Morgunblaðið - 26.10.1996, Blaðsíða 24

Drattning
rnhókú-
LÚÐVÍK XV varð
konungur fjórtán
ára. Ungur kvæntist
hann Maríu Les-
czeinsku, dóttur
Stanislas fyrrum
Pólverjakonungs,
drottningin var sex
árum eldri en kon-
ungur. Fyrsta áratug
hjónabandsins ól
María bónda sínum
tíu böm. Pá var hún
farin að láta mjög á
sjá, en konungurinn var í blóma lífs-
ins, óvenjulega fríður sýnum og
glæsilegur. Sneri hann þá baki við
konu sinni og tók að hafa opinberar
hjákonur.
Jeanne Antoniette Possion d’Eti-
oles kom til sögunnar 1745. Hún átti
eftir að verða frægust franskra
stjórnmálakvenna á 18. öld. Hún var
af borgaralegum ættum og gekk
undir nafninu markgreifafrú
Pompadour frá 1745. Til dauðadags,
1764, hélt þessi gáfaða ævintýra-
kona vináttu og trúnaði konungs,
þótt ástarbríminn væri löngu horf-
inn.
ísmeygileg ijúf-
mennska
Hún lét menningarmál til sín taka
svo um munaði og gerðist vemdari
fjölda listamanna, skálda og
menntamanna og styrkti þá með
fjárframlögum. Mest var henni
fundin til foráttu taumlaus eyðsla og
bmðl almannafjár í skrauthallir,
listmuni og skrúðgarða. Sagt var að
hún hefði kostað franska ríkið 36
milljónir lívra meðan Sjö ára stríð
kostaði 1.350 milljónir lívra.
í þessum þætti
fjallar Sigríður
Ingvarsdóttir um
Madame de
Pompadour drottn-
ingu rókókóstílsins
/id Signu
sem hafði sérstakt
dálæti á postulíni
Madame de
Pomadour var oft
sögð drottningar-
legr löngu áður en
nokkurn renndi
grun í hver upphefð
átti fyrir henni að
liggja. Hvað var það
sem gerði hana að
einni áhrifamestu
konu Frakklands á
18. öld? Hún bjó yfir
fegurð, mýkt og
fágun. Gædd
ísmeygilegri ljúfmennsku sem hún
beitti óspart ef því var að skipta til
að laða fólk til sín. En það sem gerði
hana að óvenjulegri konu voru
óræðir persónutöframir. Það sem
henni varð ágengt minnir helst á
kenningu Pascals sem orðar það
svo, að ef vinna eigi aðra á sitt mál
skipti meiru að þeim falli við mann-
inn sjálfan sem á málinu heldur, en
við rök hans.
Jean Antoniette Possion, síðar
kölluð Mme de Pompadour, fæddist
1721 í útjaðri Parísar. Tvítug að
aldri var hún gefin ungum aðals-
manni, Le Normant d’Etioles, þau
eignuðust eina dóttur, Alexandrínu.
Hjónabandið var óhamingjusamt.
Franskur kvenrithöfundur hefur
sagt, að París væri eini staðurinn í
Evrópu þar sem fólk gæti lifað án
hamingju. Töfrar þessarar borgar,
hinar ríku sögulegu erfðir hennar,
fegurðin og fleira sem hugann gleð-
ur hefur orðið mörgu fólki huggun í
óhamingjunni. Svo varð einnig um
Jean Antoniette. Hún vár tíður
gestur í samkvæmissölum hinnar
menntuðu borgarastéttar og kynnt-
ist mörgum andans mönnum París-
ar, eins og Voltaire og Montesquieu.
$ ípÆ íTM • ■

Ríkinu dyr
D MÁLVERK af Madame de
Pompadour (1759) eftir Francois
Boucher.
□ VASI frá Sévres,
1760
Q KÍNVERSKT postulín, Qing
dynasty, 1750.
Q SYKURKER frá Meisen, 1730.
□ SKATTHOL í stíl Lúðvíks XV,
frá 1760 eftir Jean Francois Lel-
eu sem starfaði hjá Jean Oeben,
einum frægasta hand verksmanni
á 18. öld. Hérna er farið að bera á
einfaldari línum.
Árið 1745 lágu leiðir hennar og
Lúðvíks XV konungs fyrst saman á
grímuballi og ekki leið á löngu að
hún flutti til Versala þar sem hirðin
bjó. Konungur aðlaði hana og nefndi
hana markgreifafrú Pompadour.
Hirðlífð í Versölum var heimur út af
fyrir sig. Hirðin hafði eigin siði,
venjur og látbragð og þar töluðu
menn sérstakt tungumál, því loðn-
ara því betra. Fyrstu árin voru
henni mikilsverður undirbúnings-
og reynslutími, þó stirðnaði hún
aldrei í stífum hefðum hirðai-innar.
