Morgunblaðið - 19.12.1995, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1995 39

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KOSNINGARNAR
í RÚSSLANDI
URSLIT þingkosninganna sem fram fóru í Rússlandi á sunnu-
dag eru áfall fyrir Borís Jeltsín forseta, umbótastefnuna
og lýðræðissinna í landinu. Líklegt má telja, að aukin samstaða
lýðræðisaflanna sé forsenda þess að takast megi að koma í veg
fyrir frekari sigra afturhaldsaflanna, auk þess sem rússneskur
almenningur þarf að sjá áþreifanleg merki þess, að stefna ríkis-
stjórnar Jeltsíns skili árangri.
Kannanir höfðu gefið til kynna að kommúnistar myndu bæta
við sig fylgi en í gærkvöldi benti allt til þess, að þeir fengju um
22 prósent atkvæða á landsvísu borið saman við 12,4 prósent
fyrir tveimur árum. Þá var ljóst, að þjóðernisflokkur Vladímírs
Zhírinovskíjs hafði ekki orðið fyrir því fylgistapi sem honum
var spáð og var í öðru sæti. Ef hins vegar heildaratkvæðamagn
þessara tveggja flokka nú og í hinum fyrri þingkosningum er
borið saman hafa þeir ekki aukið fylgi sitt að ráði en kommún-
istar bætt hlut sinn í hlutfalli við tap Zhírinnovskíjs. Flokkur
Viktors Tsjernomyrdíns forsætisráðherra var í þriðja sæti með
um tíu prósent atkvæða.
Mikið fylgi kommúnista og þjóðernissinna segir sína sögu
um ástandið í Rússlandi nú um stundir. Kannski er ekki við
öðru að búast. Þetta mikla ríki hefur gengið í gegnum gífurleg-
ar breytingar á örfáum árum. Það skiptir hins vegar verulegu
máli, að lýðræðið hefur verið fest í sessi með því einu út af
fyrir sig að kosningarnar fóru fram.
Þessar sögulegu kosningar í Rússlandi hafa leitt í ljós ýmsar
staðreyndir sem oft vilja gleymast um stjórnmálaþróunina í
Austur-Evrópu. Fylgi við umbætur og vestrænt lýðræði er nær
einvörðungu bundið við stærri borgir. Ástandið í þeim segir i
raun harla litla sögu um hag og afkomu þjóðarinnar.
Sigur kommúnista í þingkosningunum í Rússlandi er ekki til
marks um að þar í landi vilji almenningur upp til hópa að tekin
verði upp á ný alræðisstjórn sovétkommúnismans. Hann sýnir
hins vegar með óumdeilanlegum hætti að stefna sú sem ríkis-
stjórnin fylgir nýtur takmarkaðs stuðnings í landinu og ráða-
menn hafa sennilega litla tilfinningu fyrir hlutskipti almenn-
ings. Þá hefur herförin til Tsjetsjníju sýnilega grafið mjög und-
an Borís Jeltsín og staða hans er veik.
Nú er svo komið að einungis aukin samstaða lýðræðisflokk-
anna getur komið í veg fyrir aukin ítök öfgaafla í rússneskum
stjórnmálum og er fyllsta ástæða til að horfa til forsetakosning-
anna í júní í því viðfangi.
TÍMAMÓTA-
ÁKVARÐANIR í MADRÍD
LEIÐTOGAFUNDUR Evrópusambandsins í Madríd tók tvær
tímamótaákvarðanir, sem munu hafa mikil áhrif á þróun
mála innan sambandsins og samskipti þess við umheiminn á
næstu árum.
í fyrsta lagi ákváðu leiðtogarnir að halda fast við markmið
Maastricht-sáttmálans um efnahagslegan samruna og sameigin-
legan gjaldmiðil Evrópuríkja. Efnahags- og myntbandalagið var
eitt umdeildasta markmið Maastricht, enda er með slíku banda-
lagi stigið eitthvert stærsta skrefið í sámrunaþróuninni í Evrópu
frá upphafi. Þess vegna má segja að með ákvörðun sinni um
að sameiginlegur gjaldmiðill, evró, gangi í gildi árið 1999 hafi
leiðtogarnir sýnt að Evrópusambandið sé staðráðið í að halda
áfram á áður markaðri braut, þrátt fyrir hrakspár og úrtöluradd-
ir í sumum aðildarríkjum.
