Morgunblaðið - 03.06.1995, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 3. JÚNÍ 1995 29
Nýtt hlutverk Aburðar-
verksmiðju ríkisins - fram-
leiðsla vetnisperoxíðs
UM SÍÐUSTU áramót var inn-
flutningur á áburði til íslands gef-
inn frjáls. í tengslum við það hafa
orðið talsverðar umræður um
framtíð Áburðarverksmiðju ríkis-
ins í Gufunesi sem hingað til hefur
framleitt allan áburð fyrir íslensk-
an landbúnað. Svo gæti jafnvel
farið að hún yrði ekki samkeppnis-
hæf við erlenda áburðarframleið-
endur og yrði þess vegna lögð nið-
ur.
Ef svo færi að áburðarfram-
leiðsla legðist niður í
Gufunesi, væri hugs-
anlegt að verksmiðj-
unni yrði breytt þann-
ig að hún gæti haldið
áfram arðbærum
rekstri. Hér verða
kynntir tveir kostir.
Annar kosturinn er
að vetnisverksmiðj-
unni yrði breytt þann-
ig að settir yrðu í hana
nýir rafgreinar og hún
héldi áfram að fram-
leiða vetni til áburðar-
framleiðslu, en fram-
leiddi jafnframt verð-
mæta aukaafurð,
vetnisperoxíð. Hinn
kosturinn er að vetnis-
verksmiðjan yrði rekin áfram
óbreytt og framleiddi vetni sem
þá yrði notað til að framleiða vetni-
speroxíð, en aðrir hlutar verk-
smiðjunnar og þá áburðárfram-
leiðslan yrði lögð niður.
Vetnisperoxíð er verðmæt sölu-
vara sem nú er að ryðja sér til
rúms í stórum stíl, í stað klórs.
Að mínu mati er hér um að ræða
möguleika sem ég tel mjög athygl-
isverða því þeir gætu haft afger-
andi áhrif á framtíð Áburðarverk-
smiðjunnar. Hér er líka um mjög
umhverfisvænan iðnað að ræða
og það vegur þungt, þar sem mikil-
vægt er fyrir íslendinga að hafa
umhverfisþáttinn ávallt í öndvegi.
Núverandi framleiðsluferli
Áburðarverksmiðjunnar byggist á
eftirfarandi þáttum: Vetnisfram-
leiðslu (H2), köfnunarefnisfram-
leiðslu (N2), ammoníakframleiðslu
(NH3), saltpéturssýruframleiðslu
(HNO3), ammoníum nítrat fram-
leiðslu (NH4N03) og húðun
ammoníum nítratsins með kísilkúr
(kjami).
Vetni er framleitt úr vatni með
rafgreiningu þar sem notuð er
Norsk Hydro tækni. Köfnunarefni
er unnið úr lofti með Linde tækni.
Andrúmsloft er kælt þar til það
verður fljótandi og köfnunarefnið
skilið frá súrefninu með eimingu.
Ammoníak er framleitt með Haber-
Bosch tækni. Vetni og köfnunarefni
er látið hvarfast í ofni við hátt hita-
stig og háan þrýsting í návist hvata
(Fe-, Al-, Na- og K- oxíð). Ammon-
íakið er síðan notað við framleiðslu
á saltpéturssýru og ammoníum nítr-
at.
Saltpéturssýran er framleidd
með Ostwald tækni. Við framleiðslu
saltpéturssýru þarf að nota helming
af því ammoníaki sem verksmiðjan
framleiðir. Seinni helmingurinn af
ammoníakinu, sem ekki fer í að búa
til saltpéturssýru, er leiddur niður
í saltpéturssýrulausnina en þá fellur
út ammoníum nítrat. Loks er
ammoníum nítratið húðað með kís-
ilgúr, blandað með áburðarsöltum
og heitir þá kjarni.
