Morgunblaðið - 18.05.1996, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ
AFMÆLI
LAUGARDAGUR 18. MAÍ1996 45
i,
i
I
)
)
I
I
)
>
I
I
I
i
!
I
I
i
HALLDÓR
ÞORSTEINSSON
Á því verður engin bið,
að enn eitt árið bætist við,
því tíminn engum gefur grið.
Þó má finna ró og frið,
ef haldið er þeim sæmdar sið
að sækja ætíð upp á við
I dag er Halldór Þor-
steinsson, stofnandi og
stýrandi Málaskóla
Halldórs, sjötíu og
fimm ára. Ef litið er um
öxl yfir liðna þrjá aldar-
íjórðunga má sjá að
Halldór hefur skilað af
sér litríkum æviferli.
Fæddur á Norðausturlandi; alinn
upp á Akureyri, þar sem hann lauk
stúdentsprófi 1941; menntaður á
sviði tungumála, bókmennta og
lista báðum megin Atlantshafsins;
helgar íslandi síðustu tvo aldar-
fjórðunga með því að kenna íslend-
ingum erlend tungumál í sínum eig-
in skóla; starfar sem raunsær gagn-
rýnandi á sviði bókmennta og lista
og sinnir að auki trúnaðarstarfi við
Landsbókasafnið í yfir fjörutíu ár.
Hálldór var fæddur á Borgarfirði
eystra hinn 18. maí 1921. Foreldrar
hans voru Þorsteinn Metúsalem
Jónsson, bóndi, útgerðarmaður,
kaupfélagsstjóri, alþingismaður,
skólastjóri og bókaútgefandi, f.
20.8. 1885, d. 17.3. 1976, og kona
hans Sigurjóna Jakobsdóttir, hús-
móðir, leikkona og bókafrömuður,
f. 16.9. 1891, d. 18.6. 1992. Fjöl-
skyldan var stór. Auk Halldórs voru
systkinin ellefu. 1) Þórir Jónas, f.
4.12. 1909, vélsmiður. 2) Jónborg,
f. 27.11. 1910, húsvörður Gagn-
fræðaskóla Akureyrar, látin. 3)
Jakob Vilhjálmur, f. 1.7. 1912, sjó-
maður og verkstjóri, látinn. 4)
Stúlka sem dó í fæðingu. 5) Óli, f.
1915, dó fimm ára. 6) Guðbjörg,
f- 10.10. 1918, hárgreiðslumeistari
og húsmóðir. 7) Þórhalla, f. 18.5.
1920, íþróttakennari og leikkona.
8) Drengur sem dó 4 mánaða. 9)
Jón Óli, f. 31.7. 1925, rennismiður.
10) Þórhallur, f. 5.10. 1929, bók-
bindari, látinn. 11) Anna Lára f.
10.6. 1931, húsmóðir og símavörð-
ur.
Æskuárin á Akureyri
Fjölskyldan flutti frá Borgarfirði
til Akureyrar þegar Halldór var
aðeins nokkurra mánaða gamall.
Fyrsta heimilið á Ak-
ureyri var við Aðal-
stræti inni í „Fjör-
unni“ - á sömu slóð-
um og þar sem Nonni
hafði alist upp fyrr á
árum. Árið 1923 flutti
ijölskyldan í Hafnar-
stræti 37 þar sem Þor-
steinn faðir Halldórs
hóf bókasölu og síðar
bókaútgáfu. Á árun-
um fram til 1930 var
„Fjaran“ aðalathafna-
svæðið á Akureyri -
með Hoepnes og Túli-
níusar veldin sem
brennidepia. Þetta var gullöldin þar
sem síldarsöltun, saltfiskur og slátr-
un virtust vera meginásar lífsins.
