Morgunblaðið - 06.12.1994, Blaðsíða 64

64 ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
UIMGLIIMGAR
„Smokka í alla rass-
vasa og bijóstahöld
ALNÆMI er ekki gamall og rót-
gróinn sjúkdómur. Það eru einung-
is um það bil 15 ár síðan hann kom
fram á sjónarsviðið. Sjúkdómurinn
greindist fyrst meðal samkyn-
hneigðra karla í New York og
Kaliforníu og var þá þegar álitinn
sérstakur „hommasjúkdómur“ sem
orsakaðist af kynhneigð og kyn-
hegðun þessara manna. Jafnvel var
talað um reiði guðs og að hommun-
um hefndist nú fyrir lífsstíl sinn.
Hveijum heilvita manni er nú ljóst
að ekki var um slíkt að ræða að
ákveðnar veirutegundir réðust á
ákveðna hópa fólks. En þessar
hugmyndir breiddust eins og eldur
í sinu um hin vestrænu lönd, og
fólk ályktaði sem svo að það þyrfti
engar áhyggjur að hafa, því þessi
sjúkdómur væri einkamál homma
og að þeir gætu sjálfum sér um
kennt. Aldrei var talað um að víða
í Afríku var sjúkdómurinn jafn út-
breiddur hjá báðum kynjum, I dag,
15 árum síðar, er komið í ljós, sem
auðvitað hefði átt að gera ráð fyr-
ir allan tímann, að veiran smitast
með blóði og sæði úr fólki al-
mennt, en ekki úr ákveðnum „teg-
undum af fólki“. Mikil hræðsla
greip um sig í heiminum, fólk þorði
ekki að snerta annað fólk, sérstak-
lega homma, af ótta við að smitast
af þessum hræðilega sjúkdómi sem
drægi fólk, aðallega homma, til
dauða á hryllilegan hátt á auga-
bragði. Nú hefur hins vegar komið
í ljós að ákaflega erfitt er að smit-
ast af HlV-veirunni, það gerist
ekki við kossa, faðmlög, handaband
eða aðra snertingu. Þetta vissu
læknar og vísindamenn auðvitað
miklu fyrr. En ótti og neikvæð
hugsun virðist alltaf eiga auðveld-
ari leið að huga og hjarta fólks en
kærleikur og umburðarlyndi. Einn
angi af fordómum og neikvæðni
varðandi alnæmi á íslandi snertir
auðvitað hið ástkæra ylhýra mál,
„íslenska tungu“. AIDS, eins og
veikindin heita á ensku, var talin
ömurleg sletta og hafist var handa
við nýyrðasmíð. Eitt þeirra var
,„eyðni“. Ég álít orðið eyðni engu
Björgvin Gíslason
minni slettu en AIDS. Það er eins
og að takmarkið hafi fyrst og
fremst verið að láta hið nýja orð
ríma við hið erlenda og hljómar
þetta orð neikvætt, minnir á eyð-
ingu, uppþornun, ekkert - og lýsir
á kuldalegan hátt afskiptaleysi á
vanda sem kominn er upp, ýtir
undir neikvæða hugsun og viðhorf
gagnvart þeim sem lenda í því að
sýkjast. Annað orð kom fram um
sama sjúkdóm, „alnæmi". Læknar
og hjúkrunarfólk sem sinna sjúk-
lingum gerðu þetta orð strax að
sínu, þau vita sem er að jákvæðni
og hlýtt viðmót gagnvart þeim sem
eru veikir gefur árangur við lækn-
ingu sjúkdóma.
Það sem gerist þegar fólk veikist
af alnæmi er að ónæmiskerfið
brotnar hægt og hægt niður og
verður mjög næmt fyrir annars
skaðlausum veirum og bakteríum
í umhverfínu. Að lokum verður
Ónæmiskerfið alnæmt fyrir sýking-
um og þessar sýkingar leiða fólk
til dauða. Fólk, sem veikist af al-
næmi eða smitast af HIV, þarf all-
an þann stuðning sem hægt er að
veita og þar með talin jákvæð orð,
því orð eru jú til alls fyrst og móta
viðhorf og hugmyndir fólks um það
sem þau lýsa. Alnæmissamtökin
hafa lagt þung lóð á vogarskálar
og barist gegn fordómum og rang-
hugmyndum, umræða um sjúk-
dóminn hefur aukist og færst í já-
kvæðara horf. Hræðsluáróður hef-
ur verið lagður af en þess í stað
reynt að höfða til skynsemi fólks,
og því gefnar réttar upplýsingar
um smitleiðir og líkur á smiti. Mik-
il þörf er á að halda upplýsinga-
streymi opnu, að ungt fólk fái að
vita staðreyndir og verði upplýst
um hvað það getur gert til að veija
sig. Eina leiðin sem reynist árang-
ursrík er notkun á veijum (smokk-
um) og sú sannfæring að í þessu
máli.beri hver ábyrgð á sjálfum sér
og sinni hegðun í kynlífi. Astundun
öruggs kynlífs, „safe sex“, er því
úrslitaatriði, gera þarf átak meðal
fólks á öllum aldri og kynna „safe
sex“ og útskýra hvað það þýðir.
Það er mikilvægt fyrir þá sem ekki
hafa smitast og ekki síður fyrir þá
sem þegar eru smitaðir. Ástundun
öruggs kynlífs gerir það að verkum
að spurningar eru óþarfar. Hver
og einn hefur aðgang að upplýsing-
um um alnæmi, kæri hann sig um.