Franskar listir höfðu aldrei staðið
í jafn miklum blóma og á þessu
tímabili. Um miðja 18. öld fór áhuga
á klassískum minjum að gæta. Hús-
gögn og húsbúnaður urðu einfaldari.
Fyrstu húsgögn í stíl Lúðvíks XV
voru smíðuð fyrir Mme de Pompa-
dour enda hafði hún ósvikinn áhuga
og vit á fógrum listum. Ástríða
hennar á húsum, híbýlaskreytingum
og húsbúnaði og að flytja frá einum
stað til annars varði svo árum skipti.
Hún lét endurhanna hinar ýmsu
Glæsilegasta höllin var Chateau
de Bellevue við Signu. Árið 1748 var
hafist þar handa og reis á örfáum
árum með ævintýralegum tilkostn-
aði hreinræktaðasti varði franska
rókókóstílsins. Um átta hundruð
iðnaðarmenn störfuðu þar í tvö ár
og verkið kostaði franska ríkið um
tvær og hálfa milljón lívrur. Húsa-
meistarinn, Lassurance, annaðist
yfirumsjón með verkinu, en sjálf
sagði hún fyrir um hvert smáatriði.
Franskir listamenn í fremstu röð
lögðu hönd á plóginn, myndhöggv-
arar og málarar að ógleymdum list-
iðnaðarmönnum sem lögðu til hús-
gögn af bestu gerð, málverk og
hvers kyns skreytingar. í bréfi til
bróður síns sagði hún um Chateau
de Bellevue: „Cést la plus jolie
habitation du monde avec la plus
grande simplicité. “
Hún gerðist ötull listaverkasafn-
ari eins og hallir hennar báru vitni
um. Listmunasafn hennar ein-
kenndist af ótrúlegri listrænni fág-
un og fjölbreytni. Fullvíst er að safn
hennar hafi verið stærsta og glæsi-
legasta einkasafn fyrr og síðar í
heiminum. Einkum hafði hún
mikið dálæti á postulíni, hús-
gögnum og málverkum.
Bókasafn hennar var einnig
geysimikið að vöxtum og
gæðum. Hún las jafnan
mikið og hafð yndi af
sígildum bókmennt-
um, sagnfræði og
tónlistarsögu. Eftir
dauða hennar tók
það átta mánuði
að selja listmuni
hennar á uppboði.
Ástin á
vaidum
Dálæti hennar á
postulíni varð til þess að
henni var það mikið metnað-
armál að Frakkar næðu sömu
gæðum í postulínsframleiðslu og
þekktist í KÍna og Meisen. Kínverj-
ar höfðu í margar aldir farið með
kunnáttu sína í postulínsfram-
leiðslu sem hemaðarleynd-
armál.
Postulínið kom í staðinn
fyrir brenndan leir. Það var
ekki fyrr en í byrjun 18. aldar
að Böttinger kom á fót í Meisen
fyrstu postulínsbrennslunni í Evr-
ópu. Hann notaði fyrst í stað kín-
verskar fyrirmyndir og framleiðslan
hefur allt til okkar dags haldið
nokkru af þeim einkennum. Hún
fékk konung til að flytja frönsku
postulínsverksmiðjumar Vincennes,
St. Cloud og Chantilly til Sévres
rétt við höll sína í Bellevue þar sem
hún hafði yfimmsjón með fram-
leiðslunni.
Sévres varð konungleg postulíns-
brennsla og konungur lagði ómælda
fjármuni í reksturinn og bestu lista-
menn Frakklands voru fengnir til
starfa þar. Árið 1756 var svo komið
að postulínið írá Sévres var talið
standa jafnfætis Meisen postulíni.
Sévres postulínið einkenndist af
yndislega löguðum formum og for-
kunnarfógmm litum; lapis blár,
túrkis, emerald grænn og frægi ljós-
rauði liturinn sem gekk undir heit-
inu rose Pompadour. Á hverju ári
seldi hún hirðinni í Versölum postu-
línframleiðslu sína en mestu dýr-
gripunum hélt hún fyrir sig. Ef hall-
ir og listmunir Mme de Pompadour
hefðu ekki verið eyðilögð í bylting-
unni hefði hennar safn verið veru-
legt framlag til franska þjóðararfs-
ins.
Þegar til kastanna kom var ást
Madame de Pompadour á völdum
og stjómmálaraunsæi hennar þyng-
ri á metunum en margt annað. Grár
vemleikinn kenndi henni að héldi
hún ekki vináttu konungsfjölskyld-
unnar hefði veldi hennar hranið á
svipstundu. Ýmislegt reyndist henni
andstreymt, dótturmissir einka-
bamsins Alexandrínu tók mjög á
hana. Mikinn hluta ævi sinnar var
hún heilsuveil og á ýmsu gekk á í lífi
hennar. En hvernig sem allt veltist
lét hún ekki deigan síga og risti
dýpra plógfar í sögu Frakklands en
nokkur önnur kona á 18. öld.
24 LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
skrauthallir sem konungur færði
henni að gjöf.