Morgunblaðið - 10.06.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 10. JÚNÍ1995 2.
AÐSENDAR GREINAR
Er virkilega allt
í lagi, strákar?
Nokkur orð um öryggismál sjómanna
HVERT manns-
barn á Islandi veit að
sjómannsstarfið er
hættulegt. En land-
krabbar þurfa gott
hugarflug til að sjá
fyrir sér það marg-
brotna úrval af hætt-
um sem steðjar að sjó-
mönnum í starfi. Það
sannreyndi ég, þegar
ég las yfir svör sjó-
manna í könnun um
viðhorf þeirra til ör-
yggismála og björg-
unarbúnaðar. Sjávar-
útvegsstofnun H.í.
gerði þessa könnun
meðal íslenskra sjó-
manna í haust, fyrir hóp fyrir-
tækja sem nefna sig Öryggisnet
og vinna að framleiðslu og þróun
björgunarbúnaðar. Hér er ekki
ráðrúm til að gera ítarlega grein
fyrir könnuninni, en ég vil þó gera
fáein atriði hennar að umræðu-
efni, um leið og ég óska sjómönn-
um til hamingju með Sjómanna-
daginn.
Hér er byggt á svörum togara-
sjómanna, en heimtur úr öðrum
útgerðarflokkum voru ekki nægar
til að á þeim megi byggja.
Eins og fram kemur á mynd
1, höfðu 40% svarenda lent í
vinnuslysi og verið frá vinnu um
lengri eða skemmri tíma af þeim
sökum. 80% svarenda höfðu orðið
vitni að vinnuslysi um borð. Ég á
erfitt með að ímynda
mér þann vinnustað í
landi, sem keppt gæti
um fyrsta sætið við
sjómannsstörfin
þarna. ímyndið ykkur
eitt andartak að 80%
bankastarfsmanna
hefðu séð félaga sinn
lenda í vinnuslysi í
bankanum. Tökum nú
nokkur dæmi um
hvers konar slys er að
ræða, dæmi sem sjó-
mennimir sjálfir töldu
upp, og minnumst
Dr. Guðrún þess að hér eru ekki
Pétursdóttir talin stórslysin, þegar
menn falla fyrir borð
eða skip farast:
• Meiðsli á höndum eru mjög al-
geng, menn skera sig, fingur-
brotna, skera yfir taugar, meij-
ast, kremjast og handarbrotna.
• Höfuðmeiðsl, hálsbrot, kjálka-
brot, menn fá blökk, snurpu-
hring eða stein í höfuðið.
• Bakmeiðsl, tognun, axlarbrot,
til dæmis þegar menn festast
í netaspili eða detta ofan í lest.
• Menn verða fyrir gilskrók við
hífingu, fara í togblökk þegar
troll óklárast, verða fyrir slitn-
um vír eða hrapa niður stiga í
vitlausu veðri.
Af nógu er að taka, því miður,
en látum þetta nægja sem dæmi
Með góðri samvinnu,
segir Guðrún Péturs-
dóttir, má bæta að-
stæður á sjónum.
um þær hættur sem sjómenn vinna
við. Ég veit að þeir kannast við
þetta - þetta er enginn nýr sann-
leikur.
En hvað segja menn um svona
vinnustað? Hvað fínnst þeim um
ástand öryggismála um borð? Áð-
ur en við skoðum það, skulum við
ímynda okkur eitt andartak hvað
landkrabbar, t.d. kennarar eða
verslunarmenn, segðu um svona
útreið á vinnustað. Maður getur
varla varist brosi við þá óraun-
hæfu tilhugsun, - svo ijarri fer
því að við á landi búum almennt
við nokkuð þessu líkt.
En hvað segja sjómennirnir?
. Eins og fram kemur á mynd 2
töldu 93,5% svarenda ástand ör-
yggismála viðunandi, gott eða
mjög gott um borð í íslenskum
skipum. Sárafáir töldu það slæmt
eða mjög slæmt.
Hveiju sætir þetta? Vinir mínir
á sjónum segja: “Svona er þetta
bara, sjómannsstarfið er hættu-
legt, það liggur í hlutarins eðli.“
Auðvitað eru aðstæður allt aðrar
á sjó en landi. Virðum þá stað-
reynd að fullu, en látum ekki þar
við sitja. Það er eins ljóst og júní-
nóttin, að það er hægt að draga
úr slysahættu á sjó. Á líflegum
fundi um öryggismál sjómanna,
sem haldinn var í Rannsóknarsetri
H.I. í Eyjum í fyrra, vörpuðu sjó-
menn fram þeirri hugmynd hvort
bæta mætti öryggi á sjó með því
að nota sama kerfi og iðnfyrir-
tæki, sem hafa sérstaka öryggis-
fulltrúa á vinnustöðum. Athuga-
semdir sjómannanna sjálfra í
könnuninni sýna nokkur augljós
dæmi um atriði sem taka mætti
á: Það er hægt að þjálfa menn
betur til að vinna við þessar erfiðu
aðstæður og bregðast við hættum;
það er hægt að segja nýliðum
betur til og gefa þeim tíma til að
átta sig; það er hægt að breyta
fyrirkomulagi vakta með tilliti til
líffræðilegrar klukku líkapians;
þróun og notkun á hentugum ör-
yggisbúnaði myndi draga úr
meiðslum - og þegar til lengri
tíma er litið, er hægt að taka
meira tillit til öryggis, þegar skip
eru hönnuð.
