Morgunblaðið - 24.11.1995, Síða 38
38 FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1995
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
4
+ Sigurlaug Guð-
jónsdóttir var
fædd í Hvammi í
Vatnsdal 15. apríl
1920. Hún lést i
Landspítalanum 15.
nóvember sl. For-
eldrar hennar voru
hjónin Ingibjörg
Rósa ívarsdóttir, f.
26. ágúst 1891, d.
11. september 1982,
og Guðjón Hall-
fr grímsson, f. 17.
nóvember 1890, d.
8. september 1982,
sem bjuggu fyrst í
Hvammi en síðan á Marðarnúpi
í Vatnsdal. Eftirlifandi systkini
hennar eru Hallgrímur, f. 1919,
Auðunn, f. 1921, og Þórhildur,
f. 1925, en látin eru Eggert, f.
1927, d. 1953, Ingibjörg, f.
1923, d. 1979, og Steingrímur,
f. 1917, d. 1982. Arið 1945 gift-
ist Sigurlaug Skarphéðni Pét-
urssyni, f. 11. október 1918, d.
5. júlí 1974. Hann var sonur
hjónanna Guðrúnar Jónsdóttur
og Péturs Zohoníassonar ætt-
A fræðings sem bjuggu í Reykja-
vík. Fyrstu búskaparár þeirra
Sigurlaugar og Skarphéðins
voru í Reykjavík þar sem hann
var póstfulltrúi. Hann vígðist
1959 til Bjarnanesprestakalls
og var þar þjónandi prestur og
prófastur allt til dauðadags
1974. Eftir lát Skarphéðins
flutti Sigurlaug að Rauðarár-
ÞÁ ER komið að óhjákvæmilegum
tímamótum, kveðjustund, eiginleg-
um kaflaskiptum. Þetta er eins og
að hafa lengi verið að lesa óvenju-
lega og eftirminnilega bók, héðan
í frá er hún ekki lengur tiltæk, við
verðum að láta okkur nægja það
litla og brotakennda sem við mun-
um úr henni, stöku myndir, sundur-
slitin samtöl, sögur sem vantar
botninn í, og verðum að sætta okk-
ur við að geta aldrei aftur notið
þess sem þessi heimur bjó yfir.
Mamma var Húnvetningur og
heimsborgari, hennar sveit var
Vatnsdalurinn. Þegar við áttum
heima á Homafirði varð henni oft
tíðrætt um þennan sælureit, hvað
hann væri grænn og heiðamar
mjúkar, áin bugðaðist af listfengi
stíg 32, Reykjavík,
og bjó þar síðan.
Börn þeirra eru:
Guðjón, f. 19. júní
1943, kvæntur
Klöru Bragadóttur,
börn þeirra eru
Kristín María, Rósa
og Ásdís Braga.
Guðjón á áður tvö
böm, Ólaf Skúla og
Sigurlaugu. Ólafur
Skúli er kvæntur
Erlu Alfreðsdóttur,
börn þeirra eni Ás-
geir Logi og Óskar
Andri. Pétur, f. 26.
mars 1946, kvæntur Sigríði
Guttormsdóttur, böm þeirra
em Skarphéðinn og Inga Dóra.
Gunnar, f. 2. júní 1947, börn
Eva og Una. Anna Rósa, f. 16.
október 1948, gift Sigurði Ág-
ústssyni, börn þeirra em Héð-
inn, Elísabet og Margrét Ág-
ústa. Hildur, f. 4. júlí 1951, gift
Magnúsi Hjartarsyni, barn
þeirra er Teitur, en áður á Hild-
ur Eirúnu, Vöku og Tinnu.
Bergþóra, f. 14. mars 1956, býr
með Guðmundi Þorsteinssyni,
barn þeirra er Pétur Torfi.
Áður á Bergþóra Skarphéðinn.
Védís, f. 30. júní 1959, gift
Gunnlaugi Johnson, böm
þeirra em Ingibjörg og Guð-
rún.
