Morgunblaðið - 06.12.1994, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1994
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Eilífðarvélin
ÞAÐ HEFIR verið
draumur mannkynsins
um langan tíma að búa
til einhvers konar ei-
lífðarvél, „perpetuum
mobile“ var hún nefnd,
sem gæti búið allt til
úr engu. Sama hugsun
lá að baki „gullgerðar-
mannanna" eða svo-
nefndra alkemista á
síðmiðöldum og allt
fram á nýöld. Þótt
reynslan sýni, að þetta
er ekki hægt, vill þó
brenna við að menn séu
enn að gæla við svipað-
ar hugmyndir. Þetta á
greinilega við efna-
hagstillögur Jóns Sigurðssonar í
Jámblendinu og prófessors Þor-
valdar Gylfasonar um stóra gengis-
fellingu með eftirfarandi veiði-
gjaldi. Þar er verið að búa allt til
úr engu. Undirstöðuna, þ.e. fjár-
munina, vantar til framkvæmd-
anna. Gengisfelling skapar enga
fjármuni, ekki heldur veiðigjald, en
hvortveggja skapar mönnum og
fyrirtækjum mismunun, þ.e. það
er verið að flytja fjármagn og/eða
tekjur fá einum til annars að þeim
forspurðum. Þetta nefnist venju-
lega stuldur eða fjárdráttur, stund-
um þjófnaður eða rán, en þegar
kemur til kasta Alþingis, þá er
gripið til þess einfalda ráðs að lög-
festa spillinguna. Þetta er marg-
reynt hér, en Island er eina landið
á Vesturlöndum, sem enn heldur
áfram að berja höfðinu við steininn
í sambandi við gengisfellingar.
Verðmæti íslenskrar krónur er nú
minna en einn tíuþúsundasti hluti
miðað við gullfót og stofnun ís-
lenska lýðveldisins. Eina nýlega
undantekningin er núverandi ríkis-
stjórn, sem sýnt hefír virðingar-
verða viðleitni við að viðhalda föstu
gengi, þótt útgerðin og aðrir hafí
í eiginhagsmunaskyni sótt hart að
henni með kröfur um gengisfelling-
ar. Hafa forsætisráðherra og fjár-
málaráðherra staðið þar í fylking-
arbrjósti og gera enn.
Ekki eru þó allir á sama máli.
Nefnd á vegum iðnaðar- og við-
skiptaráðherra hefír skilað skýrslu
um starfsskilyrði iðnaðar, þar sem
menn hafa haft óþarflega mikið
fyrir því að komast að rangri niður-
stöðu. Þrátt fyrir að laun í iðnaði
hér séu aðeins 60% af launum á
Norðurlöndum, er gerð tillaga um
16,7% gengisfellingu eða 20%
hækkun innflutningsverðlags. Þar
sem þetta myndi leiða til hækkunar
á útflutningsverðlagi sjávarafurða,
er gert ráð fyrir auðlindarskatti,
sem „ekki má renna jafnóðum inn
í hagkerfið. í gjaldinu verður að
felast sjóðsmyndun í góðærum,
sem grípa má til þegar verr árar.
Hugsanlegt er að nota verði auð-
lindargjaldið í upphafí til að flýta
því að sjávarútvegurinn komist úr
núverandi öldudal. Sama hugsun
liggur að baki gjaldi því, sem renna
skal til Þróunarsjóðs sjávarútvegs-
ins.“ (Bls. 68.) Þessi gervimennska
er kjaminn úr sósíalisma Alþýðu-
flokksins. Þeir hafa aldrei séð neinn
pening, nema þann sem þeir hafa
sníkt út úr ríkiskerfinu, og nýr
skattur, auðlindargjaldið, sem
renna skal í ríkissjóð er þeirra bú-
skapur - þeirra ær og kýr, sem
þeir vilja gjarnan fá að mjólka.
