Morgunblaðið - 21.12.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 1995 25
LISTIR
Með himneskum armi
BOKMENNTIR
MEÐ HIMNESKUM ARMI
100 ára saga Hjálpræðishersins á
Islandi eftir Pétur Pétursson. Skál-
holtsútgáfan 1995 — 208 síður.
2.980 kr.
HÖFUNDUR bókarinnar, dr. Pét-
ur Pétursson, prófessor við guðfræði-
deild Háskóla íslands, er einn helsti
sérfræðingur þjóðarinnar um trúar-
hætti íslendinga á þessari öld. Hann
hefur skrifað tvær doktorsritgerðir á
því sviði, þá fyrri í félagsfræði, A
Study of the Secularization Process
in Iceland 1830-1930, sem ijallar um
þær grundvallarbreytingar sem urðu
á íslensku þjóðfélagi á árunum 1830-
1930 með sérstöku tilliti til þáttar
og sérstöðu kirkjunnar. Seinni dokt-
orsritgerð Péturs, Frán váckelse till
samfunn, sem flallar um tilurð og
þróun hvítasunnuhreyfingarinnar á
Islandi frá upphafi og þar til hún
varð að kirkjudeild, er skrifuð í guð-
fræði. Auk þessa hefur hann ritað
íjölda greina. Hann gerði m.a. könn-
un á trúarlífi Islendinga ásamt dr.
Birni Bjömssyni, prófessor, eins og
kunnugt er.
Með himneskum armi er saga
Hjálpræðishersins á íslandi, gefin út
að frumkvæði hans í tilefni 100 ára
afmælis Hersins, sem haldið var há-
tíðlegt fyrr á þessu ári. Þó að forystu-
menn Hersins hafí beðið höfund um
að rita bókina, Jeggur hann sjálfstætt
mat á efnið. Á bókarkápu segir að
bókin sé „skrifuð með það fyrir aug-
um að vera aðgengileg áhugamönn-
um um trúarsögu íslendinga, án þess
að slakað sé á fræðilegum kröfum."
Efni bókarinnar
Bókin skiptist í 6 meginkafla: Inn-
gang, Hjálpræðisstíll og herskipulag,
Upphaf Hersins á íslandi, saga til
1920j Þættir úr lífi og starfí Hers-
ins, Árin 1920-1945 og Hjálpræðis-
herinn eftir stríð.
í inngangi segir höfundur að Hjálp-
ræðisherinn sé sprottinn upp úr ensk-
um vakningarhreyfíngum með hrein-
trúaráherslum. Hann telur að skipu-
lag og starfsaðferðir hans hafí gert
hann að sérstakri hreyfíngu, fremur
en trúarlegur ágreiningur við aðrar
vakningarhreyfíngar. Herinn _ hefur
virst framandi fyrir mörgum Islend-
ingum. „Hvorutveggja, púritanisminn
og hermennskan, virðist falla illa að
þjóðareinkennum íslendinga, en þrátt
fyrir það náði þessi hreyfíng að skjóta
rótum hér á landi“ (bls.ll). Eigi að
síður bendir hann á, að Hjálpræðis-
herinn sé hluti af alþjóðlegri hreyf-
ingu, sem hefur auðgað starf hans á
íslandi. Hún hefur yfír að ráða þekk-
ingu og færni sem getur nýst við
nýjar aðstæður hér á landi (bls 16).
Hjálpræðisstíll og herskipulag rek-
ur sögu stofnunar Hjálpræðishersins
á Englandi á 7. áratug síðustu aldar
og það mark, sem stofnandinn, Will-
iam Booth, setti á þessa hreyfingu
sem stjómandi hennar. Á þann hátt
er gerð grein fyrir sögulegum bak-
granni og félagslegum forsendum til-
urðar og mótunar Hersins þar í landi.
