Morgunblaðið - 13.04.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 13. APRÍL 1996 11
FRÉTTIR
Samningur um verndun alþjóðlegra menningar- og náttúruarfleifða
FEDERICO Mayor, aðalframkvæmdastjóri UNESCO, kemur að Viðeyjarstofu í fylgd Björns Bjarnasonar,
menntamálaráðherra, og annarra gesta. Ráðstefnugestir í Viðeyjarstofu.
't-.‘ife" -
íslensk verðmæti
tilnefnd á heims-
minjaskrána
Samningur UNESCO um vemdun menningar- og
náttúruarfleifðar heims var þema málþings í Viðeyjar-
stofu í gær á vegum menntamálaráðuneytisins.
íslendingar hafa gerst aðilar að samningnum og geta
nú óskað eftir því að koma menningar- og náttúruverð-
mætum inn á heimsminjaskrá. Jóhanna Ingvars-
dóttir var í Viðey í gær.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
AÐALFRAMKVÆMDASTJÓRI UNESCO, Federico Mayor, var aðalgestur á
málþingi um verndun alþjóðlegra menningar- og náttúruarfleifða.
FIMM svæði á íslandi hafa verið tilnefnd á
heimsminjaskrá UNESCO, tvö náttúruminja-
svæði og tvö menningarminjasvæði auk Þing-
valla, sem flokkast bæði sem náttúru- og
menningararfieifð. Nokkur fleiri svæði komu
til greina á meðan norrænn vinnuhópur var
að undirbúa tillögurnar, en niðurstaðan varð
sú að stinga upp á Mývatni og Laxársvæðinu,
Surtsey, Snorralaug í Reykholti og Víðimýrar-
kirkju í Skagafirði auk Þingvalla.
Þetta er í fyrsta sinn sem við tilnefnum
svæði á skrána, en það er nú hægt eftir að
íslendingar hafa gerst aðilar að samningi
Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna
um verndun alþjóðlegra menningar- og nátt-
úruarfleifða. Norræna ráðherranefndin hefur
staðið straum af verkefninu auk World He-
rítage Center í París, sem er undirstofnun
UNESCO. Nýleg Norðurlandaskrifstofa, sem
opnuð hefur verið í Osló, hefur einnig lagt
verkefninu lið. Menntamálaráðuneytið stóð
fyrir málþingi um samninginn í Viðeyjarstofu
í gær og var aðalgestur þess Federico Mayor,
aðalframkvæmdastjóri UNESCO, sem hér er
staddur í opinberri heimsókn, en að sögn Björns
Bjarnasonar, menntamálaráðherra, mun þetta
vera í annað sinn sem aðalframkvæmdastjóri
UNESCO sækir okkur heim á því 32 ára tíma-
bili sem liðið er frá aðild íslands að stofnuninni.
Mayor kvað samninginn hafa orðið til að
tilstuðlan UNESCO og var hann undirritaður
í október 1972 í París. Nú væru á heimsminja-
skrá 469 staðir og byggingar í 105 löndum.
Mayor kvað samninginn hafa mikla þýðingu
og virka vel enda væri hann mjög lifandi.
Aðildarþjóðir væru orðnar 146 að íslandi meðt-
öldu sem gerðist aðili 19. mars 1995. Samn-
ingnum væri ekki síst ætlað að stuðla að sjálf-
bærri þróun og heimsfriði, en hann er sá eini
sinnar tegundar sem hefur bæði að geyma
ákvæði til verndar menningar- og náttúruverð-
mætum sem áður var litið á sem andstæða póla.
Menntamálaráðherra íjallaði um mikilvægi
UNESCO nú á tímum og nauðsyn þess að
halda hugmyndafræði þess á lofti. Ekki væri
síður mikilvæg kynning menningarverðmæta.
Ólíkt mörgum öðrum þjóðum gætu íslendingar
ekki státað af sögulegum byggingum. Stolt
okkar lægi í móðurmálinu, sem hefði lítið sem
ekkert breyst síðustu 1100 árin, sem sé ein-
stök söguleg staðreynd. Vagga íslenskrar
menningar væri á Þingvöllum, þar sem Al-
þingi hafi verið stofnað árið 930 og væri þar
með elsta lýðræðisstofnun heims. Jarðfræði-
lega væri staðurinn sömuleiðis einstakur og
ef bætt væri við sögulegum og menningarleg-
um bakgrunni, mætti segja að Þingvellir falli
sérlega vel að markmiðum um verndun menn-
ingar- og náttúruarfleifða í heiminum.