Útför Sigurlaugar fer fram
í dag frá Fossvogskirkju og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
eftir dalnum með gróna bakka og
víðar engjar, Marðamúpsgilið,
hvernig veður væri í dalnum og
ekki síst um fólkið, afa og ömmu
og fjölskylduna, og sveitungana t.d.
Indriða á Gilá, Runólf á Kornsá,
Lárus í Grímstungu. Þessi nöfn
hafa mikla merkingu í mínum huga
og em sveipuð gömlum rómantísk-
um ljóma, tilheyra gamla Islandi,
fyrir stríð, stórbændum, postulíns-
bollum, ekta súkkulaði og stífþeytt-
um ijóma, réttum, kveðskap, hest-
um sem draga sleða á ís yfir Vatns-
dalsá, neftóbaki, vinnukonu,
sandskrúbbuðum stofugólfum.
Mamma las aldrei sögur fyrir okk-
ur, þessar Vatnsdalsfrásagnir voru
hennar sögur og ég lifði mig inn í
þær og ég reyndi hvað ég gat að
fylgja henni eftir um dalinn fyrir
hugskotsjónum mér því ég hafði
aldrei komið norður. Það var ein-
hvern veginn sama hvar saman-
burðurinn hófst, okkar tilvera og
umhverfi og tími fyrir austan var
á allan hátt öðruvísi en þessi veröld
sem mamma lýsti og stundum var
eins og mamma vildi miklu heldur
tilheyra henni. Það var mér óskilj-
anlegt, mér fannst (og fínnst) eng-
in sveit jafnfalleg og Hornafjörður.
„Og eru þá engir jöklar í Vatnsdaln-
um?“ spurði ég aldeilis hissa.
„Ónei!“ sagði mamma. En auðvitað
sá mamma líka að það bjuggu
margar kempur fyrir austan og að
í öllu þar var líka fólgin nokkur
saga.
Vegna þess að ég er yngst okkar
systkinanna fórum við mamma allt-
af fyrstar að sofa. Þá kenndi hún
mér bænirnar, sagði mér hvað
amma Rósa hefði elskað Þyrna eft-
ir Þorstein Erlingsson, kenndi mér:
Sólskríkjan mín situr þarna á sama
steini,/hlær við sínum hjartans
vini,/honum Páli Ólafssyni - og
fleira gott eftir hann. Stundum
sagði hún svo sögur frá því þegar
hún var lítil, þá fór hún eiginlega
alveg á kaf í dúnsængina og ég
rétt heyrði. Sögurnar byijuðu alltaf
svona: Þegar ég og Ingibjörg systir
vorum litlar þá áttum við bú .. ,
og runnu svo ótrúlega skömmu síð-
ar út í einhvern svefnsand. Og ég
hristi hana af fullkomnu miskunn-
arleysi: „Og hvað svo?“
Mamma hélt þeim vana alla tíð
að fara snemma að sofa og vera
uppi fyrir allar aldir á morgnana.
Iðulega var hún búin að hrinda einu
og öðru þrekvirki í framkvæmd
þegar við hin fórum á fætur, enda
fannst henni líka yfirleitt best að
vinna ein og í næði. Mér fannst
þetta vera eitt af því sem gerði
hana svo ólíka öðrum, þessi magn-
aði kraftur sem bjó í henni og sem
hún gat beislað á ýmsa lund. Hún
hefði eiginlega getað verið aðal-
söguhetjan í ítalskri stórmynd, hún
hafði útlitið til þess, lítil og sæt
með yndislega netta fætur, og svo
„með allar þessar skoðanir", eins
og einn nágranninn fyrir austan
sagði, og hreinskilni. Ekkert var
hún jafn laus við og það að vera
forsjál, jafnvel þótt hún hefði á sín-
um snærum allstórt heimili. En
rausnarskapur var henni í blóð bor-
inn og ekkert fyrirleit hún meira
en nísku. „Það þykir mér verst ef
þú ert nísk, Védís, ertu það?“ spurði
hún mig stundum. Hjá henni var
allt með smjöri og ijóma ef það á
annað borð var til. Og þó að henn-
ar hugmyndir um heimilishald væru
ekki upp úr Ungu stúlkunni og eld-
hússtörfunum gat hún alltaf á
undráverðan hátt töfrað fram eðal-
rétti handa óvæntum gestum úr
heldur tómlegu búri. Það sem henni
fannst skemmtilegast í eldhúsinu
var að baka og það gerði hún með
tilþrifum og oft margar kökur á
einu bretti. Og að bakstri loknum
fór hún aðeins að fleygja sér og
við áttum að vaska upp á meðan
og þá höfðu oft fallið nokkrar léttar
hveitisprengjur í eldhúsinu og við
vorum stundum lengi að finna rétt-
an kúrs í uppþvottinum.