Eitt af aðalsmerkjum Hjálpræðishers-
ins var vakningarboðskapur hans, þar
sem áhersla var lögð á afturhvarf og
helgað lífemi. Hann var á undan sinni
samtíð að því leyti að konur höfðu
full réttindi og skyldur á við karla í
stjómun og skipulagi hreyfingarinnar
og einnig sem prédikarar. Líknarþjón-
usta Hersins á meðal hinna verst
stöddu í samfélaginu hófst fljótlega
eftir stofnun hans vegna þess að leið-
togi hans áleit að tilgangslaust væri
„að boða fagnaðarerindið fólki með
tóma maga“ (bls.29
Herskipulag Hjálpræðishersins á
sér rætur í persónu stofnanda hans,
William Booth, sem vildi geta stjórn-
að hreyfingu sinni á skilvirkan hátt.
Upphaf Hjálpræðishersins á Is-
landi og saga hans til 1920 fjallar
um komu Hersins til íslands 1895,
sögu hans og útbreiðslu um landið
fyrstu 25 árin. Hann mætti andstöðu
ýmissa, en fékk stuðning mætra
manna. Margs konar þjónustu var
komið á fót í anda starfs Hersins í
Englandi fljótlega eftir komu hans
til landsins, svo sem
gistiheimili, fræðslu-
starfsemi, fatasöfnun
fyrir þurfandi, eftir-
spurnar- og vinnumiðl-
unarskrifstofum
Þættir úr lífi og starfí
Hersins fyrstu árin. Hér
er því haldið fram, að
samkomur Hersins hafí
höfðað meira til kvenna
en karla, enda var kon-
um gert jafnt undir
höfði og körlum. Um
svipað leyti og Hjálp-
ræðisherinn kom til landsins var
kvenréttindahreyfíngu farið að vaxa
fiskur um hrygg og rígbundið karla-
veldi tekið að gliðna. Nokkrum
framúrskarandi Herkonum eru gerð
skil, þjónustu þeirra og áhrifum.
Saga Sigurbjarnar Sveinssonar,
skálds Hjálpræðishersins, er rakin
og samband hans við önnur skáld,
sérstaklega Halldór Laxness. Hann
er sagður vera sá alþýðumaður, sem
mest hefur lagj; af mörkum til trúar-
legrar ljóðlistar íslendinga á þessari
öld (bls.114), en nafn bókarinnar er
einmitt tekið úr einum af sálmum
hans, „Hinn sanni vínviður".
Síðasti hluti þessa kafla fjallar um
afturhvarfsreynslu Matthíasar Ólafs-
sonar og trúarvakningunni, sem
hófst fyrir hans tilstilli á meðal
bænda á Fellsströnd, en hún tengd-
ist starfi Hjálpræðishersins. Reynt
er að túlka afturhvarfsreynslu Matt-
híasar í ljósi trúarlífssálfræði.
Árin 1920-1945. Starfsemi Hers-
ins var með svipuðum hætti og verið
hafði á millistríðsárunum. Starfsem-
in jókst ekki til muna. Menn komu
og fóru, en nokkrar fjölskyldur
bundu tryggð við Herinn, þannig að
meðlimir þeirra tengdust honum kyn-
slóð eftir kynslóð, og urðu burðarás-
ar í starfsemi hans. Drepið er á starf
nokkurra merkilegra foringja.
Hjálpræðisherinn eftir stríð.
Vegna þess að íslenskt samfélag
hefur breyst mikið eftir stríð og vel-
ferðartilboð orðið fleiri, hefur minni
þörf orðið fyrir ýmsa þjónustu Hjálp-
ræðishersins. Hann
„virðist ekki hafa haft
frumkvæði eða áræði til
að hasla sér völl í sam-
félaginu eftir seinna
stríð á sama hátt og
hann hafði fyrr á öld-
inni“ (bls 182). Drepið
er á starf stúlknaheimil-
isins að Bjargi.
Því er haldið fram að
Skipulag Hjálpræðis-
hersins henti vel þar
sem þjóðkirkjur eru
ekki til staðar og allar
kirkjur séu fríkirkjur.
Ólíklegt er talið að hann
verði sérstök kirkjudeild
hér á landi í náinni
framtíð. Hann hefur „komið fram
sem starfandi kærleiksarmur kristn-
innar innan vébanda rúmgóðrar þjóð-
kirkju - þjóðkirkju sem gekk inn í
nýja öld án þess að hafa skipulagða
líknarþjónustu á eigin vegum“ (bls.