Núverandi umræða um embættis-
veitingar og óheimilar greiðslur úr
ríkissjóði er aðeins ein greinin af
þessum sama meiði.
Stærð auðlindarskatts
Starfsskilyrðanefnd hefir látið
Þjóðhagsstofnun reikna út fjárhæð
hugsanlegs auðlindarskatts,
11.328 milljónir. Útreikningar
fylgja ekki, og eru þessir reikning-
ar því í venjulegum véfréttastíl
Þjóðhagsstofnunar. Fjárhæðin
virðist þó benda til þess, að gjaldið
sé reiknað á 150.000 þorsktonn á
verði leigukvóta 75,50
kr./kg., enda segir að
sú leið, sem nú er far-
in sé ósanngjörn „þar
sem kvótaeigendum
er sköpuð mikil eign,
þvert á fyrirheit laga
um sameign þjóðar-
innar á fískimiðun-
um“. Þetta er auðvitað
rétt, og nýlega var
upplýst, að kvótar
nýja úthafsveiðiskips-
ins Guðbjargar III inn-
an fiskilögsögunnar
myndu standa undir
öllum áhvílandi lánum
skipsins, alls um 960
milljón kr. eða um 150
milljón kr. á ári. Lagleg þjóðargjöf
það, og von að fleiri vilji njóta.
Mér vitanlega hefír ekki fyrr verið
gefin upp nein ijárhæð hugsanlegs
auðlindarskatts, og þannig ekki
verið unnt að vita, hvað við var átt
með tillögunum. Nú segja höfundar
skýrslunnar, að ný 16,7% gengis-
felling skapi „slíka uppsveiflu í
sjávarútvegi" að hægt sé að fella
niður alla kvóta og menn geti þann-
ig kept sér veiðiréttindi í lögsög-
unni hjá Kvótasölu ríkisins (nafnið
er mitt framlag) á kr. 75,50 kg.
Þetta gefi 11.328 milljónir í nýjan
skattstofn ríkisins. Sjávarútvegur-
inn heldur óbreyttum tekjum í
hærra verði sjávarafurða eftir
gengisfellinguna, og enginn skað-
ast, enginn borgar. Þetta er hin
sígilda eilífðarvél íslensks efna-
hagslífs, þrautreynt að endemum í
Gengisfelling vinnur
gegn stjórnarstefnunni
um stöðugleika í efna-
••
hagsmálum, segir On-
undur Ásgeirsson.
Fiskveiðistefnunni verð-
ur að breyta til sam-
ræmis við stjórnarstefn-
una í efnahagsmálum.
50 lýðveldisár. Er virkilega enn þá
til fólk, sem trúir þessu? Bismarck,
fyrsti kanslari sameinaða þýska
ríkisins, og sá sem sameinaði
Þýskaland, sagði: „Ég hefí aldrei
logið - nema sem embættismað-
ur.“ Það eru ýmsir, sem taka hann
til fyrirmyndar í þessu. Umræða
um hverjir hagnast og hverjir tapa
á gengisfellingunni bíður síðari
umfjöllunar.
Breytt fiskistjórnun
Upptaka auðlindarskatts þýðir
afnám framsals á kvótum, því að
grundvöllur undir sölu þeirra frá
útgerðum væri ekki jengur til. Þar
með myndi falla niður núverandi
fyrirkomulag, þar sem sala á árlega
úthlutuðum „eignar“-kvótum
stendur undir úthafsveiðinni, sbr.
a.o. Allt sýnist þó benda til þess,
að slíkur auðlindarskattur myndi
óviðráðanlegur bæði fiskveiðum og
vinnslu í landi, jafnvel þótt hætt
yrði að úthluta kvótum til úthafs-
veiðiskipa t.d. innan 50 mílna og
allur afli innan þeirrar línu tekinn
á land til vinnslu. Þróunin er sú,
að mestur hluti kvótanna fer til
úthafsveiðiskipa, sem verka aflann
um borð. Samningurinn við EB
kemur að engum notum, ef aflinn
verður ekki lagður á land til full-
vinnslu, og þess vegna er óhjá-
kvæmilegt að breyta núverandi
fiskveiðistefnu. Fiskveiðistefnan
verður að vera í samræmi við efna-
hagsstefnu landsins. Annað er kák.