Gangi efnahags- og myntbandalag í gildi 1999 verður ekki
hjá því komizt fyrir okkur íslendinga að íhuga áhrif slíks á
efnahags- og atvinnulíf okkar. Taki helztu viðskiptalönd íslands
innan ESB upp Evrópumyntina er ekki ósennilegt að rök þeirra,
sem telja að tengja eigi krónuna við stærra gjaldmiðilssvæði,
fái aukið vægi í umræðum hér á landi.
í öðru lagi liggur nú fyrir að Evrópusambandið hyggst ljúka
ríkjaráðstefnu sinni á miðju ári 1997. Leiðtogarnir stefna að
því að hefja viðræður við a.m.k. nokkur af Austur-Evrópuríkjun-
um, sem sótzt hafa eftir aðild að sambandinu, nokkrum mánuð-
um síðar, um leið og aðildarviðræður við Kýpur og Möltu hefj-
ast. Fáir hefðu trúað því i upphafi ársins 1989, fyrir fall Ber-
línarmúrsins, að kommúnistaríkin í austurhluta álfunnar ættu
raunhæfan möguleika á aðildarviðræðum við Evrópusambandið
innan áratugar. Sú er nú engu að síður raunin.
Aðild Austur-Evrópuríkja verður eflaust ýmsum erfiðleikum
bundin. Pólitískur vilji leiðtoga ESB-ríkjanna til að stækka
bandalagið fer hins vegar ekki á milli mála. Um leið færist ESB
nær því að vera raunveruleg heildarsamtök Evrópuríkja. Líklegt
má telja að þegar gömlu kommúnistaríkin byrja að semja sig inn
í Evrópusambandið færist nýr kraftur í umræður um aðildarum-
sókn í þeim Evrópuríkjum, sem hafa enn sem komið er ákveðið
að standa utan sambandsins.
Víðtæk leit að þremur vopnuðum mönnum sem rændu útibú Búnaðarbankans í gærmorgun
Hnífur mannanna fannst
í flóttabílnum í gærkvöldi
ÞRÍR vopnaðir menn rændu
útibú Búnaðarbanka ís-
lands að Vesturgötu 54 í
gær. Mennirnir, sem voru
vopnaðir haglabyssu og stórum hníf-
um, beindu byssu að starfsfólkinu og
skipuðu því að leggjast á gólfið. Síðan
tæmdu þeir peninga úr kössum gjald-
kera bankans og hurfu á brott en
skildu eftir stolinn bíl sem þeir komu
á að bankanum. Forsvarsmenn Bún-
aðarbankans neita að upplýsa hve háa
fjárhæð ræningjarnir komust yfir.
Þrátt fyrir umfangsmikla leit lögreglu
í gær hafa mennirnir ekki fundist. í
gærkvöldi fannst hins vegar annar
stolinn bíll, sem talið er að mennirnir
hafi notað á flóttanum. í honum var
hnífur.
Mennirnir þrír komu að bankanum,
sem stendur á horni Vesturgötu og
Framnesvegar, laust fyrir klukkan
hálfellefu í gærmorgun. Þeir voru á
fólksbíl sem þeir höfðu stolið í Kópa-
vogi. Bílinn skildu þeir eftir beint
fyrir utan bankann. Eyjólfur Einars-
son, íbúi á Framnesvegi 2, varð vitni
að því þegar mennirnir komu að bank-
anum.
„Ég var að koma heiman að frá
mér og ætlaði að fara niður í bæ
þegar ég sé bíl renna upp að bankan-
um. Mér varð af einhveijum orsökum
starsýnt á hann. Út úr honum komu
þrír menn í bláum vinnugöUum með
lambúshettur á höfðinu. Ég áttaði
mig ekki alveg strax á því hvað var
að gerast, en fannst þetta hálfskrýt-
ið. Þeir gengu að bankanum og skim-
uðu í kringum sig. Þá tók ég eftir
því að einn hélt á hagiabyssu. Þeir
ruku síðan inn í bankann og ég heyrði
einhvern hávaða innandyra. Ég sá
að það voru alvarlegir hlutir að ger-
ast og hljóp heim til mín og hringdi
á lögregluna," sagði Eyjólfur.