Fimm þúsund tonna
vetnisperoxíð verksmiðja í
Suður-Afríku
Það fyrirtæki sem nú stendur {
mikilli uppbyggingu vetnisperox-
íðs verksmiðja er þýska stórfyrir-
tækið Uhde sem er hluti af Höshst
samsteypunni. Uhde hefur hannað
og byggt meira en 1.200 efnaverk-
smiðjur út um allan heim. Þar af
hafa verið byggðar tvær vetnis-
peroxíð verksmiðjur, önnur stað-
sett í Suður-Afríku og hin í Suður-
Kóreu. Verksmiðjan í Suður-Afr-
íku, sem tók til starfa árið 1990,
framleiðir 5.000 tonn á ári. Verk-
smiðjan í Suður-Kóreu framleiðir
10.000 tonn á ári og tók til starfa
árið 1993. Auk þessara tveggja
verksmiðja er nú verið
að byggja þijár nýjar
verksmiðjur, sem allar
eiga að vera teknar til
starfa árið 1996. Ein
er staðsett á Indlandi
og á að framleiða
11.000 tonn á ári,
önnur er staðsett í
Indónesíu og á að
framleiða 15.000 tonn
á ári og að lokum
verður ein byggð í
Tyrklandi og mun hún
framleiða 20.000 tonn
á ári. Samtals munu
því verksmiðjur,
byggðar af Uhde,
framleiða 61.000 tonn
af vetnisperoxíði á ári
eftir 1996.
Hvað Áburðarverksmiðjuna
varðar er um tvo möguleika að
ræða við framleiðslu vetnisperox-
íðs. Annar möguleikinn er að
framleiða vetnisperoxíð ásamt
áburði. Hinn möguleikinn er að
leggja niður áburðarframleiðslu
og framleiða eingöngu vetni-
speroxíð.
Vetnisperoxíð er
verðmæmt söluvara,
segir Anna Þóra
Bragadóttir, sem er
að ryðja sér til rúms
í stað klórs.
Ef verksmiðjan héldi áfram
framleiðslu á áburði, en hæfi jafn-
framt framleiðslu á vetnisperoxíði,
þyrfti að skipta um rafgreiningar-
ker í Áburðarverksmiðjunni og fá
í staðinn ker sem ef til vill þyrfti
að sérsmíða, þar sem óvíst er hvort
þau eru fáanleg á almennum
markaði. Það álitlega við þessa
aðferð væri hins vegar það, að
verksmiðjan framleiddi áfram
vetni til framleiðslu áburðar. Sá
áburður kynni að verða samkeppn-
isfær við innfluttan áburð vegna
þess að verksmiðjan framleiddi
jafnframt aukaafurð, sem væri
verðmæt söluvara. Það virðist því
fyllsta ástæða til að athuga þenn-
an möguleika vel.
Hinn möguleikinn væri sá að
Áburðarverksmiðjan legði niður
framleiðslu á áburði en hæfi ein-
göngu framleiðslu á vetnisperox-
íði. Þá yrði notuð Uhde-tækni. Er
hér um að ræða þá tækni sem
notuð er í verksmiðjum sem
býggðar eru af þýska stórfyrir-
tækinu Uhde. Vetnið yrði fram-
leitt áfram eins og nú er gert í
Áburðarverksmiðjunni. En því til
viðbótar þyrfti að reisa vetnis-
peroxíðsverksmiðju. Kostir þessar-
ar aðferðar virðast einkum þeir,
að þá mætti nota vetnisverksmiðj-
una óbreytta og tengja hana við
vetnisperoxíðverksmiðju eins og
þær sem byggðar eru í dag og
sýnd er á eftirfarandi mynd. Óko-
stirnir eru hins vegar þeir að
Anna Þóra
Bragadóttir
áburðarframleiðsla félli niður.
Sé litið til markaðsmálanna er
vetnisperoxíð, sem umhverfisvænt
bleikingarefni, m.a. I pappírsiðn-
aði, verðmæt söluvara sem nú er
að ryðja sér til rúms í stórum stíl,
í stað klórs sem er mjög eitruð
lofttegund. Framleiðsla vetni-
speroxíðs fer ört vaxandi í heimin-
um og er talið að þörfin fyrir það
muni vaxa um 10% á ári eða meira
næstu árin. Ástæðan er meðal
annars sú, að víða er farið að setja
lög sem banna jafn óumhverfís-
vænt efni og klór. Hér er því tæki-
færi fyrir íslenskt fyrirtæki að
hefja framleiðslu á umhverfís-
vænni útflutningsvöru' sem er
samkeppnishæf á erlendri grund.
