Morgunblaðið - 21.12.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 1995 11
FRÉTTIR

Þingsályktunartillaga fimm alþingismanna
Lög verndi trúnaðarsamband
blaðamanna og heimildarmanna
HÉR FER á eftir greinargerð með
þingsályktunartillögu alþingismann-
anna Ástu R. Jóhannesdóttur, Ólafs
Ragnars Grímssonar, Össurar Skarp-
héðinssonar, Jóns Kristjánssonar og
Kristínar Ástgeirsdóttur, sem leggja
til að Alþingi álykti að fela dóms-
málaráðherra að skipa nefnd til að
endurskoða gildandi lög um vernd
trúnaðarsambands fjölmiðlamanna
og heimildarmanna þeirra. Við þá
endurskoðun verði 53. grein laga um
meðferð opinberra mála skoðuð sér-
staklega og lagt mat á hvort þörf sé
á frekari löggjöf til að tryggja að-
stöðu blaðamanna og annars fjöl-
miðlafólks við starfa sinn, s.s. vemd
gagna sem fjölmiðiamenn komast
yfir og vernd starfsstöðva þeirra gegn
rannsóknaraðgerðum yfirvalda.
Nefndinni yrði ætlað að ljúka störfum
fyrir 1. mars næstkomandi.
„í áttunda kafla laga um meðferð
opinberra mála, nr. 19/1991, er fjall-
að um „Vitni, mat og skoðun". Þar
er kveðið á um að öllum sé skylt
að koma fyrir dóm í opinberu máii
og bera þar vitni. Frá þessari megin-
reglu eru undantekningar. I 50.-55.
gr. er fjallað um þá sem skorast
geta undan vitnaskyldu eða er
óheimilt að bera vitni fyrir dómi um
ýmis atriði vegna tengsla við sak-
borning eða trúnaðar sem fylgir
starfsskyldum þeirra. í 53. gr. er
fjallað um vitnaskyldu fjölmiðla-
manna. Ákvæðið var lögfest árið
1991 og er það fyrsta sinnar tegund-
ar í lögum um meðferð opinberra
mála og var afgreitt af löggjafanum
án teljandi umræðu eða athuga-
semda. Athyglisvert er að ekki var
leitað álits Blaðamannafélags ís-
lands eða annarra slíkra samtaka.
Greinin á sér fyrirmynd í dönsku
réttarfarslögunum.
í 53. gr. eru viðurkenndar starfs-
skyldur fjölmiðlamanna um trúnað
við heimildarmenn sína. Þetta
ákvæði á sér hliðstæðu í siðareglum
Blaðamannafélags íslands þar sem
segir í 2. gr.: „Blaðamaður virðir
nauðsynlegan trúnað við heimildar-
menn sína.“ Þessi siðaregla er al-
þjóðleg í fjölmiðlun og eru um það
ótal dæmi að fjölmiðlamenn hafa
heldur sætt varðhaldi og öðrum refs-
ingum en að brjóta þessa reglu. í
reglum um fréttaflutning Ríkisút-
varpsins segir í 4. gr.: „Virða ber
trúnað við heimildarmenn, bæði að
því er varðar nafnleynd þeirra og
trúnaðarupplýsingar."
í framangreindri lagagrein eru
ákvæði um undantekningar frá hinni
almennu reglu um trúnað fjölmiðla-
manna við heimildarmenn sína fyrir
dómi. Annars vegar er kveðið á um
að vitnisburðar sé krafist vegna af-
brots sem ætla megi að varði þyngri
refsingu en fésektum eða varðhaldi,
enda sé vitnisburður nauðsynlegur
fyrir rannsókn málsins og ríkir hags-
munir í húfi. Ekki er óeðlilegt að
löggjafinn kveði með einhveijum
slíkum hætti á um vitnaskyldu þess-
ara starfsstétta.