Mamma var bókmenntakona,
hennar uppáhaldsskáld voru Hann-
es Pétursson og Snorri Hjartarson
og oft þegar hún hringdi las hún
upp fyrir mig í símann nokkur ljóð,
eða fór með vísur, það kom jafnvel
fyrir að hún læsi úr Milan Kundera
sem henni fannst vitrastur af öllum
nú um stundir. Samfléttaður við
þessa ást á góðum bókmenntum var
áhugi hennar á fólki yfirleitt, bæði
hreinræktaður íslenskur ættfræði-
áhugi og áhugi fyrir því hvern
mann samferðafólkið hafði að
geyma. Þegar við fluttum til
Reykjavíkur 1974 og skólafélagar
mínir fóru að koma í heimsókn
fannst mér eins og mamma mín
væri 19. aldar fyrirbæri að þessu
leyti, hún spurði þetta fólk allt
spjörunum úr og stundi óskaplega
ef í Ijós kom að viðkomandi sagðist
vera Reykvíkingur og mundi ekki
almennilega hvers dóttir amma
hans var. Á öðrum heimilum var
ég hins vegar varla spurð nafni,
hvað þá ég lenti í svona yfirheyrsl-
um.
Mamma var oft búin að vera las-
in á síðustu árum og síðasta mánuð-
inn hafði hallað verulega undan
fæti, henni tókst ekki að virkja
gamla kraftinn í að hafa sig af stað
á ný. Hún var ekki síðri baráttujaxl
en húnvetnsku kempurnar sem hún
dáðist að alla tíð. Hún var greini-
lega lengi búin að pína sig áfram
og hefur væntanlega verið hvíldinni
fegin. Við sem eftir lifum söknum
hennar hvert á sinn hátt; mig lang-
ar að heyra fleiri sögur og ljóð,
langar að hún lesi einu sinni enn
Stjörnufák fyrir okkur Beggu.
Mamma hafði stundum yfir hend-
ingar úr Sólarljóðum og ég læt þær
vera mín lokaorð.
Drottinn minn^
gefi dánum ró,
og hinum líkn er lifa.
Védís.
Nú um miðjan nóvembermánuð
var maður rækilega minntur á það
hve jarðskorpan er þunn og lífs-
hvolfið þá allt líka. Kaflaskil verða
í lífi manns. Amma í Reykjavík er
dáin, Sigurlaug Guðjónsdóttir frá
Vatnsdal í Austur-Húnavatnssýslu.
Lífshlaup hennar rek ég ekki, það
gera aðrir betur, hripa aðeins niður
fátækleg kveðjuorð.
Það er sagt að fólk og jafnvel
heilar þjóðir mótist af umhverfi
sínu. Grunntónninn í svokallaðri
menningu. Ekki þori ég að fullyrða
hvernig Húnvetningar eða Vatns-
dælingar eru mótaðir af umhverfi
sínu, en það verð ég að viðurkenna,
að þótt víða sé fagurt um að litast
hefur það lengi háð mér að njóta
fegurðar annarstaðar en í Vatns-
dalnum. Grösugar lendur, bú og
veðursæld, spriklandi lax í á og
uppi á heiðunum stærsta samfellda
haglendi landsins. Úr þessu um-
hverfi hafa vaxið og dafnað það sem
nefnt hefur verið húnvetnskir ætt-
areiginleikar: einstaklingsmetnað-
ur, höfðingsháttur, hneigð til bók-
menntaiðkana, harka í skapi og
ofurkapp sem stundum leiðir til
ófamaðar. Amma á Rauðarárstígn-
um var Húnvetningur í allar ættir
og áttir, með allt þetta í vöggugjöf
en reyndar líka eiginleika sem var
af öðrum toga og gerði hana um
leið að einstakri manneskju. Það
var þessi tryggð og umhyggja fyrir
þeim sem á einhvern hátt höfðu
orðið undir í lífsbaráttunni. Enda
trúði ég því þegar hún sagði eitt
sinn að það myndi ekkert þýða fyr-
ir sig að eiga peninga, hún myndi
gefa þá alla.
