Morgunblaðið - 03.06.1995, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 3. JÚNÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR OREINAR
Flokkun og meðferð úrgangs
UMHVERFISMAL í
víðtækum skilningi eru
málaflokkur sem sífellt
er meiri gaumur gefinn.
Stjórnvöld hafa sett sér
það markmið að ísland
verði um næstu aldamót
eitt hreinasta land hins
vestræna heims og
ímynd hreinleika og
sjálbærrar þróunar
tengist allri atvinnu-
starfsemi í landinu.
Rétt meðhöndlun,
flokkun og endumýting
úrgangs er eitt af því
sem huga þarf að í
auknum mæli hér á
landi ef slíku markmiði skal náð. í
mars 1995 skiiaði starfshópur um
framkvæmdaáætlun í umhverfísmál-
um á sviði úrgangsmyndunar, sorp-
hirðu og meðferðar á spilliefnum
skýrslu til umhverfisráðherra um
ástand, markmið og leiðir. Sam-
kvæmt upplýsingum sem koma fram
í þessari skýrslu er áætlað að árlegt
úrgangsmagn á íslandi sé um 230
þúsund tonn sem skiptist þannig f
grófum dráttum:
Guðrún S.
Hilmisdóttir
ins og skoða hvar úr-
gangur fellur ti! og
hvers eðlis hann er og
síðan leita leiða til að
draga úr myndun hans.
Það er betra fyrir
umhverfi okkar að að
endumýta úrgang frek-
ar en að farga honum
með brennslu eða urð-
un. Af þeim 230 þúsund
tonnum af úrgangi sem
tellur til hér á landi á
hveiju ári er 178 þús-
und tonnum fargað með
urðun eða brennslu án
orkunýtingar, en 40
þúsund tonn eru endur-
Tegund úrgangs Magn tonn/ári Vægi %
Heimilisúrg. 80.000 35
Framleiðsluúrg. 133.500 58
Spilliefni 5.000 2
Annar úrg. 11.500 5
Samtals 230.000 100
230 þúsund tonn af úrgangi á
hveiju ári er mikið magn, eða um
880 kg/íbúa á ári. Ef huga á að sjálf-
bærri þróun varðandi úrgangsefni
hlýtur fyrst að þurfa að leita leiða
til að minnka magnið. Til dæmis
gætu einstaklingar skoðað sínar
neysluvenjur út frá þeirri hugsun að
minnka magn heimilisúrgangs. Hjá
fyrirtækjum er t.d. hægt að fara í
gegnum framleiðsluferli fyrirtækis-
nýtt. Aðra meðhöndlun hljóta síðan
11.500 tonn. Fram kemur í fyrr-
nefndri skýrslu starfshóps um úr-
gangsefni að e.t.v. verði gerðar þær
kröfur til aðildarríkja ESB og EFTA
innan tíðar að þau endurnoti eða
endumýti meira en 2/3 hluta af þeim
úrgangi sem til fellur. Miðað við
óbreytt magn úrgangsefna hér á
landi þá þýðir svona krafa að endur-
nýta þarf um 150 þúsund tonn af
úrgangi á ári.
Endumýting getur verið
að nota hlut eins og gert var
áður en honum var hent eða
að setja viðkomandi hlut í
vinnslu eða endumýtingu.
Það sem yfírleitt er sameig-
inlegt með mismunandi énd-
umýtingaraðferðum er að
halda þarf þeim úrgangi sem
á að endumýta vel aðskild-
um frá öðrum. Best er að
flokka úrgang þar sem hann fellur
til, þ.e. á heimilum eða hjá fyrirtækj-
um því erfíðara er að flokka eftir
að búið er að blanda öllu saman.