Að mínu áliti eru þær hugmyndir,
sem hér eru ræddar, verðar fyllstu
athygli og rétt að þær séu skoðað-
ar nánar.
Aðrar þjóðir sem byggja vetnis-
peroxíð verksmiðjur þurfa, auk
kostnaðar við byggingu og rekstur
vetnisperoxíðs verksmiðjunnar
sjálfrar, einnig að gera ráð fyrir
kostnaði við öflun vetnis. Hér er
hins vegar gert ráð fyrir þeim
möguleika að vetnisframleiðslan
geti farið fram í verksmiðju sem
þegar er búið að afskrifa að fullu
og ef til vill verði lögð niður. Þá
er sá möguleiki einnig fyrir hendi
að unnt verði, í næstu framtíð, að
fá ódýra raforku vegna þess að
íslendigar hafa þegar byggt fleiri
vatnsaflsvirkjanir en þeir nú hafa
not fyrir. Þá má einnig benda á
þann möguleika að í stað þess að
vetnisverksmiðjan í Gufunesi
framleiddi vetni allan sólarhring-
inn, en það myndi nægja til að
framleiða 34.000 tonn á ári af
vetnisperoxíði, að hún framleiddi
aðeins vetni á nóttunni þegar
hugsanlegt væri að fá ódýrt næt-
urrafmagn. Þannig yrði hægt að
framleiða 14.000 tonn af vetni-
speroxíði á ári. í þessu sambandi
má benda á að vetnisverksmiðjan
í Gufunesi framleiddi um árabil
vetni svo til eingöngu að nætur-
lægi.
Loks má benda á hugsanlega
hagkvæmni þess að nota ódýra
jarðgufu til að auka styrk vetni-
speroxíðs lausnarinnar með eim-
ingu. Fengin reynsla hér á landi,
af jarðgufuvirkjunum, bendir til
þess að jarðgufa kosti aðeins um
Vs af því sem kostar að framleiða
gufu með olíu.
Höfundur er
iðnrekstrarfræðingur.
^ HSM Pressen GmbH
• Öruggir vandaðir pappirstætarar
• Margar stærðir - þýsk tækni
• Vönduö vara - gott verð
J. fiSTVfllDSSON HF.
SKIPH0LTI33,105 REYKJAVÍK, SÍMI552 3580
AUSTURLENSK TEPPI
OG
Hringbraut 121, sími 552 3690
Raðgreiðslur til 36 mán.
SKRAUTMUNIR
Afturhvarf
til fortíðar?
MEGINEFNI þess
frumvarps til laga um
breytingar á lögunum
um stjóm fiskveiða,
sem nú liggur fyrir Al-
þingi, varðar smábáta,
aðallega svokaliaða
krókabáta. Áformað er
að gefa eigendum
þeirra val um það hvort
þeir velji viðbótar bann-
daga frá og með næsta
fiskveiðiári eða aflahá-
mark. Það truflar menn
þó gagnvart þessum
valkostúm að í frum-
varpinu er jafnframt
gert ráð fyrir því að upp
verði teknir svokallaðir
róðradagar, þannig að
í stað daga sem mönnum er bannað
að róa velji menn sjálfír sína róðara-
daga. Ýmislegt er enn óljóst um
þessar hugmyndir en ljóst að þær
njóta mikils stuðnings, bæði innan
þings og utan. Þá eru í frumvarpinu
tillögur til að mæta erfíðleikum
minni aflamarksbáta.
