atriði „til íhug-
unar varðandi lestur“
sem höfundarnir sækja
í bandaríska kennslubók. Þar stendur
meðal annars „að þú lest ekki nógu
vel: ef þú lest allt efni, hvort sem
það er auðvelt eða erfitt, með sama
hraða, — ef þú hreyfír augun átta
til tíu sinnum eða jafnvel oftar með-
an þú lest eina meðallanga prentaða
línu, — ef þú Iest hægt; 160 orð á
mínútu eða minna.“
Leskaflarnir eru tuttugu og fjórir
að tölu en hver um sig inniheidur
þijá eða ijóra mislanga undirkafla,
upphitunarkafla og meginkafla. Að-
ferðin er fólgin í því að lesandinn les
þessa kafla eins hratt og hann get-
ur. Hann tekur tímann um leið og
skráir hann niður í þar til gerða reiti.
Hveijum kafia fylgir síðan tafla þar
Fjölnlr
Ásbjörnsson
sem lesandinn sér
hversu mörg orð hann
náði að lesa á einni mín-
útu. Efni þessara kafla
er mjög ijölbreytt og
langflestir þeirra eru
sérstaklegá samdir af
höfundum bókarinnar,
dregnir út úr öðrum og
lengri frásögnum en
einnig er sótt beint í
þjóðsagnasöfn og ís-
lensku fornritin. Það er
ástæða til að vekja sér-
staka athygli á því
hversu vel og hugvits-
samlega þetta efni er
samið. Það er í senn
fróðlegt og skemmtilegt
aflestrar.
Vinnubókin inniheld-
ur jafnmarga kafla og
lestrarbókin. Þar er að
fínna spumingar og
verkefni sem reyna á
lesskilning. Því það er
ekki nóg að geta lesið
hratt ef innihaldið fer
jafnóðum forgörðum. Til
leiðsagnar eru hafðar
sex uglur sem hver um
sig beinir skilningnum í
ákveðnar áttir. Sú fyrsta
veltir því fyrir sér hvort
Guðni tilteknar fullyrðingar
Kolbeinsson eru sannar eða ósannar,
önnur fæst við krossa-
spumingar, sú þriðja rembist við að
segja í fáum orðum frá efni upphit-
unarkaflanna, fjórða er í orðaleit, sú
fimmta „gruflar" og sú sjötta og síð-
asta gægist milli flugljaðra sér til að
þjálfa sjónminnið.
Lestu betur er ný og vönduð ís-
iensk lestrarbók, höfundum og útgef-
anda til sóma. Markmið hennar er
skýrt, að þjálfa lestur og minni svo
bóklestur verði árangursríkari. Höf-
undar hafa valið ugluna, tákn speki
og lærdóms, sér til leiðsagnar á fal-
legri bókarkápu þar sem hún kemur
siglandi yfir haf bókanna. Er það vel
við hæfi að búa til haf úr bókum á
þessum samdráttartímum í bókaút-
gáfu. Jón Özur Snorrason
Hrífandi
hýruspor
BOKMENNTIR
Unglingabók
ÞEGAR SÁLIN SÉR
eftir Þóreyju Friðbjörnsdóttur
Prentvinnsla: Borgarprent
Jöklaútgáfan, 1994 -149 síður.
UNGLINGABÓK skrifaði eg, en
hún er ekki aðeins þeirra, því að
þessa bráðsnjöllu sögu hefðu full-
orðnir líka hollt af að
lesa.
Höfundur réttir
fram gátu af gátu:
Hvað veldur, að
dulargáfur, sem skap-
arinn sendir suma með
til jarðar, eru faldar,
faldar af ótta við að
bamið sé ekki heil-
brigt?
Hvað veldur, að
ungt fólk, lífsþróttur-
inn holdi klæddur á
vorveíli, hræðist svo
vítisloga, að fjárplógs-
menn, „frelsarar",
geta selt þeim dóms-
dag að morgni?
Hvað veldur, að
dópsalar geta látið börnum blæða
út, hægt en öruggt fyrir framan
nefíð á foreldrum þeirra?
Já, höfundur rétti mér þessar
gátur, meðal annarra, meðan eg las
þessa bók.
Af mikilli fimi leiðir Þórey per-
sónur sögunnar fram, gæðir þær
Iífi, svo þú kannast við þær, þekkir
þær úr umhverfi dagsins. Þær eru
sprelllifandi, sumar bráðfyndið
grobbið (Lárus); sumar frauðkennd
fegurð (Guðrún), en allt er þetta
fólk, sem gaman er að kynnast, því
höfundur kann þá list að halda þér
við lesturinn.
Mælska, hraði og spenna, allt er
hér til staðar. Samt finnst mér
munur á upphafi og endi bókar.
Gleðin, birtan og léttleikurinn í
upphafi virðist mér drukkna í
þreytuhyl lokakaflans. Það læðist
að mér, að útgefandinn hafi verið
farinn að hringja og
spyija: Ertu ekki að
verða búin, Þórey mín,
jólin eru handan næsta
leitis? Eg hefði kosið
að sjá betur unnið úr
ótta kvennanna, sjá
þær sigrast á honum.
Það er helzt Auður sem
nær einhverri hand-
festu. En þá má í móti
spyrja: Er það ekki
háttur góðra höfunda,
að skilja lesendur sína
eftir með söknuð yfir
að bók er lokið?
Það dylst ekki, að
hér er á för mjög efni-
legur höfundur, minnir
mig oft á ærslafullan
gæðing. Já, hýrusporið
er silkimjúkt.
Prentverk er allt vel unnið, hvað
er að fást um þó saklaust „n“ langi
til að vera með í svo góðri bók (95).
Sig. Haukur Guðjónsson
Blab allra landsmanna!
- kjarni málsins!
Þórey
Friðbjörnsdóttir