Víða eru komnir gámastaðir þar sem
hægt er að skila mismunandi tegund-
um af úrgangsefnum. Til þess að
flokkunin beri árangur verða þeir
aðilar sem flokka úrganginn að sjá
einhvem tilgang með flokkuninni
þ.e. þekkja hvað gera á við tiltekið
UMHVERFIÐ
I OKKAR HONOUM
Úrgangi, sem ekki er
hægt að endurnýta,
segir Guðrún S. Hilm-
isdóttir, verður að
koma í leyfílega förgun.
efni. Hér á landi hefur úrgangur
verið endumýttur svo sem endumýt-
ing á brotamálmum, á fiskúrgangi,
á drykkjavöruumbúðum, á pappír,
jarðgerð á lífrænum úrgangi og jarð-
gerð á garðaúrgangi. Verður hér
fjallað um nokkrar af þeim aðferðum
sem verið er að gera tilraunir með.
Pappír hefur verið endumýttur hjá
fyrirtækinu Úrvinnslunni hf. á Akur-
eyri, sem framleiðir t.d. brettakubba
úr pappír og plasti. Pappísúrgangur
sem fellur til hjá Morgunblaðinu
bæði á skrifstofum og í prentsmiðju
hefur verið endumýttur hjá fyrirtæk-
inu. Að undanfömu hafa verið gerð-
ar tilraunir hér á landi á nýtingu
pappírs til landgræðslu til dæmis á
Suðumesjum sumarið 1994. Pappír
er einnig hægt að flytja út til endur-
nýtingar hjá fyrirtækjum erlendis.
Timburúrgang er gott er að endur-
nýta, annað hvort er hægt að nýta
timbrið beint með einhveijum hætti
eða t.d. nota það sem orkugjafa. A
Egilsstöðum er gámur fyrir timbur
og er heimilt að hirða úr honum eft-
ir þörfum. Þessi ráðstöfun hefur gert
það að verkum að litlu sem engu
timbri er fargað með urðun.
Mikið timbur fellur til á höfuð-
borgarsvæðinu eða um 60 kg á mann
ISLENSKT MAI
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
799. þáttur
Víkingur Guðmundsson er
skemmtilegur og orðkænn höfund-
ur, og enn kvað hann:
„Ég þakka hlýleg viðbrögð gagn-
vart síðasta bréfi og umfjöllun því
viðkomandi. Ég held mig svolítið við
sama heygarðshomið. „Sæktu á
djúpið“, var sagt við unga menn
þegar þeir voru hvattir til dáða.
Gamalt orðtak. Djúpið var ekki bara
djúpur sjór. Það var hafsvæði langt
úti. Yfirborð sjávar, sveipað dulúð.
Þrungið óvissu. Áhættu. Ogn. Þang-
að þorðu ekki aðrir en hetjur hafs-
ins, sbr. Þorbjöm kólka. Grímur
Thomsen segir: „Á áttæringi einn
hann reri, ávalt sat á dýpstu mið-
um.“ Dýpstu mið voru djúpt úti.
„Spölur er út að Sporðagrunni, Spá-
konufell til hálfs þar vatnar.“ Þar
gat verið gott til fanga þótt ekki
fengist bejn úr sjó nær landi. En
sókn þangað gat verið áhættusöm.
Engin veðurspá var á þeim tímum
og urðu menn að spá hver fyrir sig.
Þá gilti að vera veðurglöggur.
„Vissu þeir að veðurglöggur var
hann eins og gamall skarfur."
Hafdjúpin eru allt annar heimur.
Fyrir þau þarf ekki að spá um veður.
Nú er algengt að menn slái um
sig með gömlum orðtökum. Fólk
heyrir þau og notar þau svo án þess
að þekkja merkingu þeirra eða
verknaðinn sem orðtökin eru dregin
af. Margt af þessu málfari er dreg-
ið af því sem til skamms tíma var
kallað feimnismál, helti og athafnir
tengdar kynfærum. Þessi orð voru
það mikið feimnismál að þau voru
ekki sett í orðabækur nema að litlu
leyti. í Orðabók Menningarsjóðs
1979 er t.d. ekki að finna orðið
burðarliður, sem nú er nær eingöngu
notað um allt sem er verið að koma
i framkvæmd og gengur frekar
hægt. Jafnvel frumvörp sem eru á
leið í gegn um Alþingi eru sögð í
burðarliðnum. Jóhanna Sigurðar-
dóttir var talin alllengi vera með
Húsbréfafrumvarpið í burðarliðnum.