Hann sagði að þegar hann kom
út aftur skömmu síðar hefði mennirn-
ir verið á bak og burt.
Ollum skipað að
leggjast á gólfið
Þrír viðskiptavinir voru inni í
bankaútibúinu þegar mennirnir komu
inn. Einn þeirra var Ólafur' G. Björns-
son, íbúi að Framnesvegi 5.
„Ég var búinn að ná mér í peninga
og ætlaði að fara að huga að því að
fara út. Áður en ég fór settist ég
niður og fékk mér kaffisopa eins og
ég er vanur og þá komu þrír menn
með grímur inn í bankann. Ég hélt
fyrst að þetta væri einhvers konar
grin. Ég áttaði mig á því að þetta
var alvara þegar þeir skipuðu fólkinu
að horfa í jörð,“ sagði Ólafur.
Ólafur er öryrki og styðst við hækj-
ur. Hann sagði að mennirnir hefðu
ekki skipt sér af sér þó að hann hefði
ekki lagst í gólfið eins og þeir gáfu
fólki í bankanum skipun um að gera.
Hann sagðist ekki hafa séð vel hvað
var að gerast.
„Þetta gerðist allt mjög hratt og
ég áttaði mig ekki almennijega á
þessu fyrr en þetta var búið. Ég held
að þetta hafi verið skipulagt frá upp-
hafi til enda,“ sagði Olafur.
Skelfilegur atburður
Tíu starfsmenn vinna í útibúinu á
Vesturgötu. Sjö þeirra voru við störf
í afgreiðslusalnum þegar þremenn-
ingarnir komu inn. Leifur Jósteinsson
útibússtjóri sagði að mennirnir hefðu
komið inn í bankann og hrópað:
„Leggist á gólfið. Þetta er vopnað
rán“. Þeir hefðu verið með eina byssu
og einhvers konar sveðju.
„Ég var inni á minni skrifstofu,
en heyrði menn frammi hrópa „vopn-
að rán“ og að öllpm var skipað að
leggjast á gólfið. Ég gerði mér fljót-
lega ljóst að þarna var alvara á ferð-
inni. Mennirnir höfðu mjög snör hand-
tök. Tveir menn stukku yfir af-
greiðsluborðið, tóku peninga úr köss-
um gjaldkeranna og stukku síðan
sömu leið til baka,“ sagði Leifur.
Leifur sagði að mennirnir hefðu
Morgunblaðið/Júlíus
ÞRÍR menn komu að útibúi Búnaðarbankans á þessari stolnu Toyotu-bifreið. Þeir skildu hana eftir
þegar þeir höfðu náð peningunum og hlupu niður tröðina vinstra megin við bankann. Rannsóknarlög-
reglumenn leituðu sönnunargagna í bílnum, sem ræningjarnir skildu eftir í gangi fyrir utan bankann.
RÆNINGJARNIR rifu upp
og skemmdu læsta gjald-
keraskúffu.
STOLINN bíll, sem talið er að ræningjarnir hafi notað á flóttanum
fannst við Ásvallagötu í gærkvöldi. í bílnum var hnífur.
EYJÓLFUR Einarsson varð
vitni að aðdraganda ránsins
og lét lögregluna vita.
ekki ráðist inn á skrifstofu sina og
hann hefði þess vegna haft tækifæri
til að láta lögreglu vita. Það hefði
hins vegar aðeins liðið innan við tvær
mínútur frá því mennirnir komu inn
í bankann þar til þeir voru farnir út.
Lögreglan hefði þess vegna ekki haft
neinn möguleika á að stöðva þá.
„Því er ekki að neita að það er
skelfilegt að svona skuli geta gerst.
Maður vonar að svona nokkuð komi
ekki fyrir. Sem betur fór kom ekkert
fyrir starfsfólkið. Það er það sem
mestu máli skiptir."
