Morgunblaðið - 06.12.1994, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FRAMTIÐ NATO
ÞAÐ KOM BERLEGA í ljós á fundi utanríkisráðherra Atl-
antshafsbandalagsríkjanna í Brussel í síðustu viku að
mikill ágreiningur er uppi um hvert eigi að vera hlutverk banda-
lagsins og hvernig það beri að þróa í framtíðinni.
Bandalagið hefur að undanförnu séð um að framfylgja flug-
banni Sameinuðu þjóðanna í Bosníu og NATO-vélar hafa í
nokkrum tilvikum varpað sprengjum á heitól Serba.
NATO var á sínum tíma stofnað sem varnarbandalag vest-
rænna þjóða gegn þeirri ógn sem stafaði af Sovétríkjunum og
leppríkjum þeirra. Er kalda stríðinu lauk var ljóst að bandalag-
ið hafði gegnt því hlutverki sínu með sóma. Áftur á móti varð
þá að sama skapi óljóst hvert framtíðarhlutverk þess skyldi
vera er ógnin úr austri var ekki lengur til staðar eða hafði
a.m.k. minnkað verulega.
Flestir eru sammála um að nauðsynlegt sé að viðhalda sam-
starfinu innan NATO, en það er eftir sem áður mikilvægasti
samstarfsvettvangur ríkja Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku.
Hins vegar er ekki að sama skapi samstaða um það hvaða
mynd samstarfið eigi að taka.
Sú ákvörðun aðildarríkjanna á sínum tíma, að taka að sér
„undirverktöku“ í Bosníu fyrir Sameinuðu þjóðirnar var tilraun
til að finna bandalaginu nýjan tilverugrundvöll. Það samstarf
hefur aftur á móti ekki reynst farsælt og er ein helsta ástæða
þeirrar spennu, sem nú er að finna innan NATO.
Það eru ekki síst Bandaríkjamenn sem sætta sig illa við það
hlutverk að geta ekki gripið til aðgerða í Bosníu án þess að
samþykki SÞ liggi fyrir. Hafa þeir lagt til stórfelldar sprengju-
árásir á stöðvar Serba í kringum Bihac og lýst því yfir að
þeir muni ekki lengur framfylgja vopnasölubanninu á Bosníu.
Á þetta geta margar samstarfsþjóðir Bandaríkjamanna innan
NATO ekki fallist, ekki síst þær sem leggja til friðargæsluliða
í Bosníu, s.s. Bretar og Frakkar. Bandaríkjamenn hafa ekki
verið reiðubúnir að senda hermenn til Bosníu þrátt fyrir kröfur
um hertar hernaðaraðgerðir.
Annað mál, sem valdið hefur titringi innan bandalagsins, er
hin aukna áhersla Evrópusambandsríkjanna, ekki síst Frakka,
á sjálfstæða varnarsamvinnu Evrópuríkjanna.
Bandaríkjamenn hafa raunar lengi hvatt Evrópuríkin til að
taka aukinn þátt í vörnum álfunnar. Er þess skemmst að minn-
ast að á leiðtogafundi NATO, sem haldinn var í nóvember 1991
í Róm, var því fagnað að stefnt væri að eflingu Vestur-Evrópu-
sambandsins og það yrði gert að samstarfsvettvangi ESB-ríkj-
anna í varnarmálum. Sú stefna var staðfest með samþykkt
Maastricht-sáttmálans í desember sama ár.
Eftir því sem samstarf Evrópuríkjanna á sviði varnarmála
hefur aukist hefur dregið úr áhrifum Bandaríkjamanna á evr-
ópsk varnarmálefni. Að sama skapi hefur gætt tilhneigingar
hjá Rússum að vilja frekar halla sér að VES en Atlantshafs-
bandalaginu. Eru ummæli rússneska utanríkisráðherrans, á
fundi þingmannaráðs VES sl. föstudag, þess efnis að Evrópubú-
ar ættu að „sjá um sig sjálfir" í varnarmálum, athyglisverð.
Frá sjónarhorni íslendinga er mikilvægt að NATO-samstarf-
ið verði áfram sem öflugast. íslendingar hafa ákveðið að standa
utan Evrópusambandsins og geta þar með ekki tekið fullan þátt
í starfi VES.
Þrátt fyrir að stór orð hafi fallið um tilgangsleysi NATO-sam-
starfsins, beggja vegna Atlantshafsins að undanförnu, eru litl-
ar líkur á að bandalagið leysist upp. Þó svo að Evrópuríkin
sækist eftir auknu sjálfstæði á þessu sviði hafa þau vart efni á
að slíta samstarfinu við Bandaríkjamenn með öllu. Telja evr-
ópskir hernaðarsérfræðingar að ef Bandaríkjaher hyrfi á brott
frá Evrópu yrðu Evrópuríkin að tvöfalda útgjöld sín til varnar-
mála. Að sama skapi er það hagur jafnt Evrópuríkja sem ríkja
Norður-Ameríku að viðhalda NATO vegna hins pólitíska mikil-
vægis samstarfsins. Ef varnarsamvinnan myndi rofna gæti það
haft ófyrirsjáanlegar pólitískar afleiðingar á öðrum sviðum,
t.d. viðskiptasamvinnu.
