Morgunblaðið - 17.09.1996, Page 34
34 ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Snj óflóðavarnir
á Flateyri
ÞESSA dagana eru
að hefjast fram-
kvæmdir við byggingu
snjóflóðavarnarvirkj a
á Flateyri. Tildrög
þessara framkvæmda
eru hið hörmulega slys
síðastliðið haust er
snjóflóð féll yfir hluta
byggðarinnar og hug-
arfarsbreyting hvað
varðar snjóflóðahættu
og snjóflóðavarnir sem
varð í landinu í kjölfar
þess og snjóflóðsins á
Súðavík fyrr á síðasta
ári. Varnarvirkin eru
hönnuð af Verkfræði-
stofu Sigurðar Thor-
oddsen hf., í náinni samvinnu við
snjóflóðasérfræðinga NGI (Norges
Geoteknisk Institutt) í Ósló, sem
er meðal þekktustu rannsóknar-
stofnana heims á sviði snjófióða.
Þar eru stundaðar viðamiklar rann-
, sóknir á eðli og eiginleikum snjó-
flóða, auk þess sem sérfræðingar
hennar hafa mikla reynslu af vali
og byggingu snjóflóðavarna fyrir
byggðarlög í Noregi og víðar.
Forsendur
Byggðinni á Flateyri er ógnað
af snjóflóðum úr tveimur giljum eða
skálum ofan þorpsins, Innra-Bæj-
argili og Skollahvilft. Eftir snjóflóð-
ið úr Skollahvilft í október síðast-
liðnum, beinast augu manna að
vonum mest þangað. Snjóflóð úr
Innra-Bæjargili ber hins vegar ekki
að vanmeta, enda sýnir snjóflóða-
saga svæðisins að byggðinni stafar
einnig veruleg hætta af snjóflóðum
úr þeirri átt.
Helstu forsendur við gerð varnar-
virkja voru þær að verja skyldi alla
byggðina, eða sem stærstan hluta
hennar, á sem öruggastan og hag-
kvæmastan hátt. Veðurstofa Islands
markaði strax í upphafi stefnu um
öryggiskröfur, þar sem gengið var
út frá þeirri grundvallarforsendu að
áhætta þeirra sem byggju neðan
garðanna yrði sambærileg þeirri
áhættu sem aðrir landsmenn búa
við og stafar af ýmsum öðrum orsök-
um en snjóflóðum.
Aætlað hefur verið að snjóflóð
af svipaðri stærð og það sem olli
slysinu síðastliðið haust geti fallið
á Flateyri að meðaltali einu sinni á
hverjum 100-200
árum. Til þess að full-
nægja ofannefndum
öryggiskröfum, miðast
hönnun garðanna hins
vegar við talsvert
stærra snjóflóð, þ.e.
snjóflóð sem fallið gæti
að meðaltali einu sinni
á hverjum 500- 1000
árum. Við hönnunina
var tekið tillit til snjó-
flóða bæði úr Skolla-
hvilft og Innra-Bæj-
argili.
Fyrirhugaðar
varnir
Við Flateyri eru að-
stæður til snjóflóðavarna að mörgu
leyti ákjósanlegar, þótt snjóflóð séu
vissulega stór og hraði þeirra mik-
ill, en hraði hönnunarsnjóflóðsins
rétt ofan byggðarinnar er áætlaður
á bilinu 150-200 km/klst. Nægilegt
rými er ofan þorpsins og umhverfis
það til byggingar leiðigarða, þ.e.
varnargarða sem hafa þann tilgang
að breyta stefnu snjóflóða og beina
þeim frá byggðinni, frekar en að
stöðva þau. Slíkir garðar eru yfir-
leitt hagkvæmasta form snjóflóða-
varna þar sem þeim verður við kom-
ið. Fyrirhugaðar snjóflóðavarnir eru
sýndar á meðfylgjandi yfirlitsmynd.