Sauðfjárbændur sitja nú um þetta
leyti yfir ám sínum og gæta þess
að þær hengi ekki lömbin í burðar-
liðnum. Burðarliður merkir fæðing-
arvegur spendýra og manna. Fæð-
ing er talin heilög athöfn. Hún var
áhættusöm, sársaukafull og erfið,
en henni fylgir mikill unaður, og
hún er kveikja móðurástarinnar. Ef
til vill er það hvatinn til þess að
menn eru famir að nota svo mikið
orð og orðtök sem snerta sköpunar-
verkið, að þeir eru að storka forsjón-
inni og segja að nú ráði maðurinn
vel við þessa hluti og þetta sé ekk-
ert merkilegt lengur. Ég held samt
að þetta snerti enn lengi tilfmningar
fólks og það sé ekkert unnið við að
gera þessa hluti of hversdagslega.
Að líta dagsins ljós er að fæðast
lifandi. „Þá hefði bókin aldrei litið
dagsins ljós ..." var sagt í Útvarpinu
fyrir nokkrum dögum. Líklega hefur
lengi verið gengið með hana. Þung-
unin verið erfíð, og biðin löng eftir
fæðingunni.
Ég á erfitt með að sætta mig við
að viðtengingarháttur sé að hverfa
úr íslensku máli. Blæbrigði málsins
verða fátæklegri og ensku áhrifín
skína alstaðar í gegn. Islensk tunga
hefur staðið undir menningu íslend-
inga og viðurkenningu þeirra sem
þjóðar og ég vil heldur vera íslend-
ingur en hluti af hinum ensku-
mælandi heimi. Hvemig væri að
herða svolítið á reglum um íslensku-
kunnáttu þeirra sem semja og flytja
efni í fjölmiðlum?
Kærar kveðjur."
★
Hlymrekur handan kvað:
Fjandinn er farinn á hausinn,
fjárvana og úrræðalaus inn
til guðshúsa gekk
með gúmítékk,
en Gabríel sparkaði í dausinn.
★
Nú sjáum vér hve fastan fót
ailt það hefur
gæfan gefur.
Gráts eru hér og gleði mót.
Umsjónarmaður leyfði sér að auð-
kenna eignarfallið gráts í þeirri vísu
sem hér var tilfærð úr Sumar-
kveðju sr. Jóns Þorlákssonar, þess
er oft hefur verið kenndur við Bæg-
isá. Þetta er af ásettu ráði. Frétta-
menn heyrast blanda saman beyg-
ingu orðanna grátur og hlátur.
Sagt var fyrir skemmstu á Rás II
að stutt væri milli „gráturs og hlát-
urs“. En orðin beygjast ekki á sama
veg. Hlátur fer eins og akur og
aldur, en á annan bóg beygist grát-
ur eins og hundur og hestur.
Þá hafa skilríkir menn tjáð mér
að hér í blaðinu væri frá því sagt,
er áætlunarflug miHi íslands og
Lúxemborgar „hóf göngu sína“. Er
þetta ekki svolítið kyndugt orðalag?
Fer áætlunarflug gangandi?
★
Sigfríður sunnan sendir:
Austur á Ögmundamesi
er útigangsjálkurinn Blesi,
og ég er að vona
(já, vist er það svona)
að með velþóknun Moggann hann lesi.
★
Próftíðin hefst með pönnuköku-
ritgerðinni, segir á Akureyrarsíðu
þessa blaðs sl. laugardag. Þetta er
til fyrirmyndar. Margur taðjarpur-
inn hefði sagt „prófvertíðin". Hins
vegar er spurt: Getur martröð ræst?