Svo kom kreppan mikla og athafna-
lífið í „Fjörunni" lamaðist. Þá flutti
fjölskylda Halldórs í „Bótina“. Þor-
steinn og Siguijóna komu sér þar
upp veglegu heimili í húsi sem ber
nafnið Paris. Þar var mikill gesta-
gangur því Þorsteinn hafði gerst
mjög athafnasamur í bókaútgáf-
unni. Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi var tíður gestur á heinúlinu
ásamt öðrum bókmennta- og lista-
mönnum. Það er því ekki að undra
að áhugi á bókmenntum og listum
skyldi vakna snemma hjá Halldóri
og vera má að Parísarnafnið á heim-
ilinu hafi átt einhvern þátt í því að
Halldór hefur jafnan litið franska
tungu og menningu sérstaklega
hýru auga. Eg kynntist Halldóri
fyrst þegar við vorum smástrákar
á Akureyri. Samskipti okkar voru
þó ekki náin fyrr en við fórum að
æfa fimleika. Fyrst var það undir
stjórn Magnúsar Péturssonar, fim-
leikakennara við Barnaskóla Akur-
eyrar. Síðar var kennslu og æfing-
um stýrt af Hermanni Stefánssyni,
íþróttakennara við Menntaskólann
á Akureyri. Hermann náði í hóp
efnilegra unglinga til stofnunar á
fimleikaflokki. Var æft af krafti og
man ég vel hvernig Hermanni tókst
vel að blanda aga og þolinmæði.
Flokkurinn fór til Reykjavíkur til
að taka þátt í íslandsmótinu í fijáls-
um íþróttum árið 1933. Gekk það
Vel og var þá talað um að fara til
Kaupmannahafnar, en úr því varð
þó ekki. Ég minnist þess að Halldór
var afburða góður í arabastökki og
„flik-flak“. Velturnar tóku við hver
af annarri og virtust aldrei ætla að
taka enda. Þegar ganga hófst í
Menntaskólann tengdist vinátta
okkar Halldórs traustum böndum
enda þótt eitt skólaár skildi á milli.
Ég minnist hins einstaka „húmors"
sem Halldór var gæddur. Húmorinn
var eins og nokkurs konar smurolía
fyrir vináttuna.
Árin sem við gengum í Mennta-
skólann voru í greipum kreppunn-
ar. Við urðum því oft að láta okkur
lítið nægja til að fylla tímann milli
námsathafna. Ein vikuleg aukaat-
höfn hafði þó forgangsrétt. Það var
klukkan 9 að kvöldi á föstudögum
að kvikmynd vikunnar hélt innreið
sína á Nýja Bíó á Akureyri. Þessi
föstudagsgluggi að umheiminum
svalaði að nokkru leyti þeirri útferð-
arþrá sem vaknaði snemma hjá
okkur báðum - og þessi föstudags-
ferðalög voru ekki óviðráðanlega
dýr - ein króna og fimmtíu aurar
í almenn sæti; ein króna og sjötíu
og fimm aurar í betri sæti. Takk!
Við Halldór urðum snemma sam-
mála um að láta hvorki tóbak né
áfengi trufla feril okkar á mennta-
skólaárunum. Það stóðst. Á síðari
árum þegar við höfum rifjað þetta
upp kemur okkur saman um að
nálægð fimleikanna og ijarlægð
tóbaks og áfengis, í æsku, hafi orð-
ið okkur haldgott veganesti, því við
erum báðir hraustir og liðugir eftir
þijá aldarfjórðunga.
Að loknu námi við MA sóttum
við báðir út fyrir landsteinana til
frekara náms. Þá skildu leiðir okkar
að nokkru, en vináttuböndin sem
voru ofin á Akureyri hafa haldist
og orðið traustari með tímanum.
Tungumál og listir
Námsferill Halldórs eftir stúd-
entspróf, lá víða um lönd. Hann nam
rómönsk tungumál við Kaliforníu-
háskólann í Berkeley og Westwood.
Þá stundaði hann um tíma leiklist-
arnám við Pasadena Playhouse,
hinn rómaða leikskóla sem var vett-
vangur Hollywood-leikara. Þar náði
hann sér í nesti sem hefur enst
honum vel um ævina. Eftir stutta
viðdvöl á Akureyri að loknu Amer-
íkunáminu fór Halldór til Parísar
þar sem hann settist á námsbekk
við Sorbonne-háskólann. Þar snar-
aði hann Fjalla-Eyvindi yfir á
franska tungu og vann síðan að því
að gera franska kvikmynd um
Fjalla-Eyvind. Sumarið 1949 kom
Halldór með Frakkana þijá til Is-
lands til að fylgja málinu eftir.
Samningar voru komnir á vonarleið
en ekki tókst að hnýta endahnútinn
og var því hætt við fyrirtækið.
Halldór sá snemma að köllun
hans var að kenna íslendingum
erlend tungumál. Hann stofnaði því
Málaskóla Halldórs árið 1953 og
hefur stýrt honum sleitulaust síðan,
án þess að nokkuð lát hafi orðið
á. Þar kennir hann frönsku,
spænsku og ítölsku auk enskunnar.