Að meginhluta eru varnarvirkin
gerð úr tveimur leiðigörðum, þeim
eystri sem ver byggðina gegn snjó-
flóðum úr Skollahvilft og þeim vest-
ari sem ver byggðina gegn snjóflóð-
um úr Innra-Bæjargili. Garðarnir
tveir tengjast saman í toppinn í
svokölluðum Merarhvammi, og
mynda þannig einn samfelldan
varnargarð. Hæð garðanna yfir
landið umhverfis þá er mest 20 m
efst, en minnkar niður í 15 m næst
byggðinni. Milli leiðigarðanna
tveggja verður reistur 10 m hár
þvergarður. Hlutverk hans er að
stöðva þann snjómassa sem kynni
að fara yfir leiðigarðana í stærstu
snjóflóðum, sérstaklega efsta hluta
þeirra þar sem áraunin verður mest.
Efni í garðana verður tekið úr aur-
keilunum neðan giljanna tveggja,
en þær verða jafnframt lækkaðar
og mótaðar þannig að landi halli
sem minnst að görðunum og snjó-
flóð skríði því síður að þeim.
Garðarnir verða vissulega mikil
Það er sannfæring
okkar, segir Gunnar
Guðni Tómasson, að
besta niðurstaðan
hafi fundist.
mannvirki og koma til með að setja
svip sinn á allt umhverfi byggðarinn-
ar á Flateyri. Leitast verður við í
samvinnu við sérfróða aðila að vanda
til uppgræðslu svæðisins að fram-
kvæmdum loknum þannig að garð-
arnir nái þegar fram líða stundir að
falla sem best inn í umhverfi sitt.
Aðrir varnarkostir
Óbreytt ástand á Flateyri án
byggingar nokkurra varna, telst
ekki viðunandi, enda er áhætta íbúa
byggðarlagsins að óbreyttu langt
umfram það sem ásættanlegt getur
talist. Stoðvirki í upptökum, þ.e.
stálgrindur eða net sem hindra skrið
snævar, líkt og nú er verið að setja
upp í tilraunaskyni á Siglufirði, eru
annar varnarkostur sem athugaður
var fyrir Flateyri. Þessum mögu-
leika var hafnað fyrst og fremst
sökum kostnaðar. Það sama má
segja um annars konar varnargarða
en leiðigarða.
Ýmsar aðrar útfærslur leiðigarða
voru skoðaðar, m.a. að staðsetja
þá ofar í hlíðinni og ijær hvor öðr-
um, en þeirri útfærslu svipar nokk-
uð til hugmynda Önundar Ásgeirs-
sonar, sem kynntar hafa verið hér
á síðum Morgunblaðsins. Garðar
neðar í hlíðinni voru hins vegar
taldir hagstæðari kostur af ýmsum
ástæðum. Meginstraumur snjó-
flóðsins í október síðastliðnum hafði
stefnu sem markaðist af gilinu upp
eftir Skollahvilft, en ekki gilkjaftin-
um eða þrengslunum neðst í hvilft-
inni, eins og glöggt má sjá af um-
merkjum eftir flóðið. Auk þess er
flóðið á meiri hraða svo ofarlega í
hlíðinni heldur en neðar og þykkt
þess er mikil vegna þrengslanna í
gilkjaftinum. Til þess að breyta
stefnu þess með leiðigarði svo ofar-
lega í hlíðinni þyrfti hæð garðsins
því að vera mjög mikil, auk þess
sem óvissa við stærðarákvörðun
hans er meiri en fyrir garða neðar
í hlíðinni.
Gunnar Guðni
Tómasson
200 m
Fyriíhugaðir snjóflóðavarnargarðar
ofan við Fiateyri, samkv. yfirlitsteikningu
frá Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddsen hf.
