Morgunblaðið - 08.04.1995, Blaðsíða 52

52 LAUGARDAGUR 8. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MINNIIMGAR
+ Eymundur
Sveinsson
fæddist í Mið-Koti
í Fljótshlíð hinn 2.
apríl 1903. Hann
lést á dvalarheimili
aldraðra á Hvols-
velli 30. mars sl.
Foreldrar hans
voru Guðleif Guð-
mundsdóttir og
Sveinn Sveinsson.
Eymundur var
þriðji í röð tíu
systkina. Systkini
hans sem upp kom-
ust voru: Guðríður,
f. 1900 (látin), Sveinn, f. 1901
(látinn), Ólafur, f. 1908 (látinn),
Guðrún, f. 1912, Sigurður, f.
1913 (látinn), Sigfús, f. 1916,
og Pálína, f. 1921. Að auki voru
tvö systkini sem létust í frum-
bernsku. Foreldrar Eymundar
fluttu að Dalskoti undir Eyja-
EYMUNDUR Sveinsson, afabróðir
minn, er dáinn. Hann lifði heilsu-
samlegu lífí, vel em fram til síðasta
dags. Hann fylgdist vel með öllu
sem var að gerast frá degi til dags
og spurði reglulega frétta af krökk-
unum sem höfðu verið í sveitinni
hjá honum og afa og ömmu.
Hirðusemi og nýtni kemur manni
í huga þegar hugsað er til hans.
Ég á í fórum mínum nokkur
skemmtileg bréf sem hann skrifaði
mér þegar ég var ung stelpa. Sendi-
bréfín komu auðvitað með eggja-
kassanum og voru skrifuð á bréfið
sem Tíminn var vafínn í. Veðurlýs-
ingar og tíðarfar skrifaði hann einn-
ig á þessa ágætu bréfafganga þar
til okkur systkinum datt í hug að
gefa honum dagbók í jólagjöf, enda
Tíminn hættur að berast innvafinn
í pappír. Þessar dagbækur voru trú-
lega ein af fáum hlutum sem Mundi
hafði not fyrir.
Iðulega þegar við komum í sveit-
ina, þá fór maður upp í baðstofu
að heilsa Munda. Rúmið hans var
í suðausturhominu á baðstofunni,
snyrtilega um það búið, og ef hann
var inni að fá sér lúr, þá lá hann
á bakinu með aðra höndina undir
hnakka og fætuma út af rúm-
stokknum. Oft var líka sælgætis-
moli í gluggakistunni sem einhver
hafði gefíð honum, en honum ekki
þótt ástæða til að borða.
Fyrir u.þ.b. ári kallaði hann á
mig inn í herbergi til sín á dvalar-
heimili aldraðara í Hvolsvelli. Hann
bað mig að líta út um suður-
gluggann og segja sér hvað ég sæi
marga staura á þama úti. Ég varð
hálfhissa og spurði hvort hann
væri að meina staurana úti í næstu
götu. Nei, hann var að tala um
staurana sem vom þarna niður í
Landeyjum. Ég pírði augun og gat
fjöllum 1904 og síð-
an að Stóru-Mörk í
sömu sveit 1923.
Árið 1939 tóku þeir
bræður Eymundur
og Ólafur við bús-
forráðum úr hendi
móður sinnar. Faðir
þeirra dó 1930. Þar
bjuggu þeir ásamt
Guðrúnu konu Ólafs
til ársins 1984 að
þau fluttust á dval-
arheimili aldraðra í
Hvolsvelli. Þau
Ólafur og Guðrún
eru bæði látin. Síð-
ustu árin í Stóru-Mörk höfðu
þau sér til halds og trausts Ólaf
Hauk Ólafsson dótturson þeirra
Guðrúnar og Ólafs. Eymundur
kvæntist aldrei og eignaðist
ekki börn. Útför hans verður
gerð frá Stóra-Dals kirkju í dag
og hefst athöfnin kl. 13.00.
talið sjö staura. Jahá, svaraði
Mundi, sjónin er _að gefa sig, því
ég sé bara sex! Agæti frændi, ég
kveð þig með bestu þökk fyrir allt.
Auður.