Þrátt fyrir allt er Atlantshafsbandalagið eina tryggingin
fyrir stöðugleika í Evrópu. Staðreyndin er líka sú að fjölmörg
ríki sækjast eftir því að fá aðild að þessu samstarfi en ekkert
ríki hefur lýst því yfir að það vilji slíta því.
Stækkun bandalagsins mun hins vegar ekki reynast auðveld.
Rússar eru henni andvígir og síðast í gær mótmælti Borís Jelts-
ín Rússlandsforseti áformunun harðlega í ræðu á fundi RÖSE
í Búdapest. Áætlunin um Samstarf í þágu friðar átti að hafa
það að markmiði að slá á ótta Rússa, um að verið væri að ein-
angra þá í Evrópu. Greinilega hefur það ekki tekist.
Innan NATO eru líka margir, sem telja óvarlegt að fjölga
aðildarþjóðunum og bent er á að það gæti haft ófyrirsjáanleg-
ar afleiðingar fyrir samstarfið. Ef voldugar aðildarþjóðir telja
bandalagið máttlaust í dag og að erfitt sé að taka ákvarðanir
í málum á borð við Bosníu er þá ekki ljóst að það verður ómögu-
legt ef aðildarþjóðum fjölgar verulega?
Þau ríki sem nú knýja dyra hjá NATO hafa einnig sótt um
aðild að ESB. Hugsanlega kann lausnin að reynast sú að veita
þeim það öryggi, er þau sækjast eftir, með VES-aðild.
FJÁRMÁL SVEITARFÉLAGA
REYNT TIL HI
ÝTRASTA AÐ SK
NIÐUR ÚTGJÖ
Hækkanir á opinberum gjöldum eru fyrirhug-
aðar á næsta ári hjá fjórum stærstu sveitarfé-
lögum landsins. Hallur Þorsteinsson innti
oddvita í meirihlutastjómum sveitarfélaganna
eftir því hvemig tekist yrði á við fjárhags-
vanda sveitarfélaganna að öðm leyti.
AF
INNLENDUM
VETTVANGI
FJÖGUR stærstu sveitarfé-
lög landsins hafa í hyggju
að auka skattheimtuna á
næsta ári. Reykjavíkur-
borg leggur á holræsagjald sem
ekki hefur verið innheimt um ára-
tuga skeið og Kópavogur, Hafnar-
fjörður og Akureyri fullnýta nú
heimild til álagningar útsvars, auk
þess sem hækkun verður á nokkr-
um öðrum tekjustofnum.
Kópavogur hækkar útsvarspró-
sentuna úr 8,4% í 9,2%, Hafnar-
fjörður hækkar úr 8,9% í 9,2% og
Ákureyri hækkar útsvarsprósent-
una úr 9,0% í 9,2%. í Hafnarfirði
verður á næsta ári innheimt lóðar-
leiga sem verður 1% af fasteigna-
mati lóða, en til þessa hefur lóða-
leigan verið 3-12 aurar á fermetra.
Á Akureyri hækkar sorphreinsun-
argjald á hveija íbúð um helming,
eða úr 1.000 kr. í 2.000 kr.
Oddvitar í stjórnum sveitarfélag-
anna eru allir á sama máli um að
sífellt auknar álögur frá ríkinu
hefðu sett verulegt strik í reikning-
inn hjá sveitarfélögunum upp á síð-
kastið. Þannig sagði Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir borgarstjóri í sam-
tali við Morgunblaðið að sá ávinn-
ingur sem hefði átt að verða með
nýjum verkaskiptum rikis og sveit-
arfélaga árið 1990 væri allur horf-
inn og gott betur, og í Reykjavík
væru álögurnar á þessu ári um 600
milljónir króna. Aukin framfærslu-
aðstoð og átaksverkefni væru þá
ekki talin með, en á tveimur undan-
fömum árum hefði framfærsluað-
stoðin aukist um 250 milljónir og
átaksverkefnin kostað borgina um
600 milljónir króna.
Reynt að ná niður
kostnaði eins og hægt er
Ingibjörg Sólrún sagði að það
hefði ekki verið nein spurning að
þörf væri á að leggja á holræsa-
gjaldið á næsta ári, og hvað það
varðaði væri staða Reykjavíkur
ekkert frábrugðin stöðu annarra
sveitarfélaga á landinu.