Hann virðist jafnvígur á öll þessi
mál og hefur margur íslendingurinn
notið góðs af kennslu hans síðustu
áratugina. Ég minnist þess að fyrir
nokkrum árum barst mér í hendur
hljómband þar sem Halldór fer með
hina kunnu einræðu Hamlets - to
be or not to be - á ensku, spænsku,
ítölsku, frönsku og íslensku. Mér
þótti þetta svo vel gert og áttaði
mig á því að þótt ég hafi talið mig
allfæran í tungumálum fyrr á árum
var hér um bil að ræða sem ekki
yrði brúað.
Þá ber þess að geta að Halldór
hefur um árin unnið að því jafnt
og þétt að þýða bókmenntir úr róm-
önsku málunum yfir á íslensku. Þar
hefur hann sinnt þörf sem áður var
oft vanrækt. Á æskuárunum naut
Halldór mikillar kvenhylli. Pilturinn
var glæsilegur, hárprúður og lipur.
Árið 1955 var Halldór tekinn úr
umferð þegar hann giftist ágætis-
konunni Andreu Oddsteinsdóttur,
sem ættuð er úr Mýrdalnum í Vest-
ur-Skaftafellssýslu. Andrea og
Halldór hafa byggt sér mikið og
veglegt heimili í stóra bárujárns-
varða húsinu á Miðstræti 7, í hjarta
Reykjavíkur. Blandast þar saman
íslensk og frönsk áhrif á hinn
smekklegasta máta. Frá öllu er sér-
staklega vel gengið - allt frumlegt
og listrænt. Gestrisni Andreu og
Halldórs er rómuð. Hefur fjöldi vina
og kunningja - bæði inníendir og
erlendir - eytt þar mörgum ánæg-
justundum. Ekki skaðar að Andrea
er sérmenntuð í siðafræði. Rak hún
um tíma sinn eigin skóla við góðan
orðstír. Áhrif Andreu koma því
greinilega fram í þeim blæ sem
hvílir yfir heimilinu.
Rammur íslendingur
Enda þótt Halldór hafi verið
langförull beggja vegna Atlants-
hafsins og þótt hann hafi sett sig
vel inn í þjóðlíf sem hann kynntist
bæði í Ameríku og Evrópu, sofnaði
íslendingurinn aldrei í honum. Síð-
ustu tvo aldarljórðungana hefur
Halldór helgað sig íslenskum mál-
efnum. Hann sinnti trúnaðarstarfi
við Landsbókasafnið í yfir 40 ár.
Þar kom sér vel það nesti sem hann
tók með sér úr heimahúsum, því
Þorsteinn faðir Halldórs var ekki
einungis bókaútgáfumaður; hann
var einnig afburða bókasafnari og
átti eitt mesta einstaklingsbókasafn
á íslandi. Að því sem mér er best
kunnugt vann Halldór starf sitt við
Landsbókasafnið af mikilli alúð og
kunnáttu, allt þar til hann hætti
sakir aldurs. Ekki yrði ég hissa ef
mér yrði sagt að tvo hefði þurft til
að fylla í skarðið. Eftir að hafa
starfað í fjóra áratugi í húsakynn-
um Landsbókasafnsins við Hverfis-
götu - þessum gimsteini íslenskra
bygginga - er ekki að furða þótt
Halldór hafi sýnt nokkra viðkvæmni
þegar það kom upp á teninginn að
hinu nýja húsi Hæstaréttar skyldi
þrengt inn á baklóð safnsins. Hall-
dór - ásamt mörgum öðrum - tjáði
sig ótrauður á opinberum vettvangi
sem andstæðingur gegn þessu spill-
ingaráformi. En hér varð íslending-
urinn að láta í minni pokann - og
þykir mér það miður. Eitt af þeim
aukastörfum sem Halldór hefur
sinnt undanfarin ár er leiðsaga fyr-
ir erlenda ferðamenn sem koma til
landsins til að kynnast íslenskri
náttúru. Er Halldór rómaður fyrir
hvernig honum hefur tekist að heilla
margan ferðamanninn með túlkun
sinni á íslenskri sögu og þjóðlífi,
og með þeirri athugunargáfu sem
Halldór er gæddur þegar hann lýsir
fegurð landsins. Sjálfur hef ég orð-
ið smitaður af eldmóði Halldórs, er
Sigríður kona mín og ég nutum
leiðsögu hans og Andreu þegar þau
þræddu Vestur- og Austur-Skafta-
fellssýslur með okkur síðastliðið
sumar. Halldór virtist þekkja hveija
þúfu og þreyttist ekki á því að
benda á hvernig jöklar, jörð og sjór
blandast í eins konar sinfóníu sem
virðist hafa hreinsandi áhrif á sál-
ina.