Hins vegar er kveðið á um að
fjölmiðlamanni sé skylt að bera vitni
vegna brots gegn þagnarskyldu {
opinberu starfi, enda sé vitnisburður
nauðsynlegur fyrir rannsókn málsins
og ríkir hagsmunir í húfi. Þrátt fyr-
ir mikilvægi þeirrar þagnarskyldu
verður að teljast óeðlilegt að binda
fjölmiðlamenn sérstakri vitnaskyldu
í slíkum dómsmálum. Það er eðii
fjölmiðlastarfa að afla upplýsinga
sem víðast að, afhjúpa spillingu og
veita ríkisvaldinu aðhald. Skerðing
á rétti fjölmiðlamanna til upplýs-
ingaöflunar gerir þeim ókleift að
gegna hlutverki sínu. Fjölmiðlamenn
bera ábyrgð á birtingu efnisins sam-
kvæmt m.a. meiðyrðakafla hegning-
arlaga, prentlögum og siðareglum,
en það er mikilvægt fyrir fjölmiðla
í lýðræðissamfélagi að sem minnst
höft séu lögð á sjálfa upplýsingaöfl-
un þeirra. Mikilvægi frelsis við upp-
lýsingaöflun sést best á því að lík-
legt er að almenningur í Bandaríkj-
unum hefði aldrei komist á snoðir
um Watergate-málið ef blaðamenn
Washington Post, Robert Woodward
og Carl Bernstein, hefðu ekki getað
tryggt heimildarmanni sínum fyllstu
leynd. Minna má á að að hérlendis
hafa fjölmiðlamenn oft bent á mikil-
vægi þessa og á að enn eru engin
lög til um upplýsingaskyldu hins
opinbera og reglur og venjur um
upplýsingar úr stjórnkerfinu eru
ójósar og ósamstæðar, jafnvel svo
að enn eru ekki tiltæk íslensk gögn
um sögulega viðburði. Oftar en ekki
verða gögn úr skjalasöfnum annarra
ríkja því einu heimildir fjölmiðla-
manna og sagnfræðinga um gang
mála á íslandi.
í grannlöndunum hafa mál af
þessum toga vakið mikla umræðu á
síðustu árum, en samkvæmt upplýs-
ingum Lúðvíks Geirssonar, for-
manns Blaðamannafélags íslands,
njóta fjölmiðlamenn í grannlöndun-
um meiri verndar en hér, ef til vill
að Stóra-Bretlandi undanteknu.
Ekki verður séð að mál vegna
brota á þagnarskyldu í opinberu
starfi hafi þá sérstöðu umfram pnn-
ur dómsmál að þau verði ekki felld
inn í þann almenna ramma sem til-
tekinn er í 1. mgr. 53. gr. um alvar-
leg brot. Enga ámóta hugsun er að
finna í 55. gr. um vitnaskyldu presta,
lækna, lyfsala, sálfræðinga, félags-
ráðgjafa, lögfræðinga og endurskoð-
enda. Varpa má fram þeirri spurn-
ingu hvort andi lagaákvæðisins
bijóti ekki í bága við þróun í nútíma-
réttarríkjum sem miðar að opnari
stjórnsýslu og virkara aðhaldi fjöi-
miðla gagnvart stjórnvöldum, sbr.
dómaframkvæmd hjá mannréttinda-
dómstól Evrópu varðandi 10. gr.
mannréttindasáttmála Evrópu, um
rétt til að taka við og miðla áfram
upplýsingum, sem lögfestur var hér
á landi með lögum nr. 62/1994.
Hugmyndin um að nauðsyn sé á því
að þögn og leynd hvíli yfir embættis-
færslum stjórnvalda byggist á úrelt-
um sjónarmiðum.
Hérlendis hefur ekki reynt á um-
rætt ákvæði 53. gr. fyrr en héraðs-
Meira fé veitt til
jarðhitaleitar
í FRUMVARPI til lánsfjárlaga eru
lánsheimildir Orkusjóðs til lánveit-
inga vegna jarðhitaleitar nálægt
þéttbýlisstöðum auknar um 15
milljónir króna, úr 6 milljónum, sem
verið hefur ráðstöfunarféð undan-
farin ár, í 21 milljón króna.