Minningar hrannast upp, hæst
ber þó ferð okkar norður í land á
leið til fermingar dótturdóttur henn-
ar fyrir rúmum tveim árum. í frost-
stillu og glampandi sólskini keyrð-
um við fram Vatnsdalinn og horfð-
um yfir æskustöðvar hennar. Ekki
vildi hún sjá að fara heim að Undir-
fellskirkju, en kvað því meira. Vísur
eftir Ásgrím á Ásbrekku: Enn um
þetta óskaland/ótal perlur skína ...
og Gísla á Saurbæ: Hesta rek ég
hart af stað/heim er frekust þrá-
in ... Því næst sat hún í sólinni við
kúluhúsið á Hofi, drakk íslenskt
brennivín, naut útsýnisins og var
leyst út með gjöfum. Skömmu síðar
vaknaði frændi hennar á Eyjólfs-
stöðum af værum blundi við það
að hún var komin inn á mitt gólf
og vildi fá kaffi. Þegar ferðinni var
fram haldið horfði hún heim að
fæðingarstað sínum Hvammi og
varð mér hve hvert við þegar hún
þá sagðist nú kveðja dalinn í síð-
asta skipti. Ég varð líka hugsi rúmu
ári síðar þegar hún viðhafði sams-
konar orð á leið frá Höfn í Horna-
firði eftir frábærlega vel heppnaða
minningarathöfn um afa.
Amma var hafsjór af fróðleik,
stálgreind, minnið óbrigðult, fylgd-
ist grannt með gangi þjóðmáía og
fór með löng kvæði utanað allt til
hinstu stundar. Stundum hvöss og
gat farið offari, en þá alltaf sjálfri
sér verst. Gat spannað allt tilfinn-
ingalitrófið á skammri stund. Oft
dáðist ég að henni þar sem hún var
í svarta möttlinum, útitekin, með
silfurgrátt hárið og þennan sterka
svip. Öllum var ljóst, að þar fór
mikil kona. Hún var hrókur alls
fagnaðar og naut sín best í fjörug-
um umræðum um bókmenntir, ætt-
arsögu og íslenska tungu. Þá sat
hún í hásæti og beinti spjótum í
allar áttir. Hún var ekki þessi amma
sem sat heima og pijónaði. Hún
gaf barnabörnum sínum lítið eða
ekkert af því „sem mölur eða ryð
fá grandað", en helling af hinu.
Kenndi mér það sem skólakerfinu
hafði mistekist, að meta söguna,
tunguna, landið og ljóðið.
Hún var félagsvera af lífi og sál
og við fráfall hennar verður miðbær
Reykjavíkur aldrei samur. Þar var
hún flesta daga ársins sín síðustu
æviár. Á sólskinsdögum úti við,
annars við ofninn inni á kaffihúsun-
um. Þekkti flesta, spjallaði við alla,
skynjaði allt svo vel og leyfði lítil-
magnanum að njóta sín. En af því
hún var stórbokki, yfirferðin um
borgina gríðarleg og af því hún gat
bitið frá sér urðu stundum árekstr-
ar við sauði í mislitri hjörð.
Þó að hún væri þessi gleðigjafi
hafði alvaran þó heldur betur sótt
hana heim, eflaust haft djúptæk
áhrif og sárin misvel gróið. Þegar
örlög hennar bar á góma- á of fáum
kyrrðarstundum okkar á Rauðarár-
stígnum ræddi hún þau af því æðru-
leysi sem henni var í blóð borin.