Leifur sagðist ekki vita hvers vegna
mennirnir hefðu skilið bíllinn eftir
fyrir utan bankann. Hann sagði að
þeir hefðu ekki verið truflaðir við
athæfi sitt inni í bankanum og þess
Morgunblaðið/Þorkell
LEIFUR Jósteinsson útibússtjóri sýnir hvar ræningjarnir stukku
yfir afgreiðsluborð bankans.
vegna væri hugsanlegt að þeir hefðu
ætlað sér að skilja bílinn eftir og
hefðu haft annan bíl tilbúinn annars
staðar, sem þeir hefðu forðað sér á.
Björgvin Björgvinsson rannsóknar-
lögreglumaður sagði ljóst að mennirn-
ir hefðu þekkt allar aðstæður við og
í bankanum. Hann sagði að starfsfólk
hefði ekki gefið skýr svör um hvort
það hefði orðið vart við grunsamlega
menn í bankanum fyrir ránið. „Starfs-
fólkið var tæplega í standi til að hug-
leiða það því varð fyrir svo miklu
sjokki. Því bregður eðlilega þegar
vopni er beint að því.“
Ekki upplýst um ránsupphæð
Forráðamenn Búnaðarbankans
vildu ekki gefa upp hve miklu þre-
menningarnir náðu að stela úr bank-
anum. „Við vitum nákvæmlega hvað
þeir náðu miklu. Við viljum ekki gefa
upp hvað það er mikið, en ég hef trú
á að þeir hafi orðið fyrir vonbrigð-
um,“ sagði Hanna Pálsdóttir, aðalfé-
hirðir Búnaðarbankans.
Hanna sagði að reynt væri að
gæta þess að gjaldkerar hefðu sem
minnst af peningum hjá sér yfir dag-
inn. Fjórir gjaldkerar starfa í bankan-
um og tóku mennirnir peninga frá
þeim öllum. Einn peningakassanna
var læstur, en Hanna sagði að annar
mannanna hefði brotið hann upp og
hirt úr honum peninga.
Samkvæmt lýsingu vitna voru
mennirnir sem rændu bankann ungir,
grannir og um 180 sentimetrar á hæð.
Reuter
GENNADÍJ Tsjúganov, leiðtogi Kommúnistaflokksins, sigri hrósandi eftir sjónvarpsviðtal í Moskvu í gærmorgun. Andstæðingar Iíkja
honum við rómverska guðinn Janus, verndara hliða og dyragátta, sem hafði tvö andlit og gat því bæði snúið fram og til baka samtímis.
G
ENNADÍJ Tsjúganov, leið-
togi Kommúnistaflokks-
ins, sigurvegara þing-
kosninganna í Rússlandi,
er maður sem erfitt er að átta sig
á. Rússar eru ágætlega hallir undir
hjáfræði af ýmsum toga og sjálfur
hefur Tsjúganov vísað til stjörnu-
spekinnar og sagt að persónuleiki
sinn kunni að skýrast af því að hann
fæddist fyrir tímann og er í krabba-
merkinu en hefði með réttu átt að
vera ljón. Andstæðingar hans líkja
honum hins vegar frekar við róm-
verska guðinn Janus, verndara hliða
og dyragátta, sem hafði tvö andlit
og gat því bæði snúið fram og til
baka samtímis; aðeins Tsjúganov
gæti sameinað endurhæfða komm-
únista, stalínista af gamla skólanum
og þjóðernissinna undir einum hætti
og undir merki nútíma lýðræðis.
Yfirlýsingar Tsjúganovs eru ekki
til þess fallnar að útskýra hver
grundvallarstefnumið hans í stjórn-
málum eru. Hann lofar iðulega Vlad-
ímír Lenín, stofnanda Sovétríkjanna
en getur síðan tekið sig til og full-
yrt að Jesú Kristur hafi verið fyrsti
kommúnistinn. Kommúnistar vilja
endurreisa Sovétríkin en leiðtoginn
liefur hins vegar hafnað kommún-
ísku alræði, líminu sem hélt heims-
veldinu saman. Merki Kommúnista-
flokks Rússlands er enn hamarinn
og sigðin en Tsjúganov hefur hafnað
guðleysi og kveðst hlynntur séreign-
arréttinum og málfrelsinu. Flokks-
menn telja nú Rússnesku rétttrúnað-
arkirkjuna sinn traustasta banda-
mann og skýrist það vafalaust af
því hversu sterk ítök hún á í eldri
Rússum, sem þolað hafa mátt mikla
kjaraskerðingu á undanförnum
árum.