FLATEYRI
Lokaorð
Hér að framan hafa verið rakin
í stuttu máli tildrög og helstu for-
sendur byggingar snjóflóðavama á
Flateyri. Undirbúningur fram-
kvæmdanna hefur staðið síðan í
febrúar síðastliðnum, og hefur Veð-
urstofa Íslands haft yfirumsjón og
eftirlit með hönnun varnanna frá
upphafi, og m.a. leitað óháðs álits
erlendra sérfræðinga við mat á til-
lögum að vörnum. Vissulega fylgir
ætíð óvissa slíkri hönnun, enda er
skilningur á eðli og eiginleikum snjó-
flóða að nokkru leyti takmarkaður.
Með samstarfi við snjóflóðasérfræð-
inga NGI í Noregi hefur hins vegar
verið tryggt að besta þekking og
reynsla sem völ er á í heiminum
kæmi að vali snjóflóðavarna fyrir
Flateyri. Auk þess eru öryggiskröfur
Veðurstofu Islands, sem hönnunin
byggir á, sambærilegar við þær allra
ströngustu sem fyrirfmnast.
Önundur Ásgeirsson hefur ráðist
af nokkru offorsi gegn þessu vali á
snjóflóðavörnum, og fundið þeim
og hönnuðum þeirra flest til for-
áttu. í þessum skrifum hefur hann
gengið lengra í dylgjum og ásökun-
um í okkar garð og annarra en
eðlilegt má telja í skoðanaskiptum
manna á milli um slíka mannvirkja-
gerð. Á hönnunarstigi voru skoðað-
ar lausnir líkar þeim sem fram
koma í hans hugmyndum, en þeim
var hafnað eins og lýst var hér að
frarnan.
í tilefni af gagnrýni Önundar
höfum við lagt fram ítarlegan fag-
legan rökstuðning fyrir vali okkar
að varnarvirkjunum, og kynnt við-
eigandi stjórnvöldum, sem ekki
hafa séð ástæðu til athugasemda.
Þannig hefur hönnun snjóflóða-
varnarvirkja á Flateyri hlotið sam-
þykki stjórnvalda auk allra þeirra
sérfróðu aðila sem að málinu hafa
komið, jafnt innlendra hönnuða og
samstarfsaðila þeirra erlendis, sér-
fræðinga Veðurstofu íslands sem
og þeirra óháðu erlendu sérfræð-
inga sem leitað hefur verið til. Það
er því sannfæring okkar að besta
niðurstaða hafi fundist fyrir snjó-
flóðavarnir Flateyrar, bæði hvað
varðar öryggi og hagkvæmni.
Höfundur er verkfræðingur
og er einn af hönnuðum
snjóflóðavarnarvirkja á Flateyri.
Loðdýrarækt á Islandi
til frambúðar
LOÐDYRARÆKTIN
á íslandi hefur búið við
mikla erfiðleika á und-
anförnum árum. Þegar
stjórnvöld tóku ákvörð-
un um að stuðla að
uppbyggingu loðdýra-
ræktarinnar á íslandi
fyrir 12-15 árum var
það gert með myndar-
legum hætti. Lán og
styrkir sýndu bjartsýni
og vilja til þess að nýjar
greinar tækju við og
yrðu til stuðnings þegar
samdráttur varð í hefð-
' bundnum greinum
landbúnaðar. Síðan var
eins og allt legðist á
eitt til að gera greininni erfitt fyr-
ir. Mesta kreppuskeið í loðdýra-
ræktinni frá stríðslokum skall á.
Verðfali varð vegna offramleiðslu,
samdráttur varð í sölu á mörkuðum
af ýmsum ástæðum. Hlýindaskeið
var í Evrópu, náttúru-
verndarsamtök unnu
gegn sölu skinnavara.
Allt þetta varð til þess
að margir loðdýra-
bændur á íslandi
hættu, urðu gjald-
þrota eða náðu landi
hraktir og allslausir.
Öðrum tókst að
þrauka og þótt útlitið
væri ekki bjart höfðu
þeir trú á að úr myndi
rætast.