Aukin forsjárhyggja
Til að hemja stækkun krókabáta-
flotans eru settar fram hugmyndir
um strangar reglur varðandi end-
umýjun slíkra báta. í sóknarkerfi
er stjórn á flotastærð virka stýriað-
ferðin svo það þarf ekki að koma
neinum á óvart að fínna þær tillögur
í frumvarpinu. Það sem kemur á
óvart er, að jafnframt em settar
fram tillögur sem þrengja möguleika
aflamarksskipa til endumýjunar og
stækkunar. I aflamarkskerfi er það
aflamarkið sem er stýritækið og
ætti útgerðarmönnum að vera það
í sjálfsvald sett með hvaða skipa-
stærð þeir sækja þann afla sem þeim
er úthlutað. Tillöguflutningurinn ber
með sér að menn virðast enn vera
með annan fótinn í gamla sóknar-
markskerfinu, eða ekki ákveðnir í
því að aflamarkskerfið muni verða
áfram við lýði. í öllu falli er sérkenni-
legt að nota tímann nú til sýna þessa
forsjárhyggju með undirstrikun á
því að útgerðarmönnum sé ekki trey-
standi til átta sig á því hvernig þeim
sé hagfelldast að sækja þann afla
sem þeira aflamark heimilar þeim.
Efnt uppí „sjóðasukk“?
En það sem undirrituð stakk þó
helst fótum við, við lestur frum-
varpsins var ákvæði til bráðabirgða
II. Þar er lagt til að á þessu kjörtíma-
bili skuli Byggðastofnun árlega hafa
til ráðstöfunar þorskaflahámark sem
nemur 500 lestum. Að kjörtímabilinu
loknu virðist, skv. frumvarpinu, aft-
ur óhætt að treysta sjávarútvegs-
ráðuneytinu fyrir úthlutun þessara
tonna, og það á sama grundvelli,
þ.e. til að ráðstafa til krókabáta sem
gerðir eru út frá byggðarlögum sem
algjörlega eru háð veiðum slíkra
báta og standa höllum
fæti. Hvað er hér að
gerast. Af hverju er
ráðuneytinu ekki trey-
standi til þess að út-
hluta þessum tonnum á
þessu kjörtímabili líka?
Er hér verið að efna
uppí einn jólasveina-
sjóðinn enn? Er það
virkilega ætlun manna
að fara að færa úthlut-
un veiðiheimilda í hend-
ur pólitískt kjörinnar
stjómar Byggðastofn-
unar, þar sem meiri-
hluti hefur jafnan verið
skipaður starfandi al-
þingismönnum. Skv.
fyrstu grein laganna
um stjórn fiskveiða er það markmið
laganna að stuðla að vemdun og
hagkvæmri nýtingu auðlindarinnar
og „tryggja með því trausta atvinnu
°g byggð í landinu.“ Það er jafnan
í gangi togstreita varðandi það að
hve miklu leyti við reynum að gæta
einstakra byggða og atvinnusjón-
Hvað er að gerast spyr
Svanfríður Jónas-
dóttir. Af hveiju er
ráðuneytinu ekki
treystandi til þess að
úthluta þessum tonnum
á kjörtímabilinu?
armiða. Ákvæði em í lögunum sem
gera ráð fyrir því að áföllum sé
mætt og fullkomlega eðlilegt að lög-
gjafinn reyni að ganga þannig frá
málum að unnt sé að bregðast við
ef upp koma þær aðstæður að rétt-
lættu frávik frá meginreglu. En þá
á það áfram að vera á verksviði sjáv-
arútvegsráðuneytisins að úthluta
slíkum veiðiheimildum. Út á hvaða
braut emm við annars komin? Hver
fær næst að úthluta veiðiheimildum?
Verða það félagsmálastofnanir sem
fá að úthluta bágstöddum sneið af
kökunni eða verða búnir til nýir
hjálpræðissjóðir?
Sátt um stefnuna
Menn tala gjarnan um að skapa
þurfí sátt um sjávarútvegsstefnuna.
Ýmsar ábendingar um hvernig nálg-
ast má þá sátt hafa verið settar
fram. Þessi aðferð, að setja úthlutun
þessara veiðiheimilda í hendur
Byggðastofnunar, er vísasti veg-
urinn til þess að skapa tortryggni
og enn frekari deilur um og gagn-
rýni á fiskveiðistjórnunina. Er það
það sem verið er að byðja um?
Höfundur er alþingismaður.
Svanfríður
Jónasdóttir
SJÚKRALIÐANÁM ^
Fjölbrautaskólinn Breiðholti