Strengjabrúða myrkraafla?
Tsjúganov er 51 árs gamall,
kraftalegur, fyrrum stærðfræðipró-
fessor, sem hefur umtalsverða póli-
tíska hæfileika. Nú þegar hann hef-
ur leitt flokk sinn til sigurs vaknar
sú spurning hvort hér fari
maður sem gengið hefur
í gegnum „pólitíska end-
urhæfingu" eða hvort
hann er aðeins strengja-
brúða annarra og skugga-
legri afla í rússneskum
stjórnmálum.
í samtölum sínum við erlenda
sendimenn í Moskvu hefur Tsjúg-
anov gert allt hvað hann getur til
að sefa ótta þeirra um að aftur-
hvarf til sovéskra stjórnarhátta sé á
næsta leiti í Rússlandi. „Fjárfesting-
ar ykkar hér verða öruggari undir
stjóm kommúnista," sagði hann
nýverið við bandaríska sendinefnd í
Janus
rússneskra
stjórnmála
Leiðtoga flokks rússneskra kommúnista,
Gennadíj Tsjúganov, hefur verið líkt við úlf
í sauðargæru. Asgeir Sverrisson segir frá
misvísandi yfirlýsingum leiðtogans og þeirri
breiðfylkingu sem hann fer fyrir.
Hann lofar
iðulega bylt-
ingarleið-
togann Lenín
Moskvu. „Við munum lækka skatt-
ana og uppræta mafíuna" bætti
hann við. Hann var spurður hvers
vegna hann teldi að kommúnistar
væru nú hæfir til að fara með stjórn
landsins þar sem ekki væri efast um
að þeim hefði gjörsamlega mistekist
á þeim 74 árum sem þeir voru ein-
ráðir. „Kommúnistaflokkur Sovét-
ríkjanna staðnaði gjörsamlega á
sjötta áratugnum vegna skorts á
pólitískri samkeppni. Við erum and-
vígir alræði og höfnum því að unnt
sé að gefa út einkaleyfi á sannleik-
ann,“ hljóðaði svar hans.
Sameignarformið lofað
En úti á landsbyggðinni kveður
við annan tón. Þar búa tryggustu
stuðningsmenn kommúnista, hinir
eldri og hinir fátækari íbúar Rúss-
lands. Þar þykir Tsjúganov
henta að vitna til orða
Leníns og í kosningabar-
áttunni hélt hann því oft-
lega fram að Bandaríkja-
menn væru ábyrgir fyrir
— hruni Sovétríkjanna. Um-
skiptastefnu Borís Jeltsíns
hefur hann líkt við „svallveislu“ og
„fjöldamorð“. í stefnuskrá flokks
kommúnista er hvatt til þess að
horfið verði frá einkavæðingu og
áhersla lögð á „sameignarformið".
Þá vilja kommúnistar taka upp nið-
urgreiðslur og miðstýrt verðlag á
helstu nauðsynjavörum, endurvekja
hin fornu stjórnarskrárbundnu rétt-
indi, sem kváðu á um ókeypis mennt-
un og endurreisa Sovétríkin, þó ekki
með valdi.
Þótt kommúnistaflokkurinn verði
sá stærsti í neðri deild þingsins,
Dúmunni, fer því þó fjarri að þessir
draumar stuðningsmanna Zjúga-
nogvs séu við það að rætast. Hið
raunverulega vald verður - enn um
sinn, hið minsta - í höndum Jeltsíns
forseta. Stjórnarskráin kveður á um
ægivald forseta gagnvart þingi en
umboð Jeltsíns rennur út í júní þeg-
ar fram eiga að fara forsetakosning-
ar. Tsjúganov mun hins vegar sem
leiðtogi stærsta þingflokksins, geta
ráðist að Jeltsín og grafið undan
stöðu hans fram að kosningunum.