Lítið mál er að nálgast smokka,
þeir fást í apótekum, viða á
skemmtistöðum, á öllum bensín-
stöðvum og nú síðast í leigubílum
á höfuðborgarsvæðinu. Einar raun-
hæfa leiðin til að hefta útbreiðslu
alnæmis er að fólk geri sér grein
fyrir að það eitt ber ábyrgð á sínu
eigin lífi og heilsu og að það verði
sjálft að gera sínar eigin ráðstafan-
ir vilji það halda heilsu. Þetta gild-
ir jafnt um konur og karla.
Höfundur er formaður
Alnæmissamtakanna á Islandi og
fulltrúi í Landsnefnd um
alnæmisvarnir.
Algjör steypa
Bannað að sofa í
ísskápum!
Við höfum áður sagt frá undar-
legum lagasetningum í Ameríku
og hér koma nokkrar í viðbót,
að sjálfsögðu úr vikuritinu The
Sun.
I bænum Charlotte í Norður-
Karólínu er þess krafíst af kon-
um að þær hylji líkama sinn með
að minnsta kosti sextán metra
löngu klæði þegar þær spóka sig
utan dyra ... engin í bikini þar.
í Denison í Texas má dæma
konu í eins árs fangelsi fyrir
ósiðlegt athæfi ef hún lagar á
sér sokkana á almannafæri.
í Cleveland mega konur ekki
ganga í glansandi leðurskóm
vegna þess að forvitnir menn
gætu séð undirföt þeirra eða
jafnvel fætur speglast í leðrinu.
í St. Louis verða konur að vera
fullklæddar áður en slökkviliðs-
mönnum er heimilt að bjarga
þeim úr eldsvoða.
í Arkansas eru lög sem tak-
marka barsmíðar skapbráðra
eiginmanna á konum sínum: Þeir
mega ekki beija þær oftar en
einu sinni í mánuði.
í Lefors, Texas, er ólögiegt að
súpa oftar en þrisvar úr bjór-
glasi áður en viðkomandi sest.
Fílar mega ekki drekka bjór í
Natchez, Mississippi.
íbúum Texas er óleyfilegt að
eiga alfræðiorðabókina Brit-
annica vegna þess að þar er sagt
hvernig brugga má bjór.
Eigendur gæludýra í Arvada,
Colorado verða að gæta þeirra
mjög vel. Þar er mjög dularfull
klásúla í lögum sem segir „að
ef gæludýrs í óskilum er ekki
vitjað innan sólarhrings frá því
að það kom í hendur yfirvalda
skal eigandanum eytt“.
í Wilbur, Washington, má sekta
þig úm 20 þúsund ísl. kr. fyrir
að vera á „ljótum hesti“.
Það eru jafnvel til lög í Pittsburg
sem banna fólki að sópa ryki
undir teppi heima hjá sér og að
sofa í ísskápum!
wmmmnmm
Ljósm. Ingveldur Gísladóttir/Sædís Hrönn Jóhannesdóttir
SJÓN
Ljósmyndamaraþon
NYLEGA fór fram ljósmyndamara-
þon í Grafarvogi. Félagsmiðstöðin
Fjörgyn stóð fyrir maraþoninu í sam-
vinnu við Hans Petersen.
Besta myndin var úr flokknum
Sjón, en hana áttu Ingveldur Gísla-
dóttir og Sædís Hrönn Jóhannesdótt-
ir. Frumlegustu myndina tók Freyr
Magnússon, en hún tilheyrði flokkn-
um Stress. Bestu seríuna átti Einar
Sigurður Einarsson.
Ljósm./Freyr Magnússon
STRESS
Ljósm./Einar Sigurður Einarsson
UR bestu seríunni.
HRIKALEGT
TALIÐ er að um 200 einstaklingar
smitist daglega af HlV-veirunni í
Evrópu.
Á íslandi greinist að meðaltali
einn maður á mánuði með HIV-
smit.
20-30% kvenna sem koma í
mæðraskoðun í Rúanda í Afríku
greinast með HlV-smit.
Af tveimur milljónum þeirra sem
stunda vændi í Tælandi eru talin
vera um 800.000 böm og ungling-
ar. Alnæmisógnin veldur því að
barnavændi færist í vöxt. Við-
skiptavinir vændishúsa halda að
því yngri sem börnin eru því ólík-
legra sé að þau séu sýkt af al-
næmi. En líklegra er að því sé
öfugt farið því ungar stúlkur, sem
hafa í mörgum tilfellum verið seld-
ar vændishúsum, eru mjög oft
særðar við samfarir og fá sjaldn-
ast þá læknishjálp sem þær þurfa
á að halda, því að það sem gert
er við þær er auðvitað algerlega
ólöglegt.
I árslok 1995 má reikna með
að 15 milljónir karla, 11 milljónir
kvenna og 2 milljónir barna verði
smituð af HlV-veirunni.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnun-
in telur að á næstu árum reynist
nauðsynlegt að leggja 1,5 til 3
milljarða dollara í alnæmisvarnir í
þriðja heiminum. Það er einn tut-
tugasti af þeirri upphæð sem rann
til hemaðaraðgerða bandamanna
í Persaflóastríðinu, svokallaðrar
Eyðimerkurstormsaðgerðar, svo
heimurinn ætti að hafa efni á því.
Nú eru konur 5 af hveijum 11
nýsmituðum í heiminum. Álgeng-
ast er að konur smitist við áhættu-
kynmök, eða í 3 af 4 tilfellum.
Það er spurning
Hvað
er
smokkur?
Þorbjörg 14 ára
Gúmmíáhald sem maður notar við
samfarir