Áður minntist ég á hljómbandið
þar sem Halldór fór með einræðu
Hamlets á mörgum tungumálum.
Mér þótti það eftirtektarvert að
þegar Halldór flutti' einræðuna á
íslensku, í þýðingu Matthíasar Joch-
umssonar, var slíkur mælskublær
yfir flutningnum að vel hefði mátt
álykta að hér væri um frummálið
að ræða.
Ég og kona mín Sigríður óskum
afmælisbarninh til hamingju með
daginn. Við viljum líka vekja at-
hygli á því að meðan flestir sam-
aldrar Halldórs hafa lagt árar í bát
eður sest í helgan stein, lætur
Halldór hvergi staðar numið. Hann
heldur áfram að reka málaskólann
eins og enginn endir sé framundan
- og leiðin er jafnt og þétt upp á
við.
Bragi Freymóðsson,
Santa Barbara
við Kyrrahafsströnd.
!
4
i
i
i
i
i
i
i
RADAUGí YSINGAR
Þingmenn til viðtals
Þingmenn Þjóðvaka hafa fasta vikulega viðtals-
tíma á skrifstofum sínum í Austurstræti 14,
efstu hæð. Allir eru velkomnir í þessi viðtöl
og kaffi er á könnunni.
í dag frá kl. 10.00 til 12.00:
Ásta R. Jóhannesdóttir.
Laugardaginn 25. maífrá kl. 10.00 til 12.00:
Ágúst Einarsson.
Bútasaumssýning
verður haldin í tilfefni af komu hóps af norsk-
um konum á þriggja daga bútasaumsnám-
skeið í Virku og komu Marty Michell, kenn-
ara frá USA. Sóst er eftir að sýna vegg-
teppi, rúmteppi, smámyndir, föndur og dúkk-
ur frá fólki hér á landi.
Sýningin verður í fyrstu viku júlí og verða
þrenn verðlaun veitt.
Þátttakendur hafi samband sem fyrst við
Guðfinnu í síma 568 7477, sem gefur nánari
upplýsingar.
Einnig er hægt að bæta fáeinum íslenskum
konum við á námskeiðið 8., 9. og 10. júlí
(frá kl. 10.00-16.00).
Aðeins þetta eina námskeið á árinu með
Marty Michell.
QVIRKA
Mörkinni 8, 108 Reykjavík.
♦
SmO ouglýsingar
Á vegum Nýrra tíma:
Gospel, tónheilun og
hugleiðsla
Vegna húsfyllis og fjölda áskor-
ana sl. mánudagskvöld mun
sönghópur Móður jarðar endur-
taka heldur óvenjulega tónleika
sína mánudagskvöldið 20. maí
í félagsheimilinu Hlégarði,
Mosfellsbæ, kl. 20.30.
Sönghópurinn flytur Afrisk-
ameríska gospeltónlist og
heimstónlist. Einnig mun stjórn-
andi hópsins, Esther Helga,
leiða gesti í tónheilun.
Sérstakir gestir verða Úlfur
Ragnarsson, læknir, sem flytur
erindi um lifsorkuna og Lára
Halla sem leiðir slökun og hug-
leiðslu.
Miðar seldir við innganginn.
Verð kr. 1.000.
Dalvegi 24, Kópavogi
Almenn samkoma í dag kl. 14.
Barnablessun.
Allir eru hjartanlega velkomnir.
FERÐAFÉLAG
® ÍSIANDS
MÖRKINNI 6 - SlMI 568-2533
Ferðir Ferðaféiagsins
Minjagangan (raðganga)
Sunnudagur 19. maí kl. 13.00:
Hólmsborg - Lækjarbotnar.
Fimmti áfangi raðgöngunnar
(minjagöngunnar). Gengið frá
Hólmsborg (gamalt fjárbyrgi)
norðan Selfjalls í Lækjarbotna.
Þrír áfangar eftir í Blikastaðakró.
Veriö með i léttri og skemmti-
legri göngu. Verð kr.-700.
Ferðafélag Islands.