Heima í Mörk er fró og friður
fögur náttúrunnar mynd,
hve er fjærri heimsins kliður,
hrylliverk og ægisynd.
Berst úr fjarska fljótsins niður
„Fellið“ rís í himinlind.
Rennur sól við Rauðuskriður,
roðar gulli jökultind.
Þessar ljóðlínur era lýsing móður
minnar á því umhverfi, sem Ey-
mundur frændi minn dvaldi lengst-
an hluta ævi sinnar. Hann átti sinn
fasta samastað í suðausturhomi
baðstofunnar í Mörk, með útsýni
til tveggja átta, svo vel mátti fylgj-
ast með vindátt og veðurhæð.
Gamla klukkan hennar ömmu tifaði
á suðurveggnum, úrið hans og
dagatalið héngu á panelþilinu,
lampi á hillunni yfír rúminu með
salúnsofnu ábreiðunni, bók í
gluggakistu, veðurfréttir í útvarpi.
Þetta breyttist ekki þau rúmlega
40 ár, sem ég man hann í Mörk,
nema tíulínulampinn hvarf er fram
liðu stundir, en í hans stað kom
rafljós. - Og Eymundur var ætíð
hinn sami, hógvær og hljóðlátur á
hveiju sem gekk, vandvirkur og
vinnusamur, kom jafnan síðastur í
mat og kaffi, gekk ávallt fyrstur
til starfa á ný, án þess að ætlast
til hins sama af öðram, sem með
honum unnu. Mesta ánægju hafði
hann af að hirða féð en sinnti þó
af sömu natni hænsnunum hennar
mömmu, þegar hún gat það ekki
lengur sjálf, vegna vanheilsu. Fjár-
glöggur var hann og því oft kvadd-
ur til, ef skera þurfti úr um hver
ætti illa eða ómarkað lamb, þekkti
það gjarnan af svipnum, sem var
mér, sem fleiram alltaf jafn óskilj-
anlegt. Mörg sporin mun hann hafa
átt um Merkurland að huga að
nýborinni á eða kú, sem komin var
að burði og sjaldan var svo illviðra-
samt undir Fjöllum að hann færi
ekki út í fjós í vökulokin til að fylgj-
ast með kúnum.
Þó gamansamur væri, og gæti
verið hnyttinn í orðum, sagði hann
ekki hug sinn allan, var með af-
brigðum orðvar, sló sjaldnast neinu
föstu, aftók varla neitt og þurfti
því ekki að taka orð sín aftur. -
Slíkur er hygginna manna háttur.
Hann var nýtinn og nægjusamur,
svo okkur yngra fólkinu fannst
stundum nóg um en var rausnarleg-
ur við aðra þegar því var að skipta.
Við börn mín og önnur sumar-
böm í Mörk var hann hlýr og um-
burðarlyndur og fylgdist náið með
lífshlaupi þeirra, spurðist fyrir um
nám þeirra, störf og önnur við-
fangsefni, og gladdist er þau seinna
meir lögðu lykkju á leið sína og litu
inn annaðhvort í Mörk eða Kirkju-
hvoli, ellegar sendu honum kveðjur
sína.
Hann var ellistoð ömmu og síðar
mömmu, þegar kraftar þeirra vora
þrotnir og þær urðu hjálparþurfí.
Þegar þrekið var farið að minnka
flutti hann ásamt foreldram mínum
úr góðu nágrenni Merkurbæjanna
að Kirkjuhvoli, tók hann þeirri
breytingu af raunsæi og með jafn-
aðargeði og undi sér vel á ævikvöld-
inu við lestur góðra bóka, átti þægi-
leg samskipti við heimilis- og starfs-
fólk, sem sýndu honum skilning og
nærgætni til hinstu stundar. Að
leiðarlokum vil ég þakka þér, Mundi
minn, fyrir þinn dijúga og eftir-
minnilega þátt í uppeldi mínu og
bamanna minna. Þar fengum við
gott veganesti.
Hvlldu í friði.
Áslaug.