á ári samkvæmt upplýsingum frá
Sorpu bs. Vörubretti eru sett aftur
á markað en annað timbur sem berst
til Sorpu bs. er malað í flísar sem
notaðar eru sem kolefnisgjafí í Járn-
blendiverksmiðjunni á Grundartanga
og einnig við tilraunir á jarðgerð
úrgangs.
Garðaúrgang sem til fellur við
umhirðu garða og opinna svæða er
auðvelt að jarðgera. Víða er að fínna
kassa við heimahús t.d. með þremur
hólfum þar sem garðaúrgangur rotn-
ar og verður að mold. Sumarið 1994
hófst tilraun hjá Sorpu bs. með jarð-
gerð á garðaúrgangi, og var nú í
maí hægt að nálgast afurð þessarar
jarðgerðar sem hlaut nafnið Molta á
gámastöðum á höfuðborgarsvæðinu.
Lífrænan úrgang sem til fellur
við heimilshald er einnig hægt að
jarðgera. Sú jarðgerð getur farið
fram í kössum við heimahús undir
umsjón heimaaðila eða í stærri ein-
ingum. Nú eru gerðar tilraunir á
jarðgerð á lífænum úrgangi við
heimahús á Hólmavík og á Seltjam-
arnesi . Einnig má nefna verkefni á
vegum Norrænu ráðherrarnefndar-
innar sem stýrt er af Iðntæknistofn-
un Islands og m.a. Kjalarneshreppur
tekur þátt í. Frá því í september
1994 hefur verið gerð tilraun með
söfnun og endurnýtingu á lífrænum
úrgangi frá 100 heimilum í Hafnar-
firði. Annast Gámaþjónustan hf.
þessa tilraun.
Hér hefur verið fjallað um nokkrar
endumýtingaraðferðir en eins og
fram kom áður þá eru fleiri tegundir
endumýttar en hér er talið upp. Þeim
úrgangi sem ekki er hægt að endur-
nýta verður að koma í leyfílega förg-
un, það er á urðunarstað eða með
brennslu í sorpbrennslustöð.
Ungmennafélag íslands er nú í
samstarfí við ýmsa aðila um að hefja
umfangsmikið umhverfisverkefni
sem varðar bætta umgengni við haf-
ið, strendur, ár og vötn landsins.
Aðaikjörorð þessa verkefnis er:
Göngum vel um landið okkar og
auðlindir þess, höldum hafinu,
ströndum, ám og vötnum hreinum.
Undir forystu Ungmennafélaga um
land allt er fýrirhugað að hreinsa
fjörur, vatns- og árbakka landsins
og skrá hvaða rusl finnst á hveiju
svæði, og síðan koma því á förgunar-
stað. Siglingamálastofnun ríkisins er
faglegur ráðgjafí varðandi skráningu
á þeim úrgangi sem finnst. Verður
fróðlegt að sjá að loknu þessu átaki
hvað það er sem menn tína upp af
fjörum, vatns- og árbökkum lands-
ins. Til þess að koma í veg fyrir að
rusl lendi á þessum stöðum þarf að
reyna að finna hvaðan það kemur
og leita leiða til að koma í veg fyrir
það. Það er mín von að vel takist til
með þetta umhverfisverkefni Ung-
mennafélags íslands og að sem flest-
ir sjái sér fært að taka þátt í því.
Höfundur er verkfræðingur.
Átak á
umhverfisdegi
HUGSAÐU hnatt-
rænt og ræktaðu eigin
garð. Þannig mætti
snara setningu sem hef-
ur orðið að einkunnar-
orðum umhverfísvernd-
arsinna víða um heim
og á sérstaklega vel við
nú á mánudaginn, þeg-
ar haldið er upp á um-
hverfisdag Sameinuðu
þjóðanna 5. júní. Ung-
mennafélag íslands hef-
ur valið þennan dag til
að hefja Umhverfísátak
UMFÍ ’95 sem er
hreinsunarátak við
strendur, ár og vötn
landsins.