Höfundur er fyrrverandi forstjóri
OIís.
Önundur
Asgeirsson
__ Menningarsamband
Islands og Þýskalands
UM ALDARAÐIR hafa verið
margs konar menningarsamskipti
milli íslands og Þýskalands. Áhrif
Þjóðveija á menningu Norður-
landa hafa verið mikil og vaxandi
allt fram á þessa öld en þeir einn-
ig orðið fyrir gagnkvæmum áhrif-
um frá Norðurlandabúum, ekki
síst íslendingum. íslenskar bók-
menntir hafa lengi, sérstaklega
þó síðan í upphafi 19. aldar, verið
brunnur sem þeir hafa ausið af
og nýtt sem heimildir um fornger-
manska sögu og menningu og ís-
lensk tunga hefur verið notuð til
stuðnings við rannsóknir á
þýskunni.
Meðal Þjóðverja hafa verið mikl-
ir fræðimenn og listamenn sem
hafa auðgað íslensk fræði og not-
að íslenskar bókmenntir til end-
urnýjunar list sinni. Frægastur
listamannanna er Richard Wagn-
er. Meðal merkustu fræðimann-
anna Konrad Maurer. Á 50 ára
afmæli íslenska lýðveldisins hefur
styrkur menningarsambands ís-
lands og Þýskalands einmitt verið
sýndur í verki með því að færa
Niflungahring Wagners á svið og
með Maurerþingi.
í tengslum við uppfærsluna á
styttri útgáfu Niflungahringsins í
lok maí stóðu Listahátíð í Reykja-
vík, Stofnun Sigurðar Nordals og
Norræna húsið fyrir
kynningu á list Wagn-
ers og nutu til þess
stuðnings Félags ís-
lenskra fræða, Styrkt-
arfélags íslensku óper-
unnar og Goethe-Inst-
itut. Annars vegar var
tónlistin í Niflunga-
hringnum kynnt með
tóndæmum en hins
vegar voru haldin tvö
málþing. Á því fyrra
gerðu einvörðungu Is-
lendingar grein fyrir
lífí Wagners og list,
íslenskum uppsprett-
um Niflungahringsins,
smíði fjórleiksins og heimspeki
tónskáldsins. Síðara þingið var
alþjóðlegt og fór fram á ensku.
Þar flutti Barry Millington frá
Bretlandi fyrirlestur um félagslegt
og sögulegt baksvið Niflunga-
hringsins, Lars Lönnroth frá Sví-
þjóð um túlkun rómantíkurinnar á
norrænni goðafræði og íslenskum
fomkvæðum, Vésteinn Ólason um
íslenskar goðsagnir í Hringnum,
Stewart Spencer frá Bretlandi um
hvemig Wagner notaði íslenskar
heimildir sínar, Þorsteinn Gylfason
um Wagner sem skáld og að lokum
Oswald Georg Bauer frá Þýska-
landi um sýningarsögu Niflunga-
hringsins. Er nú unnið að því að
gefa út fyrirlestrana um Wagner
og Niflungahringinn, sem fluttir
vom á alþjóðlega málþinginu, til
þess að fleiri en þinggestir geti
kynnt sér þann fróðleik sem þar
er að fínna og sýna á alþjóðavett-
vangi þau tengsl sem binda list
Wagners íslandi.