Jakob Björnsson, orkumálastjóri
og framkvæmdastjórí Orkusjóðs,
segist ekki þekkja nákvæmlega til-
drög þessarar tillögu um að auka
lánsheimildir sjóðsins. Orkusjóður
hafi haft 6 milljónir til ráðstöfunar
síðustu árin og það sé augljóst að
ekki sé hægt, að gera mikið fyrir
dómur Reykjavíkur úrskurðaði 15.
desember sl. að Agnesi Bragadóttur,
blaðamanni Morgunblaðsins, væri
skylt að bera vitni í tilteknu máli
sem varðar meint brot á þagnar-
skyldu. Því máli hefur verið áfrýjað
til Hæstaréttar. Athyglisvert er að
hefði Agnes sætt sig við úrskurð
héraðsdóms og borið vitni um heim-
ildarmann fyrir dóminum má telja
líklegt að hún teldist hafa brotið
siðareglur Blaðamannafélags ís-
lands. Með því að hlíta úrskurði
dómsins, sem felldur er á grunni
umræddra ákvæða 53. gr. hefði
blaðamaðurinn því orðið fyrir álits-
hnekki innan starfsstéttar sinnar og
þrengt verulega starfsmöguleika
sína við fjölmiðlun. Þá miða þving-
unaraðgerðir gegn blaðamanninum
að því að halda uppi trúnaðartrausti
almennings _ á forustumönnum
Landsbanka íslands og því að banka-
eftirlitið njóti trausts. Einnig er at-
hyglisvert við dóminn að viðkomandi
rannsókn beindist að banka í eigu
ríkisins og með niðurstöðunni er
sýnt að hagsmunir ríkisbankans eru
mun betur tryggðir en hagsmunir
einkabanka.
Mikilvægt er fýrir lýðræðið og
fijálsa fjölmiðlun að fjölmiðlamenn
njóti sömu eða sambærilegrar verndar
samkvæmt lögum hér á landi og
blaðamenn njóta í nágrannalöndum
sem við berum okkur helst saman
við. Það er grundvallarréttur fjöl-
miðlamanns að vemda heimildir sín-
ar, réttur sem er virtur í öllum lýðræð-
isríkjum. Eðlilegt er að nefndin sem
hér er lagt til að sett verði á laggim-
ar verði skipuð bæði lögfróðum mönn-
um og blaðamönnum. Henni er ætlað
það verkefni að endurskoða sérstak-
lega 53. gr. laga nr. 19/1991, skoða
önnur lagaákvæði sem íjalla um trún-
aðarsamþand fjölmiðlamanna og
heimildarmanna þeirra, með tilliti til
þess að styrkja starfsskilyrði þeirra,
og skoða reglur um húsleit, símahler-
anir o.fl. í því sambandi. Æskilegt er
að nefndin geri úttekt á réttarástandi
hjá öðmm þjóðum.
Giöfi
v^jonn
sem vermir
éHmhmmmí
* ^**^*!^
Pelsfóðursjakkar
Margar gerðir
Gl
œsiieq
va ran
panieq
.A /..]
jolaqjol
Fatnaður frá
KYUSO

Pelskápur í
miklu úrvali.
Verð fyrir alla.
þá fjárhæð. Hins vegar sé mikill
áhugi á að leita eftir jarðhita á
nokkrum stöðum á landinu, þ.á m
á Snæfellsnesi, í grennd við Stykkis-
hólm, á Austfjörðum, við Höfn í
Hornafírði og ef til vill víðar. Þessi
áhugi hafí ekki minnkað við þann
árangur sem hafi orðið af jarðhita-
leit að undanförnu eins og til dæm-
is í Vík í Mýrdal.
Orkusjóður lánar 60% af kostn-
aði vegna rannsókna og borana við
jarðhitaleit. Lánin eru til 10 ára
og eru verðtryggð og bera 2,5%
vexti.

Pelsfóðurs-
kápur
Pelsjakkar og húfur
í miklu úrvali
Fatnaður frá

raðgreiðslur
Greiðslukjör við allra hæfi.
4
PEISINN V
Kirkjuhvoli • sími 552 0160 LJ-HJ
Þar sem vandlátir versla