Guðmundur
Bjarnason.
Mengun virðir ekki landamæri
Það er ekki tilviljun að umhverfís-
mál hafa orðið æ meira áberandi á
alþjóðlegum vettvangi á síðustu
árum. Mengun lofts og lagar virðir
ekki landamæri. Fiskistofnar synda
á milli úthafsins og 'lögsögu ein-
stakra ríkja. Þynning ósonlagsins —
sem er mest yfír pólsvæðunum bæði
á norður- og suðurhveli — er
áhyggjuefni jafnt á íslandi og í Suð-
ur-Afríku þar sem hátíðahöld SÞ á
umhverfisdaginn fara fram þetta
árið. Vegna þessa er alþjóðlegt sam-
starf mikilvægt fyrir okkur íslend-
inga, hvort sem um er að ræða aug-
ljós hagsmunamál okkar sem rædd
verða á væntanlegum ráðstefnum
SÞ um mengun hafsins og nýtingu
fiskistofna í úthöfunum eða hnatt-
ræn vandamál eins og ósonþynningu
og veðurfarsbreytingar af manna-
völdum.
Tökum okkur tak
Starf stjórnmálamanna og opin-
berra stofnana má sín þó lítils ef
ekki kemur til áhugi og þátttaka
almennings. Daglega tökum við
hvert og eitt ákvarðanir T umhverfis-
málum: Hvemig við ferðumst, hvem-
ig við högum daglegum innkaupum
og hvemig við meðhöndlum þann
úrgang sem daglega fellur til á heim-
ili okkar. Virk þátttaka almennings
í að draga úr sóun, auka endur-
vinnslu og hreinsa og bæta umhverf-
ið er virði ófárra alþjóðaráðstefna.
Það er því vel við hæfí að velja
alþjóðlega umhverfisdaginn til að
hrinda af stað hreinsunarátaki
UMFÍ. Með því er ekki bara hægt
að sameina holla útivist
og fegrun umhverfísins,
heldur er ætlunin að
skrá magn og uppruna
mslsins, sem ætti að
auka skilning okkar á
því hvaðan það kemur
og hvernig við.getum
hugsanlega dregið úr
því með því að stemma
á að ósi.
Virðum náttúruna
og njótum hennar
Fyrir rúmum áratug
átti ég þess kost að
heimsækja Þýskaland í
hópi íslenskra þing-
manna og var okkur þá
meðal annars sýndur
skógur sem . hafði orðið fýrir
skemmdum af völdum súrs regns.
Ég hafði áður heyrt um þetta talað,
Við viljum ísland þekkt
fyrir hreinleika, segir
Guðmundur Bjarna-
son, sem hér fjallar um
hreinsunarátak UMFI
en ekki látið mér detta í hug hversu
alvarlegt vandamálið væri. Þetta
vakti mig til umhugsunar um hve
mikilvægt það er að vera vel á verði
og bregðast við í tæka tíð.
Við Islendingar höfum ekki orðið
fyrir barðinu á súru regni og mikilli
iðnaðarmengun og því ef til vill ver-
ið seinni til við að gefa umhverfismál-
um gaum en sumar aðrar þjóðir.
Þetta hefur breyst mikið á síðari
árum. Útivistaráhugi hefur aukist
og ferðaþjónusta er einn helsti vaxt-
arbroddurinn í atvinnulífi okkar. Við
gerum okkur því betur grein fyrir
þeirri auðlind sem við eigum í okkar
fögru náttúru, en verðum jafnframt
að hyggja betur að því en áður hvem-
ig við getum öll notið náttúrunnar
án þess að spilla henni. Við viljum
að land okkar verði þekkt fyrir hrein-
leika og ómengað umhverfí. Því er
ástæða til að fagna hreinsunarátaki
UMFÍ í sumar og hvetja sem flesta
til að taka þátt í því og rækta þar
með eigin garð.
Höfundur er umhverfisráðlierra.