Fyrir nær sjötíu áram hafði mér
eldra fólk tiltæk spakmæli og lífs-
reynslusannmæli sér til styrktar í
harðri lífsbaráttu sinni. Svo sem
þegar ungur maður í blóma lífs síns
féll fyrir sigð dauðans sögðu menn:
„ungur má en gamall skal“, en
enginn sagði við ástvinamissi að
þeir væra sárir og reiðir skapara
sínum. Engum hefði þá dottið í hug
að sá tími kæmi á landi voru að
sérfræðileg þjónusta er bæri nafnið
„sorg og sorgarviðbrögð“ yrði
nauðsynleg vegna fjölmargra
sundraðra persónuleika á öld tækni
og fjölmiðlafárs.
Framansagðar hugleiðingar
komu upp í hug minn þegar ég frétti
að ljúflingurinn og mannkostabónd-
inn Eymundur hefði kvatt jarðvist
sína við 92 ára aldur. Eymundur
fæddist á fjórða ári núaldar og var
þriðja bam foreldra sinna af átta
er upp komust og bjuggu þá á út-
býlisjörð Stóra-Dals undir V-Eyja-
fjöllum. Þar voru tún og engjar
naumt skammtaðar úr heimajörð
en úthagar óskiptir.
Foreldrar hans vora af aldamóta-
kynslóð þjóðar vorrar og hert í eldi
lífsbaráttu síns tíma. Móðir hans
var þolandi þess að verða föðurlaus
við fjögurra ára aldur þegar brim-
öldur bratu útróðraskip við Land-
eyjasand og hún þar með vistuð til
uppeldis í nágrannasveit, slitin úr
tengslum við móður þó í sömu ætt-
grein væri.
Árið 1923 áttu foreldrar Ey-
mundar kost á búsetu á höfuðbólinu
Stóra-Mörk. Þá varð nágranna að
orði: „Nú verður Sveinn ríkur“, og
hafði þá hliðsjón af búskapargengi
á smábýlinu.
Rösklega var gengið til verks í
Stóru-Mörk með tilstyrk hinna
hörkuduglegu, nær fullvöxnu
barna. Stækkandi sauðfjárhjörð
dreifði sér um víðlent beitiland og
ERHSDRYKKJUR
Glæsilegir salir, gott verb
^oggóbþjónusta.
#H%VEBLUELDHl]SH)
^g^ág’ÁLFHEIMUM 74 - S. 568-6220
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
EVA ÁSMUNDSSON,
Langholtsvegi 148,
Reykjavfk,
lést í Hafnarbúðum 7. apríl.
Ásmundur Þorláksson, Svana Guðbrandsdóttir,
Eliane Þorláksdóttir, Yngvi Jóhannsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
Móðir okkar, SVAIMHILDUR GUÐMUNDSDÓTTIR
frá Litlu-Sandvík,
Dunhaga11,
Reykjavik,
er látin. Guðmundur Sæmundsson, Þorvarður Sæmundsson, Gunnar Sæmundsson.
EYMUNDUR
SVEINSSON
kúm fjölgaði í fjósi. Útengjaflæmi
undir norðurhlíðum var fullnýtt og
túnrækt útvíkkuð. Eftir sjö ár í
Stóra-Mörk er góðbóndinn fallinn
frá og móðir bamanna þar búandi
ekkja með sonum sínum hinum
mikilvirku næsta áratug. Þá var þar
byggt steinhús á tveimur hæðum
með rislofti, hlöðurými aukið og
gripahús stækkuð.
Árið 1940 festa þeir bræður
Eymundur og Ólafur kaup á jörð-
inni og stunduðu þar sameignarbú-
skap með farsæld í 44 ár. Eymund-
ur var ókvæntur og bamlaus en
Ólafur kvæntur elstu dóttur Auðuns
í Dalseli. Með því var ég vensla-
tengdur húsfreyjunni í Stóra-Mörk
og naut í áratugi gestrisni og hlýrr-
ar móttöku hjá húsbændum þar.
Þá kynntist ég bóndanum og
manninum Eymundi Sveinssyni
sem varðveitti í ríkum mæli þá
manngerð er var mér hugþekk frá
löngu liðnum bemskudögum og '
gæti hann nú genginn verið síðast-
ur meðal þeirra.
Ekki var að finna Eymund í
gestastofu er komið var að Stóra-
Mörk. Hinn hógværi og hlédrægi
maður hafði fastmótað háttemi og
venjur. En það var í stórbaðstof-
unni sem hann var að fínna á hvíld-
arstundum dagsins og að kvöldi.