Nú er svo komið að
loðdýrabændur eru
sem óðast að greiða
upp skuldir sínar. Á
þessu og næsta ári
má reikna með að þeim hafi tekist
flestum að koma málum sínum í
gott lag. Utlitið er því bjart um
þessar mundir. En framundan er
mikil vinna við að treysta greinina
í sessi. Sveiflurnar eru ekki hættar.
Loðskinnavara, segir
Hjálmar Jónsson,
er ekki eingöngu
tískuvara.
Aftur munu koma erfið tímabil. Það
er eðli þessarar greinar, ioðdýra-
ræktar, að sveiflast. Hins vegar eru
möguleikarnir nú verulegir. Einkum
vegna þess stóra markaðar sem
opnast hefur í austri. Sá markaður
er stór í Rússlandi og þar eru fram-
leiddar tvær milljónir skinna, en
fyrir fáeinum árum 12 milljónir.
Einnig má benda á markaði í Kína
og Kóreu. Loðskinnavara er ekki
eingöngu tískuvara. í vissum
heimshlutum er loðskinnavara lífs-
nauðsyn. Það verður alltaf fram-
leidd skinnavara. Spurningin er
fyrst og fremst sú: Hvar er hún
Hjálmar
Jónsson
framleidd með hagkvæmustum
hætti?
Danir hafa lagt mikið upp úr því
að ná fótfestu á markaðnum. Þeir
eru stærstir í greininni. Þeir fram-
leiða um 40% allra minkaskinna í
heiminum. Af því hvernig Danir
hafa byggt upp greinina getum við
lært. Undirstöðu greinarinnar þurf-
um við Islendingar að skapa og
styrkja með þekkingu. Það sem
ráða mun úrslitum er kostnaðurinn
á einingu.
Aftur mun koma að því að of-
framboð verður á skinnum og hvað
er það þá sem ræður afdrifum ís-
lenskra framleiðenda? Fyrst og
fremst hagkvæm framleiðsla.
Framleiðniaukning er því brýn ef
auka á líkurnar fyrir því að greinin
eigi framtíð fyrir sér og skili ís-
lensku þjóðarbúi tekjum og ef vel
tekst til umtalsverðum tekjum.
Framleiðniaukning felst í ýmsum
þáttum. Flest veltur á fóðurgerð-
inni, samsetningu og efnainnihaldi.
Loðdýrabændurnir hafa prófað sig
áfram með fóðrið. Þeir hafa aflað
sér góðrar þekkingar á því, en hins
vegar vantar þekkingarbanka til að
safna í.
Góður loðdýrabóndi hefur inngrip
í allt þetta, en hann er ekki sérfræð-
ingur í efnafræði, líffræði, fóður-
fræði. Þess vegna þarf að eiga sér
stað markviss rannsóknarstarfsemi.
Það þarf að leggja meira upp úr
henni heldur en gert hefur verið.
Islendingar eru samkeppnisfærir og
geta framleitt á lægra verði en
aðrar þjóðir. Nú ber að kappkosta
að gera það að veruieika með mark-
vissri rannsóknarstarfsemi. Horfa
þarf til þeirra möguleika sem ríkið
hefur til þess að styðja greinina,
og þá einkum í gegnum Fram-
leiðnisjóð og Stofnlánadeild land-
búnaðarins.
Stuðningur hins opinbera við
greinina hefur verið umtalsverður.
Ríkissjóður hefur tekið á sig ýmis
áföll vegna loðdýraræktar, einkum
með niðurfellingu lána, afskriftum,
skuldbreytingum og fleiru. Of miklu
hefur verið til kostað til þess að
gefast upp, - og einmitt nú þegar
hagur hefur snúist til hins betra.
Verði vel og rétt að málum staðið
á næstunni þá má reikna með því
að það rætist sem vonast var eftir
fyrir 12-15 árum þegar hafin var
loðdýrarækt í allstórum stíl á ís-
landi, að hún muni skila þjóðarbú-
inu umtalsverðum tekjum, vera
stuðningur byggðum landsins. Þá
höfum við innan tíðar mikilvæga
og vaxandi útflutningsgrein.
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.