Goethe-Institut gekkst fyrir
málþingi um Konrad Maurer og
ísland 1. október sl. Þar hélt Kurt
Schier frá Þýskalandi erindi um
ævi Maurers og íslandstengsl
hans, Sigurður Líndal um réttar-
sögufræði hans og Árni Björnsson
um ferðalýsingu sem Maurer skrif-
aði eftir Islandsheimsókn sumarið
1858. í lok málþingsins fóm fram
pallborðsumræður um hvort minn-
ingin um Maurer leggði einhveijar
skyldur á herðar íslendingum,
ekki síst í sambandi við að gefa
út ferðalýsingu hans.
Ferðasögur sem erlendir gestir
hafa skrifað eftir íslandsheim-
Úlfar Bragason
sóknir eru oft gagnmerkar heim-
ildir um þjóðlíf hér á landi. Lesbók
Morgunblaðsins birti 24. septem-
ber og 1. október útdrætti úr
ferðalýsingu Maurers í íslenskri
þýðingu Baldurs Hafstað. Af þeim
brotum mátti sjá að Maurer tók
ekki aðeins vel eftir öllu sem fyrir
augu bar heldur gerði sér einnig
hugmyndir um menningarástand
þjóðarinnar og viðreisn í la'ndinu.
Sjálfur lagði hann í rannsóknum
sínum stóran skerf til skilnings
íslenskri sögu og bókmennta og
að íslenskur menningararfur væri
metinn að verðleikum. Munchen-
arháskóli, þar sem Konrad Maurer
starfaði, hefur síðan sinnt íslensk-
um fræðum að verulegu marki.
Ágætir fræðimenn um íslenskt
mál, bókmenntir og sögu hafa
starfað þar og margir stúdentar
numið þessar fræðigreinar. Um
árabil hefur þar verið staða í nú-
tímaíslensku. Á síðasta ári var
íslendingur, Magnús Haukson
cand. mag., ráðinn til að gegna
stöðunni. Stofnun Sigurðar Nor-
dals hefur nú ákveðið í samráði
við menntamálaráðuneytið að
styrkja þessa íslenskukennslu
þannig að íslendingar vei'ði jafnan
ráðnir til starfans. Er það gert í
minningu Maurers, í þakkarskyni
fyrir framlag skólans til íslenskra
fræða, þeim til eflingar og menn-
ingarsambandsins við
Þýskaland.
Tungumál og
bókmenntir
Menning hverrar
þjóðar grundvallast á
tungumálinu og það
er lykill útlendingum
til að öðlast fullan
skilning á eðli hennar.
Ef íslendingar vilja
efla menningarsam-
skipti við aðrar þjóðir
hljóta þeir að styrkja
kennslu í íslensku fyr-
ir útlendinga hvort
sem það er hér á landi
eða annars staðar. Útlendingar
sem vilja skilja menningu okkar
til einhverrar hlítar verða að læra
að tala, skrifa og skilja íslensku.
Kennsla í íslensku og rannsóknir
í íslenskum fræðum sem eru
stundaðar innan vébanda margra
háskóla í Þýskalandi eru ómetan-
legar til að auka skilning Þjóð-
veija á menningu okkar og treysta
böndin milli þjóðanna.
Ekki skal þó dregin fjöður yfir
að kynnast má menningu íslend-
inga að nokkru leyti með því að
horfa á íslenskar kvikmyndir,
hlýða á tónlist og skoða íslenska
myndlist. íslenskar bókmenntir
eru engu síður hornsteinn menn-
ingar okkar. Vandaðar þýðingar á
íslenskum öndvegisverkum á
þýsku eru því mikilvægt framlag
til að gefa Þjóðveijum sýn inn í
hugarheim okkar. Bókaforlagið
Steidl í Göttingen hefur á undan-
förnum árum verið að gefa út
safn ritverka Halldórs Laxness í
þýðingum á þýsku. Ýmis önnur
forlög hafa gefið út verk yngri
höfunda. Þá hefur Westdeutsche
Rundfunk kynnt íslenskrar bók-
menntir með mörgum hætti, m.a.