Þar sat hann á sínu rúmi eða hall-
aði sér á bak aftur með blað eða
bók í hönd. Þar tók hann ljúflega
á móti aðkomumanni sem fór fróð-
ari af hans fundi um sögu höfuð-
bólsins o g íslandssögu er því tengd-
ist. Þar sat lengi á sínu rúmi öldrað
ekkjan móðir þeirra bænda, silfur-
hærð, fríð f elli sinni með pijóna í
höndum og hafsjór af fróðleik í
bundnu og lausu máli.
Nú er komið að því að minnast
á lífsmynstur góðbóndans sem skil-
ar búi sínu arði og veitir honum
samtímis lífsfyllingu vegna þess að
hann er í þjónustuhlutverki til
handa lífríki náttúrannar og hinum
lifandi búpeningi. Grasið þarf að fá
hin bestu skilyrði til vaxtar og tað-
an vel hirt. Gripum þarf að sinna
í fastmótaðri tímasetningu og um-
gengni við þá verður að vera hlý
og skilningsrík. Þetta merkir að
góðbóndi er stöðugt að gefa af sjálf-
um sér og uppsker í búarði auk
þess sem hann uppfyllir hin mikil-
vægustu gildi: Að maðurinn á var-
anlega aðeins það sem hann gefur.
Þegar þeir Merkurbændur héldu
frá óðali sínu út að Kirkjuhvoli á
Hvolsvelli 1984 var það tengt far-
sælum búskaparlokum. Þar aðlag-
aði Eymundur sig vel því sem orðið
var og naut ævikvöldsins við lestur
góðra bóka og fékk kærleiksríka
þjónustu starfsfólks vistheimilisins.
í dag verður Eymundur borinn
til hinstu hvíldar við rætur Eyja-
fjalla í næstu nánd við þann stað
er æskuheimili hans stóð og þar sem
lágu smaladrengsins léttu spor. Ég
kveð hinn aldna heiðursmann með
þökk og virðingu.
Konráð Bjarnason.
Skein yfír landi sól á sumarvegi
og silfurbláan EyjaQallatind
gullrauðum loga glæsti seint á degi.
Við austur gnæfir sú hin mikla mynd
hátt yfir sveit og hðfði björtu svalar
í himinblámans fagurtærri lind.
Vonandi fer það ekki milli mála
um hvað er ort né hver það er sem
sett hefur þessar ljóðlínur á blað.
Það var við þessar aðstæður sem
Eymundur Sveinsson ól allan sinn
aldur. Þó að ekki byggi hann á
nákvæmlega sama stað allt sitt líf
færði hann sig aldrei lengra en svo
að þeirri fögru fjallasýn sem hlýst
er. Hvarf honum aldrei úr augsýn.
I Stóra-Mörk undir Eyjafjöllum
liggur hans lífsstarf. Fegurri sveit
er ekki til á íslandi.
Föður sinn missti Eymundur vor-
ið 1930. Næstu árin stóð Guðleif
móðir hans fyrir búinu með dyggum
stuðningi Eymundar. Hann var
sennilega sá sem næstur henni stóð
meðan bæði lifðu. Níu áram síðar
brá hún búi en þeir Eymundur og
Ólafur bróðir hans tóku við búsfor-
ráðum ásamt Guðrúnu konu Ólafs.
Móður sinni veittu þeir bræður elli-
skjól til æviloka. Þau Ólafur og
Guðrún era nú bæði látin. Ólafur
lést 1986 en Guðrún nú í vetrarbyij-
un. Þeir bræður vora um margt
ákaflega ólíkir menn. Ólafí var trú-
að fyrir ýmsum störfum í þágu sinn-
ar sveitar en hlutverk Eymundar
var að hlynna að skepnum og
gróðri. Ef til vill hefur þetta valdið
því hversu vel þeim gekk að búa
saman. Þau Ólafur og Guðrún eign-
uðust eina dóttur. Á ævikvöldinu
reyndist hún frænda sínum ekki
síður en sínum eigin foreldrum.