Aðspurð um hvort leitað hefði
verið allra leiða til að skera niður
útgjöld borgarinnar sagði hún að
spamaðarnefnd borgarinnar væri
nú að fást við það verkefni. Reynt
yrði að láta tvo málaflokka hafa
forgang, en það væru skólamál og
dagvistarmál. Annað yrði einfald-
lega að sitja á hakanum.
„Við erum auðvitað ekki búin að
leggja fram fjárhagsáætlunina en
sparnaðarnefndin er nú að fara
yfir einstaka rekstrarliði með for-
stöðumönnum stofnana. Þeir hafa
fengið þau fyrirmæli að ná niður
kostnaði eins og hægt er, en það
er auðvitað ekki einfalt hjá svona
stóru apparati eins borginni að
skera niður reksturinn í einu vet-
fangi. Það tekur lengri tíma, en
þeir möguleikar eru þó til og það
er þá spurningin um að skera niður
ákveðna starfsemi. Þetta er allt til
skoðunar núna og kemur ekki í ljós
fyrr en í januar þegar fjárhagsáætl-
unin verður lögð fram,“ sagði hún.
Verulega dregið
úr fjárfestingum
Gunnar Birgisson, formaður bæj-
arráðs Kópavogs, sagði að hækkun
útsvarsprósentunnar þar væri einu
auknu álögurnar á bæjarbúa á
næsta ári, og hefði hækkunin ein-
faldlega verið nauðsynleg vegna
aukinna álaga ríkisins á sveitarfé-
lögin.
Aðspurður um hvað gert yrði til
að draga úr útgjöldum bæjarsjóðs
sagði Gunnar að í fjárhagsáætlun
næsta árs væri þjónustusviðið ekk-
ert skorið niður og þess vegna yrði
reksturinn á svipuðum nótum og
verið hefur undanfarin ár. Hins
vegar yrði dregið verulega úr fjár-
festingum og áætlað væri að greiða
niður 370 milljónir af skuldum
bæjarsjóðs, en heildarskuldirnar um
næstu áramót eru áætlaðar 3,5
milljarðar króna.
„I framkvæmdum verður mest
áhersla lögð á skólana og þá að
byggja við eldri skóla til að gera
þá þannig úr garði að þeir geti
verið einsetnir. Síðan verður unnið
við gatnagerð bæði í gömlu götun-
um og nýju hverfunum, en við
hægjum þó á okkur í gömlu götun-
um. Einnig hægjum við á okkur í
öðrum fjárfestingum, til dæmis
menningarmiðstöð og fleiru sem við
fres'.um um eitt ár að minnsta kosti.
Þá slógum við af hafnarfram-
kvæmdir sem til stóðu og hægt
verður á stígagerð, en síðastliðið
sumar flýttum við mikið stígagerð
í bænum vegna þess gífurlega
fjölda sem við vorum með í vinnu.
Við erum þannig að skera niður
framkvæmdir og draga úr fjárfest-
ingum eins og við frekast getum,“
sagði Gunnar.
Nánast ekkert fé
verður til framkvæmda
Magnús Gunnarsson, formaður
bæjarráðs Hafnarfjarðar, sagði að
fyrir meirihlutanum í bæjarstjórn
hefði legið að lækka rekstrarkostn-
Magnús Jak
Gunnarsson Björn
Það verður leitað
allra möguleika til
að gæta aðhalds,
en við komumst
ekki hjá því að
vera ábyrgir og
horfast í augu við
staðreyndir.
aðinn eins og kostur væri, og auka
þá tekjur bæjarsjóðs með frekari
álögum ef það dygði ekki til.
„Þessar álögur á bæjarbúa eru
fyrst og fremst vegna vanda sem
bæjarsjóður fór í, en í fjárhagsáætl-
uninni fyrir 1994 er gat upp á tæp-
lega milljarð króna. Sannarlega fór
allt hér gjörsamlega úr böndunum
og þetta er í raun og veru bara
afleiðing þeirrar óstjórnar og
framúrkeyrslu sem menn eru búnir
að vera í hérna í nokkur ár,“ sagði
hann.
Hvað varðar möguleika á niður-
skurði útgjalda Hafnarfjarðarbæjar
sagði Magnús að meirihlutinn teldi
að ná mætti sparnaði í rekstrinum.
Hann benti á að 89% af sameigin-
legum tekjum bæjarsjóðs hefðu far-
ið í rekstur á meðan viðmiðunartala
í því sambandi væri gjarnan nefnd
á bilinu 70-75%.
„Auðvitað er það markmið út af
fyrir sig að lækka þessa prósentu-
tölu niður í 75%, og það gerist auð-
vitað ekki öðruvísi en með miklu
aðhaldi. Þá á Iíka eftir að taka til-
lit til afborganna og vaxta af lán-
um, en þá erum við fyrst komnir
niður á það stig að fara að hugsa
um framkvæmdir. Það segir sig því
sjálft að fé til framkvæmda verður