Úrslit kosninganna á sunnudag
munu því fyrst og fremst hafa áhrif
á hið pólitíska andrúmsloft í Rúss-
landi, sem aftur mun ein-
kenna alla þjóðmálaum-
ræðuna fram að forseta-
kosningunum.
Félagar í Kommúnísta-
flokki Rússlands hafa ekki
gengið í gegnum hreinsun- ...
areld og lýst yfir stuðningi
við evrópska jafnaðarstefnu líkt og
flestir fyrrum félagar þeirra í Mið-
og Austur-Evrópu. (Raunar eru
margir jafnaðarmannaflokkar í Mið-
og Austur-Evrópu langt „til hægri“
við þá flokka sem teljast mið- og
hægriflokkar t.a.m. á Norðurlönd-
um). Dyggustu stuðningsmenn
Kommúnistaflokksins eru éftir-
launaþegarnir, sem alls eru um 35
milljónir manna í Rússlandi og þrá
stöðugleika og afkomuöryggi fyrri
tíma.
Hugmyndafræðingur
Gennadíj Tsjúganov var næst æðsti
embættismaður hugmyndafræði-
deildar Kommúnistaflokks Sov-
étríkjanna. Þegar flokknum var
heimilað að starfa að nýju árið 1991
fékk Tsjúganov hann skráðan undir
nýju nafni. Tsjúganov hefur doktors-
próf í stærðfræði og heimspeki en
hann er einnig sögulega þenkjandi.
Fyrr á þessu ári lýsti hann þeirri
skoðun sinni í tímaritsgrein að í
sögulegu tilliti væri „óbrúanleg mót-
sögn milli kapítalisma og hinnar
rússnesku þjóðarsálar.“
Flokksleiðtoginn kveðst hins veg-
ar sjálfur vera hlynntur blönduðu
hagkerfi og talar fjálglega um nauð-
syn erlendra fjárfestinga í Rúss-
landi. Þeir sem til hans þekkja telja
almennt að hann hallist frekar að
„evrópskri jafnaðarstefnu“ heldur
en kommúnisma en stöðu sinnar
vegna neyðist hann til að lýsa yfir
fullri hollustu við flokk byltingarleið-
togans Leníns. Tsjúganov og undir-
sátar hans vilji breyta núverandi
stjórnarstefnu en ekki segja skilið
við hana. Þessu kunna kjósendur
kommúnista að vera ósammála.
Mjög margir þeirra vilja að Jeltsín
verði dreginn fyrir rétt, sakaður um
að hafa lagt Sovétríkin í rúst og
flestir þeirra vilja að kapítalistarnir
og fjárfestarnir verði sviptir eignum
sínum og illa fengnum gróða. Um-
bótastefnan svonefnda hefur enda í
mörgum tilvikum haft glæpsamlega
tilfærslu á þjóðarauðnum í för með
sér. Þessi þróun ásamt þeirri glæpa-
öldu sem riðið hefur yfír og þeirri
gífurlegu misskiptingu sem einkenn-
ir samfélag Rússa nú um stundir
er helsta skýringin á sigri kommún-
ista i þingkosningunum.
Varað við þjóðernissósíalisma
Andstæðingar Tsjúganovs eru
_________ ekki í nokkrum vafa um
að þar fari úlfur í sauðar-
gæru. Jegor Gaidar, fyrr-
um forsætisráðherra og
einn helsti höfundur um-
bótastefnunnar svo-
nefndu, sagði á dögunum
að varhugavert væri að
Viö munum
lækka skatt-
ana og upp-
ræta mafíuna
bera rússneska kommúnista saman
við jafnaðarmannaflokka þá sem
myndaðir hefðu verið á rústum
kommúnistaflokka í Mið- og Austur-
Evrópu. „í Austur-Evrópu hefui
þróunin verið í átt að fölbleiku þjóð-
félagi jafnaðarstefnunnar en hjá
okkur stefnir allt í hið dökkleita
andrúm þjóðernissósíalismans."