Ragnheiður H. Þórarinsdóttir, deildarsér-
fræðingur í menntamálaráðuneytinu, gerði
grein fyrir tillögum norræna vinnuhópsins að
svo miklu leyti sem það er hægt, en loka-
skýrsla er ekki væntanlgg fyrr en í lok júní.
Vinnuhópurinn hóf störf árið 1994 og sátu í
honum tveir fulltrúar íslands, Guðríður Þor-
varðardóttir frá Náttúruverndarráði og Vil-
hjálmur Örn Vilhjálmsson frá Þjóðminjasafn-
inu. Ragnheiður sagði að meðal menningar-
og náttúruarfleifða á Norðurlöndum væru mik-
ilvægir hlutar af menningar- og náttúruar-
fleifð heimsins. Fram til þessa hafi nær ein-
göngu verið gerðar tillögur um norrænar
menningarminjar í heimsminjaskrána. Það lýsti
sér best í því að á heimsminjaskránni væru
nú fimmtán norrænar menningarminjar og
menningarsvæði, en ekki eitt einasta náttúru-
minjasvæði.
Ágangur og mengun
Karitas H. Gunnarsdóttir, deildarstjóri í
menntamálaráðuneytinu, gerði grein fyrir
helstu ákvæðum samningsins og sagði nauð-
synlegt að skilningur okkar á ákvæðum hans
væru fyrir hendi nú í upphafi aðildar. „Það
var á árunum í kringum 1970 að ríki heims
vöknuðu upp við vondan draum að ágangur
mannsins og aukin mengun umhverfisins og
spilling verðmæta af þeim völdum var orðin
gífurleg og hafði leitt til mikils tjóns á þessum
verðmætum þannig að fast yrði að spyrna fót-
um við þessari þróun. Nauðsynlegt væri fyrir
ríki heims að vinna sameiginlega að gerð al-
þjóðlegs samnings um inenningar- og náttúru-
verðmæti þar sem slíkur samningur yrði að
byggja á sögulegum, menningarlegum og vís-
indalegum sjónarmiðum. Hlutverk slíks samn-
ings yrði að knýja samfélag þjóðanna til að
sporna við því að menningar- og náttúruminjar
landa heimsins verði tortímingu að bráð af
völdum ýmissa hrörnunarástæðna sem og fé-
lagslegra og umhverfislegra."
Líkt og aðrir alþjóðlegir samningar, gerir
þessi ráð fyrir að aðildarríkin taki á sínar herð-
ar þær skuldbindingar, sem í honum felast.
Átt er við að gerðar hafi verið viðeigandi ráð-
stafanir, m.a. á sviði löggjafar til að fylgja
eftir þessum skuldbindingum. Fullveldi hvers
ríkis og eignarréttur þess skv. landslögum er
þó að fullu virt en aðildarríkin viðurkenna hins-
vegar að þær menningar- og náttúruminjar,
sem settar eru á heimsminjaskrá, séu alþjóðleg-
ar og því hvíli sú skylda á þjóðum heims í
sameiningu að starfa saman að því að vernda
þær.
Samningurinn hefur að geyma tvö megin-
markmið. I fyrsta lagi skulu þau ríki, sem
gerst hafa aðilar samningsins, skuldbinda sig
hvert í sínu landi til að vernda og varðveita
eigin auðlindir og menningarverðmæti. í öðru
lagi skulu aðildarríkin takast á hendur skuld-
bindingar til að tryggja verndun þeirra verð-
mæta, sem eru þeim sameiginleg. Til þess að
tryggja að markmiðum þessum verði náð eiga
aðildarríkin hvert um sig að sjá til þess að þau
verðmæti, sem á þeirra landsvæði eru og falla
undir skilgreiningu samningsins, verði skráð
og skilgreind á þann hátt sem í samningnum
er kveðið á um.