eru fimm íslensk leikrit leikin þar
í útvarpi nú á haustdögum. íslensk
bókaforlög hafa kynnt bókaútgáfu
sína á bókaþinginu í Frankfurt og
með því komist inn á þýskan mark-
að. Fyrir skömmu var haldinn
fundur með þýðendum úr íslensku
á þýsku í Stuttgart til að ræða
þýðingar og mál sem tengjast þeim
og styrkti menntamálaráðuneytið
fundinn. Ættu slíkir fundir að
verða til þess að auka þýðendum
ásmegin. íslenskir rithöfundar
hafa einnig oft komið fram í
Þýskaland á undanförnum árum.
Norræn bókmenntahátíð stendur
í Munchen dagana 20. til 27. nóv-
ember nk. og kynna rithöfundam-
ir Einar Már Guðmundsson, Guð-
rún Helgadóttir og Ingibjörg Har-
aldsdóttir þar verk sín. Samstarfs-
nefnd um kennslu í Norðurlanda-
málum erlendis, sem fær fé frá
Norrænu ráðherranefndinni og er
samstarfsvettvangur þeirra stjórn-
arstofnana á Norðurlöndum sem
vinna að málefnum sendikennslu,
veitti myndarlegan styrk til þess-
arar hátiðar. Fyrir íslands hönd á
Stofnun Sigurðar Nordals aðild að
nefndinni.
Þjóðin, menntun og
menningarlíf
Forvígismenn markaðshyggj-
unnar hér á landi hafa á síðustu
árum boðað veröld viðskiptanna.
Allt skal lúta viðskiptasjónarmið-
um, menning jafnt sem annað.
Þessi viðhorf einkennast af mikilli
skammsýni enda hafa þau ekki
hlotið nema takmarkaðan hljóm-
grann. Hinu er ekki að leyna að
margir era veikir fyrir þeim skoð-
unarhætti að menningarstarfsemi
sé munaður sem ekki eigi að nota
sameiginlegt fé landsmanna til að
kosta. Hvers konar menningars-
Án hins blómlega menn-
ingararfs okkar Islend-
inga værum við tæpast
í röð sjálfstæðra þjóða,
segir Ulfar Bragason,
sem telur þeim Ijármun-
um vel varið er ganga
til menntunar, lista og
kynningar á íslenskri
menningu erlendis.
amskipti við aðrar þjóðir falla und-
ir það. Fijálshyggjumenn hafa því
beint spjótum sínum að Stofnun
Sigurðar Nordals en hlutverk
hennar er að efla kynningu og
rannsóknir á íslenskri menningu,
að fornu og nýju, hvarvetna í
heiminum.
Oll fæðumst við inn í ákveðið
menningarumhverfi, búum við þá
menningu og getum haft áhrif á
þróun hennar til góðs eða ills. Lífs-
kjör almennings eru að jafnaði
betri og lífsgæðin meiri í blómleg-
um menningarsamfélögum þar
sem hlúð er að menntun og listum.
Þær stórstígu framfarir sem orðið
hafa hér á landi á þessari öld hefðu
aldrei átt sér stað nema vegna
þess að almenn menntun var góð
þegar um aldamótin og gott menn-
ingarástand þrátt fyrir fátæktina.
Á alþjóðavettvangi fá sjónarmið
menningarþjóða hjómgrann. Án
hins blómlega menningararfs okk-
ar íslendinga værum við tæpast í
röð sjálfstæðra þjóða nú. Efling
kynningar og rannsókna á ís-
Ienskri menningu er því mikilvæg
fyrir allt samstarf okkar við aðrar
þjóðir og fyrir hagsæld í landinu.
Hagur okkar byggist á menning-
unni. Þeim fjármunum sem veittir
er til menntunar og lista og til
kynningar á íslenskri menningu
erlendis er því vel varið.
Höfundur er forstöðumaður
Stofnunar Sigurðar Nordals.