Það er nefnilega ekki allt í lagi,
strákar, en með góðri samvinnu
má bæta aðstæður ykkar á sjón-
um, þjóðinni til hagsbóta, - ykkur
og íjölskyldum ykkar til hagsbóta.
Það gerum við hins vegar ekki
með því að sætta okkur við hættur
hafsins eins og þeim fái ekkert
breytt.
Höfundur er forstöðumaður
Sjávarútvegsstofnunar H.í.
Vinnuslys á sjó
Mynd 1
50
45
40
35
30
25
20 -f
15
10
5 I
Mat sjómanna í ástandi Mynd2
öryggismála um borð
Slasast
sjálfur
Orðið vitni
að slysi
Mjög
gott
Gott
Viðun-
andi
Slæmt
Mjög
slæmt
• •
Oryggið er allra mál!
NÚ ERU 10 ár liðin
frá stofnun Slysa-
varnaskóla sjómanna
og mikið hefur áunn-
ist á þessum árum í
öryggisfræðslu fyrir
sjómenn. Margir sjó-
menn eiga fræðslunni
að þakka að þeir eru
enn starfandi en því
miður hafa allt of
margir farist og slas-
ast á sjó í gegnum tíð-
inna. Óryggi fæst þó
ekki einungis með
fræðslu en hún er
nauðsynleg til að fá
betri þekkingu og
jafnframt hugmyndir um úrbætur
á vinnustað sem leiðir af sér auk-
ið öryggi fyrir starfsemina og
áhöfnina. Þótt fræðslan sé til stað-
ar er ekki þar með sagt að allt sé
í lagi með öryggismálin. Því miður
verður að segjast að æfingar um
borð í íslenskum skipum eru að
stórum hluta í óviðunandi horfi.
Allra mál
Það eru ekki mörg ár síðan að
áhugi vaknaði almennt á öryggis-
málum en hér áður fyrr vöruðu
menn sig á því að ræða of mikið
um öryggismál um borð í sínu
skipi því þá voru þeir einfaldlega
álitnir sjóhræddir. Þetta viðhorf
hefur breyst með tilkomu Slysa-
vamaskóla sjómanna, en betur
má ef duga skal því að á mörgum
skipum eru æfingar ekki orðnar
fastur liður í daglegum rekstri.
Eflaust er rætt um æfíngar í mess-
anum en ef skipstjórinn á ekki
frumkvæðið þá gerist ekki neitt.
Þetta er að sjálfsögðu með öllu
óviðunandi því örygg-
ið er allra mál.
En liggur öll
ábyrgðin eingöngu hjá
skipstjóranum? Getur
það verið að útgerðin
eigi einhvern þátt í
þeSsu áhugaleysi sem
virðist vera á æfingum
um borð í skipum? Mín
skoðun er sú að svo
sé. Yfirstjórn útgerðar
verður að hafa sér-
stakan áhuga á því
hvernig skipstjórinn
viðheldur neyðarvið-
brögðum og búnaði
skipsins því mikil
verðmæti eru í húfi. Ef yfirstjórn-
in hefur engan áhuga, hverjir aðr-
ir eiga þá að hafa hann? Útgerðir
eiga að gera kröfur á hendur skip-
stjórum sínum og áhöfnum um að
öryggismálin séu tekin föstum
tökum. Samkvæmt Siglingalögum
er ábyrgðin á öryggi skips og
áhafnar á hendi skipstjórans en
nauðsynlegt er að gera útgerðina
samábyrga. Með því móti mun
verða unnt að ná mun skjótari ár:
angri í öryggismálum á sjó. í
rekstri hvers útgerðarfýrirtækis
eiga að vera áætlanir um öryggis-
mál og stjórnun þeirra. Slíkar kröf-
ur hefur Alþjóða siglingamála-
stofnunin IMO sett fram varðandi
kaupskip og vonandi verður sú
krafa einnig gerð gagnvart físki-
skipum í komandi framtíð.
Æfingar
Æfingar um borð eru ekki leik-
ur, síður en svo. Hver tilgangur
æfinga er vefst fyrir mörgum.
Æði oft hef ég rætt við menn sem
hafa verið á skipum þar sem
haldnar eru skemmtanir sem menn
kalla gjarnan æfingar. Æfingar
um borð eiga að fara eftir ákveðnu
skipulagi sem gert er fyrir hvert
skip og sjómenn þekkja sem neyð-
aráætlun. Hún er skipulag á við-
brögðum skipveija ef óhapp hend-
ir skipið og það eru einmitt þessi
viðbrögð sem á að æfa. Hver
maður á að framkvæma það sem
honum ber samkvæmt neyðar-
áætlun og að æfingunni lokinni
er farið yfir hvern þátt æfingarinn-
ar til að sjá hvort einhveijir ann-
markar hafí verið á henni. Jafn-
framt er nauðsyn á fræðslu til
áhafnarinnar samhliða æfingum
og með reglulegri þátttöku í nám-
skeiðum öðlast menn þekkingu til
að miðla til áhafnarinnar sem
nauðsynleg er hveijum manni.