Eymundur eða Mundi, eins og
við kölluðum hann sem þekktum
hann best, lifði ekki margbrotnu
lífi. Hann gerði heldur aldrei miklar
kröfur til lífsins. Þó ætla ég að
halda því fram að ýmislegt væri
öðravísi væra þeir svolítið fleiri sem
væra jafn innilegar sáttir við sitt
hlutskipti og Mundi var allt sitt líf.
Mundi eignaðist aldrei neina óvild-
armenn, allir vora vinir hans. Það
vora hins vegar börn og málleys-
ingjar sem vora hans bestu vinir.
Hann kvæntist aldrei og eignaðist
heldur ekki börn. Þrátt fyrir þetta
eru þeir ekki margir sem hafa átt
jafn mikinn þátt í að koma jafn-
mörgum til manns. Það eru ábyggi-
lega einhverjir tugir manna og
kvenna sem dvöldu sumarlangt
undir vemdarvæng húsráðenda í
Austurbænum í Stóra-Mörk, margir
sumar eftir sumar. Þetta vora bæði
vandamenn og vandalausir. Það var
mikið lán hveijum þeim sem það
hlotnaðist að fá að dvelja í Mörk.
Undirritaður er einn þeirra.
„Þeir krakkar, sem komu í fyrstu
og kynntust, þráðu að vera í Mörk.“
Þessar línur era úr þulunni, „Krakk-
amir í Mörk“, eftir Guðrúnu, konu
Ólafs bróður Munda. Þær segja allt
sem segja þarf. Við útför Guðrúnar
nú í vetrarbyijun var ákaflega
ánægjulegt að sjá og finna hversu
margir bára hlýjan hug og sterkar
tilfínningar til heimilisins í Austur-
bænum í Stóra-Mörk.
Málleysingjarnir vora ekki síður
vinir hans. Þá sjaldan það gerðist
að Mundi brygði sér af bæ voru það
hundarnir sem fögnuðu honum best
þegar heim kom. Tengslin voru í
sumum tilfellum svo sterk að við
lá að þeir læsu hugsanir hans. Hann
sagði mér einu sinni þá sögu að
hann hefði verið að smala inn í
Merkumesi. Að sjálfsögðu var
hundurinn með. Allt í einu sér hann
að hundurinn er kominn upp fyrir
stóran kindahóp lengst uppi í fjalli
án þess að gerð væri tilraun til að
biðja hann um það.
Mundi var ákaflega fjárglöggur
maður, Flestar ærnar þekkti hann
með nafni. Þegar þær vora að bera
á vorin fann hann eitthvert ein-
kenni á lambinu sem hann tengdi
við nafnið á ánni. Þegar smalað var
til rúnings á vorin var eftirleikurinn
í réttinni auðveldur þegar fínna
skyldi hvaða á og lamb áttu saman.
Einstaka kindur urðu svo góðir vin-
ir hans að þegar hann nálgaðist
beitarhúsin á veturna komu þær
hlaupandi á móti honum. Oftar en
ekki hafði hann með sér kökubita
til að gefa þeim. Þetta gekk meira
að segja svo langt að hann gat
kallað á þær úti í haga á sumrin
og væri lambi viðkomandi kindar
gefið líf erfði það eiginleikann.
Eins og áður er komið fram eyddi
Mundi ævikvöldinu á dvalarheimili
aldraðra á Hvolsvelli. Það var ákaf-
lega ánægjulegt fyrir okkur sem
næst honum stóðu að finna hversu
jákvæð tengsl honum tókst að
skapa milli sín og starfsfólksins á
heimilinu. Alltaf var komið með
kaffí og kökur þegar ég sótti hann
heim, alveg á sama hátt og í Stóru-
Mörk forðum.
Nú er þessi ágæti frændi minn .
allur. Fyrir mig sem barn og ungl-
ing var það mikið lán að fá að dvelja
undir hans vemdarvæng sumar eft-
ir sumar. Mér fannst alltaf að á
milli okkar væru sérstaklega náin
tengsl, ekki síst nú á seinni árum.
Ef til vill hefur hann haft meiri
áhrif á mig og átt meiri þátt í að
koma mér til manns en ég geri mér
grein fyrir. Með Eymundi Sveins-
syni er genginn maður sem seint
gleymist.
Leifur Þorsteinsson.