Vænst þótti mér um trúnaðinn sem
hún sýndi mér. Lífsauð sinn átti
hún í sjö gjörvilegum og vel gerðum
börnum.
Síðla þess dags sem amma hafði
vistaskipti vakti athygli starfsfólks
og nema á efri hæðum Borgarspít-
ala einstakt sólarlag yfir Reykja-
nesskaga. Gylltur himinninn spe-
glaðist í Fossvoginum, fjólublá
slikja á ljöllum. Sumir fóru út á
svalir með myndavél. Langa stund
horfði ég á þetta hugfanginn og
með tárin í augunum hugsaði ég
til ömmu. Kannski fæðumst við í
annan heim, jafn óvitandi og þegar
við fæddumst í þennan. Af því ég
veit að amma vildi að fólk bæri sig
vel vona ég því að einhverstaðar
séu nú fagnaðarfundir þótt við
syrgjum nú. Margir samankomnir,
fljúgandi kviðlingar og heitar um-
ræður um ættfræði og bókmenntir.
Elsku besta amma, takk fyrir
samverustundirnar „brosin þín mig
að betra manni gjörðu“.
Héðinn.
Kynni okkar Sigurlaugar hófust
haustið 1951, þegar hún flutti í
húsið gegnt mér í Bólstaðarhlíð.
Hún var þá með fimmta barn sitt,
Hildi, á fyrsta ári og ég með annað
barn mitt á sama reki.
Við urðum fljótt góðar kunn-
ingjakonur og í framhaldi af því
vinkonur, sem hlupum út og inn
hvor hjá annarri nánast á hveijum
degi næstu sex árin. Þá flutti ég
yfir Klambratúnið og ferðir urðu
ívíð stijálli en síminn hjálpaði þá
til að brúa bilið.
Ég komst fljótt að raun um að
hún lét sér ekkert mannlegt óvið-
komandi og hafði skoðanir á öllu,
sem skipti hana máli, og lá ekki á
þeim. Hún hafði mikinn áhuga á
mönnum og málefnum og ekki síst
bókmenntum. Henni dugði ekki að
vita nafn á manneskju, hún varð
að vita deili á henni, setja hana í
samhengi við það, sem hún þekkti.
Við deildum iðulega um pólitík á
yngri árum og íhaldssamur hugur
minn gat gert hana orðlausa. Hún
las mikið og uppáhalds skáldsagna-
höfundar hennar á þessum árum
voru Þorbergur og Halldór Lax-
ness. Hanni fannst fásinna að eyða
tímanum í afþreyingarbækur eins
og ég gerði, en gat lesið aftur og
aftur texta þar sem fijó hugsun
komst hnitmiðuð til skila, þar sem
orðsins list naut sín. Hún elskaði
ljóð, las mér Ijóð sem hrifu hana
eða flutti mér þau sem hún hafði
mest dálæti á og kunni utan bókar.
Síðar á ævinni las hún ljóð til flutn-
ings í ríkisútvarpinu og gerði það
fallega.
Og tíminn leið í dagsins önn.
Á þessum árum, fyrri hluta sjötta
áratugarins, ákvað Skarphéðinn að
+
Ástkær faðir okkar,
FRIÐRIK TðMAS ALEXANDERSSON,
lést í Reykjavík 17. nóvember.
Höskuldur Sverrir Friðriksson,
Helga Friðriksdóttir,
Margrét Friðriksdóttir.
t
Fósturmóðir mín,
SIGRÍÐUR GUÐMUNDSDÓTTIR
(Sísí),
Hringbraut 56,
Reykjavík,
lést 22. nóvember.
Margrét Sigurjónsdóttir.
t
Ástkær eiginmaður minn,
ENGILBERT EGGERTSSON,
Funafold 37,
Reykjavík,
lést á heimili sínu þann 22. nóvember.
Þórunn Böðvarsdóttir.
SIGURLAUG
GUÐJÓNSDÓTTIR
4
4
4
4
4
4
4
4
4
:
4
4
4
4
4
4
4