200).
Mat
Það fer ekki á milli mála við lest-
ur bókarinnar að höfundur er fræði-
maður í félagsfræði. Hann setur
ýmis „fyrirbæri" Hjálpræðishersins
inn í félagsfræðilegt og trúalífsfé-
lagsfræðilegt mynstur og leitar skýr-
inga á þeim í því samhengi. Þetta á
við herstílinn, stöðu leiðtogans o.fl.
Afturhvarfsreynsla Matthiasar
Ólafssonar er skýrð út frá trúarlífssál-
fræði. Þar sem svo rækilega er undir-
strikað hvað eftir annað að aftu-
hvarfsboðun sé eitt af gmndvallarein-
kennum Hjálpræðishersins, virðist
höfundur taka afturhvarfsreynslu
Matthíasar sem dæmi um aftur-
hvarfsreynslu Hjálpræðishersfólks al-
mennt. Eftir lestur bókarinnar vakn-
aði spurningin hjá mér hvort Hjálp-
ræðisherfólki myndi fínnast raun-
vemleiki afturhvarfsreynslu þeirra
dreginn í efa sem raunverulegt mót
þeirra og Guðs við lestur skýringanna
á afturhvarfsreynslu Matthíasar.
Með helgum armi er vel skrifuð
bók og vönduð. Hún er aðgengileg
öllum. Margar myndir prýða bókina.
Það er mikill fengur að útgáfu henn-
ar.
Kjartan Jónsson
Pétur Pétursson
Nýjar bækur
Sjóður minninganna
ÚR sjóði minninganna
er ljóðabók eftir Sigur-
unni Konráðsdóttur.
Bragi Sveinsson ritar
formála bókarinnar og
segir meðal annars.
„Mér er mikil ánægja
að fylgja ljóðunum
hennar Sigurannar úr
hlaði. Hún er sannur
fulltrúi hinnar hefð-
bundnu ljóðmenningar."
Sigurunn hefur sett
saman vísur og kvæði
allt frá sex ára aldri.
„Þetta valt upp úr
manni og þetta var nú
ekki alltaf talið manni
Sigurunn
Konráðsdóttir
til hróss,“ segir Sigur-
unn.
Ymis stök ljóð hafa
komið út eftir Sigur-
unni, t.d. í Húnvetninga-
Ijóðum 1995. Einnig
hafa birst ljóð eftir hana
í blöðum og Tímaritum.
Sigurann er fædd að
Kurfí við Skagaströnd.
Hún stofnaði eigið heim-
ili í Hafnai’fírði árið
1938 og hefur verið bú-
sett þar síðan.
Útgefandi er Reyk-
holt. Verð í áskrift er
2000 kr. en 2.500 kr. í
búð.
canon BJC-70 color
720 dpi litaprentari
4 bls/mln * 2 hylkja kerfi
30 blaða arkamatari
Rétt verð: kr. 29.950
Canon BJC-4000 color
vandafiur litaprentarl
Allt að 5 bls/mín - 720 dpl
100 blaða arkamatari
Rétt verð: kr. 39.950
OOLOR

Lexmark 4076 II color
600 dpi - Milljónír lita
Hágæðaprentun I lltmyndum
150 blaða arkamatari
Rétt verð: kr. 39.900
Canon BJ-30
Nettur og lipur
bieksprautuprentari
3 bls/mín - 720 dpi
Rétt verð: kr. 24.950
_____________

í jóiapakkann!
(*) Aiiir sem kaupa prentara fá að veija sér jóiapakka
undan jólatrenu í Nyherjaóúðinni!
Q3> NÝHERJA^
KENWOOD
kemur sér vel!
SAMLOKUGRILL
kr. 4.495.- stgr.
KENWOOD
HARBLASARI 1600 W
kr. 3.595.- stgr.
KENWOOD
RAFMAGNSPANNA
RÉTTVERÐ 11.295.- stgr.
KENWOOD
HRÆRIVÉL MEÐ HAKKAVÉL
kr. 25.900.- stgr.
KENWOOD
HANDPEYTARI 180 W
kr. 3.229.- stgr.
KENWOOD