Þegar hinni raunverulegu æfingu
er lokið getur áhöfnin tekið til við
að skemmta sér við að hoppa í
sjóinn og finna öryggið sem felst
í þeim búnaði sem skipin eru búin.
Það er hveijum sjómanni nauð-
syn að komast í snertingu við sjó-
inn í flotbúningi en ekki má líta
á þann þátt sem æfingu nema ef
einungis ein skipun er á neyðar-
áætlun skipsins í tilfellum þegar
á að yfirgefa skip, sem sagt að
allir hafi fyrirmælin „farið í flot-
búninga og hoppið í sjóinn“. Það
er mikið verk að skipuleggja ör-
yggismálin um borð en sú skipu-
lagning mun skila sér margfalt
og það sama á við um æfingarnar.
Nýjar kröfur
Á síðasta ári var gerð breyting
á lögskráningalögum sjómanna
þar sem öryggisfræðsla er gerð
Öryggisfræðsla er í
stöðugri framþróun,
segir Hilmar Snorra-
son, bæði hér heima
og erlendis.
að kröfu til lögskráningar. Sjó-
menn fengu aðlögunartíma til að
sækja sér fræðslu og nú er komið
að fyrsta áfanga aðlögunartímans
því að um næstu áramót eiga allir
skipstjórnamenn að hafa lokið ör-
yggisfræðslunámskeiði. Síðari
áfangi öryggisfræðslunnar er síð-
an um áramótin 1996 - 97 og þá
eiga allir sem sjó stunda að hafa
lokið við námskeið.
Verður Slysavarnaskóli sjó-
manna þá óþarfur eftir þau ára-
mót er eflaust spurning sem marg-
ir munu velta fyrir sér. Síður en
svo. Það er nú svo að minni manna
er misgott og sú þekking sem
ekki er á hveijum degi í notkun
hjá okkur gleymist þegar fram líða
stundir. Þetta á við um öryggis-
fræðsluna og eitt er víst að tæki,
tækni og þekking er stöðugt í
framför og því getur það eina
sanna og rétta í gær verið rangt
í dag. Mikilvægur fróðleikur fæst
á námskeiðum sem nýtist mjög
vel við æfingar og skipulagningu
öryggismála um borð.
Endurmenntun
Engin gildistími hefur verið á
þeim skírteinum sem Slysavarna-
skóli sjómanna hefur gefið út
þannig að sjómönnum er mögulegt
Hilmar Snorrason
að framvísa allt að 10 ára gömlum
skírteinum við lögskráningu. Það
verður að segjast að það er ekki
vitninsburður á þekkingu viðkom-
andi í dag, tíu árum síðar. Réttast
væri að viðurkenna ekki eldri skír-
teini um öryggisfræðslu en 5 ára,
þannig að með reglulegu millibili
fengju sjómenn endurmenntun.
Að sækja reglulega námskeið í
eins miklivægu máli og öryggis-
fræðslu, er augljóslega mikilvægt
bæði útgerðinni og þjóðarbúinu
því fræðsla eykur öryggi. Það á
að vera krafa hvers sjómanns að
hljóta endurmenntun reglulega og
finna fyrir áhuga skipstjóra og
útgerðar á þörf þeirra fyrir auk-
inni þekkingu þeim til handa. Út-
gerðir eiga einnig að gera háar
kröfur til áhafna sinna með mark-
vissri endurmenntun þeirra. Sjó-
menn verða að hafa þá stefnu að
ekki sé nóg að ráða sig til starfa
á sjó og gera ekki kröfur til sjálfs
síns.
Framþróun
Öryggisfræðsla er í stöðugri
framþróun bæði hér heima og er-
lendis. Slysavarnaskóli sjómanna
fylgjist stöðugt með þróun þjálfun-
ar í nágrannalöndum okkar og
komið til móts við þarfir sjó-
manna. Með fjölda námskeiðsteg-
unda hefur verið brugðist við sér-
þörfum áhafna þannig að þær
geti fræðst um afmarkaða þætti
öryggismála auk almennrar þekk-
ingar sem fæst á almennum nám-
skeiðum skólans. Með öflugu starfi
Slysavarnaskóla sjómanna hafa
margir sjómenn fengið fræðslu
sem komið hefur í veg fyrir slys
og bjargað lífi þeirra. Með fræðslu
eykur þú eigið öryggi, öryggi fé-
laga þinna og skipsins. Láttu þitt
ekki eftir liggja.
Höfundur er skipstjóri og
skólastjóri Slysavarnaskóla
sjómanna.