Einstakt í sinni röð
Nauðsynlegt er að það, sem fallið getur
undir menningar- og náttúruarfleifð, sé ein-
stakt frá alþjóðlegu sögulegu sjónarmiði, hafi
listrænt eða fagurfræðilegt gildi eða er þjóð-
fræðilega eða mannfræðilega mikilvægt. Til
menningararfleifða teljast minnisvarðar, þ.e.
verk á sviði byggingarlistar, höggmyndir,
málverk, fornminjar, áletranir og hellahíbýli.
Jafnframt teljast til menningararfleifðar bygg-
ingarþyrpingar, sem vegna byggingarlistar,
heildstæðs yfirbragðs eða hvernig þær falla
að landslagi, hafa til að bera sérstakt gildi.
Sömuleiðis eru tilgreindir staðir, mannvirki eða
sameiginleg verk manna og náttúru, svo og
svæði með fornum menjum.
Til náttúruarfleifða teljast náttúrufyrirbæri,
mynduð með eðlisfræðilegum og lífrænum
hætti, eða þyrpingar slíkra myndana, jarð-
fræðileg eða landfræðileg fyrirbæri sem eru
kjörlendi dýra- og plöntutegunda í útrýmingar-
hættu og staðir eða nákvæmlega afmörkuð
svæði í náttúrunni sem hafa sérstakt gildi með
tilliti til vísinda, náttúruverndar og náttúrufeg-
urðar. Það er hinsvegar á ábyrgð hvers aðildar-
ríkis um sig að skiigreina, vernda, varðveita,
nýta og miðla til síðari kynslóða þessari menn-
ingar- og náttúruarfleifð sem er innan land-
svæðis þess, að sögn Karitasar.
Framkvæmdanefnd
Sérstök nefnd um arfleifð þjóða heims, sem
skipuð er 21 aðildarríki, skal fara rneð fram-
kvæmd samningsins og skal hún hafa sér til
aðstoðar skrifstofu, sem skipuð skal af aðal-
framkvæmdastjóra UNESCO. Sú skrifstofa er
staðsett í París og heitir „World Heritage Cent-
er“, en það að setja yfirstjórn undir aðalfram-
kvæmdastjórann segir til um mikilvægi þessar-
ar nefndar innan samningsins, segir Karitas.
Kosið er í nefndina og er reynt að tryggja
réttláta dreifingu fulltrúa frá hinum ýmsu
heimshlutum og menningarsvæðum, en
nefndarmenn skulu hafa sérþekkingu á sviði
menningar- og náttúruarfleifða. Nefnd þessi
hefur tvö meginverksvið. í fyrsta lagi skal hún
velja menningar- og náttúruminjar og skrá á
hinn svokallaða World Herítage-lista eða
heimsarfleifðarskrá. Þá skal nefndin einnig
gera og birta skrá um heimsarfleifð í hættu
þegar slíkt á við og gera áætlun um kostnað
við aðgerðir. Sú skrá skal einungis hafa að
geyma verðmæti, sem eru hluti af þeirri menn-
ingar- og náttúruarfleifð sem alvarlegar og
tilgreindar hættur steðja að, t.d. vegna eyði-
leggingar sem stafar af breyttri notkun eða
eignarhaldi lands, hernaðarátaka, eldsvoða,
jarðskjálfta, skriðufalla, eldgosa eða breytinga
á vatnshæð sökum flóða eða flóðbylgna.
Annað meginverksvið nefndarinnar er að
stjórna þeim sjóði, sem komið hefur verið á
fót til að tryggja framkvæmd samningsins, en
alþjóðlegi arfleifðarsjóðurinn fær árlega til
ráðstöfunar um þrjár milljónir dollara, eftir
því sem fram kom í máli Mayors. Tekjustofn
sjóðsins er m.a. skylduframlög og fijáls fram-
lög aðildamkjanna, gjafir eða dánargjafir,
vextir af fjármunum sjóðsins, söfnunarfé og
tekjur af fjáröflunarstarfsemi. Aðildarríkjum
er gert að greiða á tveggja ára fresti framlög,
en skylduframlag skal aldrei vera hærra en
1% af framlagi þess til reglulegrar fjárhagsá-
ætlunar UNESCO.