Morgunblaðið - 06.12.1996, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
NOKKUR fjölmiðla-
umræða hefur verið síð-
ustu vikurnar um vímu-
efnaneyslu barna og
unglinga. Umræða um
þetta efni hefur gosið
upp með reglulegu
millibili og er þá gjarn-
an afar tilfinningahlað-
in. Það er að vonum
eðlilegt enda má hveij-
um manni vera ljóst
hvílík ógn misnotkun
áfengis og annarra
fíkniefna er börnum. Á
hinn bóginn skiptir
máli að þeir sem gera
sig gildandi í opinberri
umræðu um þetta al-
varlega málefni hafi fyrir því að
afla sér áreiðanlegra upplýsinga og
gæti hófs í gagnrýni sinni á þá sem
gera sitt besta til að stemma stigu
við vandanum, enda þótt ágreining-
ur sé um leiðir. Á þetta hefur skort.
Mér er ljúft að útskýra í hveiju ég
tel að umræðan hafi verið á villigöt-
um að undanförnu.
Eru 200 börn ofurseld
vímuefnum?
Staðhæft hefur verið að 200 böm
yngri en 16 ára eða fleiri séu ofur-
seid vímuefnum í Reykjavík einni.
Þetta er ógnvekjandi tala ef rétt er
og því nauðsyn að leiða sannleikann
í ljós. Barnaverndarstofa leitaði því
til þeirra stofnana sem sérhæfa sig
í rannsóknum, eftirliti, stuðningi og
meðferð ungra vímu-
efnaneytenda í því
skyni að varpa ljósi á
sannleiksgildi stað-
hæfingarinnar. Gríp-
um niður í nokkur
svaranna.
Lögreglan í Reykja-
vík upplýsti að enginn
einstaklingur undir 16
ára aldri hafí verið
handtekinn, kærður
eða dæmdur á þessu
ári eða í fyrra vegna
fíkniefnamála, hvorki
neyslu né sölu. Engin
afskipti hafi verið höfð
af einstaklingum á
þessum aldri við eftirlit
lögreglu með stöðum þar sem fólk
grunað um neysiu fíkniefna venur
komur sínar. Hins vegar hafí 6 ein-
staklingar „komið við sögu“ í ár í
málum sem tengjast fíkniefnum. í
svari Fræðslumiðstöðvar Reykjavík-
ur kom fram að af tilefni fyrirspurn-
ar Bamavemdarstofu hafi verið leit-
að til allra grunnskóla Borgarinnar
eftir upplýsingum um fjölda nem-
enda í harðri neyslu. Svör leiddu til
þeirrar niðurstöðu að 9 börn séu í
svo harðri neyslu að það hafi alvar-
leg áhrif á líf þeirra og skólagöngu.
Tekið er fram að unnið sé í málum
þeirra allra hjá félagsmálastofnun.
I svari Félagsmálastofnunar
Reykjavíkur segir m.a. að af 107
skjólstæðingum unglingadeildar
hafí 5 þeirra verið í mikilli neyslu
Málflutningur af þessu
tagi er vondur, segir
Bragi Guðbrands-
son, í fyrstu grein sinni,
vegna þess að hann
beinir sjónum manna
frá þeim hópi ung-
menna sem brýnast er
að taka föstum tökum,
þ.e. 16 til 18 ára.
og 20 til viðbótar í „talsverðri"
neyslu. í upplýsingum frá Rauða-
krosshúsinu kom fram að á síðasta
ári leituðu 20 börn ásjár og 10 það
sem af er þessa árs. Forstöðumaður
hússins telur að 5 börn á síðasta
ári og 3 á þessu hafi átt við þennan
vanda að etja.
Sé litið á stofnanir sem veita
meðferð hafa 10 einstaklingar undir
16 ára verið innlagðir hjá SÁÁ það
sem af er þessu ári og 4 á áfengis-
skor Landspítalans, Teig. Á Barna-
og unglingageðdeild telur yfírlæknir
að 4-5 börn sem voru til meðferðar
á deildinni árin 1995 og 1996 hafi
átt við djúpstæðan vímuefnavanda
að stríða. Á stofnanir Barnavernd-
arstofu hafa í ár borist 82 umsókn-
ir um meðferð. Af þeim kemur
áfengis- eða önnur vímuefnaneysia
við sögu í 33 málum. Ailt eru þetta
þó íjölþætt vandamál og vímuefna-
neysla er sjaldnast greind af fag-
fólki sem aðalvandamál viðkom-
andi. Ekki er unnt að leggja ofan-
greindar tölur þessara stofnana
saman því oft kemur sami einstakl-
ingurinn við sögu á fleiri en einni
stofnun.
Rannsóknarstofnun uppeldis- og
menntamála hefur reglulega gert
kannanir á áfengis- og fíkniefna-
neyslu grunnskólanema. í svari
hennar segir m.a. að verði ekki
annað séð en „að fullyrðing um að
200 unglingar undir 16 ára séu ofur-
seld fíkniefnum í Reykjavík sé röng.
Gögn okkar benda til að sú tala
gæti verið nær 50“. Ofangreint er
í fullu samræmi við vitneskju Bama-
vemdarstofu. Mat hennar er að
25-40 af þessum 50 séu í meðferð
eða njóti annarrar viðeigandi hjálpar
á hveijum tíma.
Athyglisverðustu niðurstöðumar
í gögnum Rannsóknarstofnunar
uppeldismála em þær að neysla
barna yngri en 16 ára á áfengi og
ólöglegum fíkniefnum hefur verið
að aukast jafnt og þétt frá árinu
1990 og er farin að nálgast það sem
mest var árið 1984. Það er því fuli
ástæða til að hafa áhyggjur af vímu-
efnaneyslu grunnskólanema og
þessi þróun krefst að sjálfsögðu að
brugðist sé við á réttan hátt.
Skipta réttar
upplýsingar máli?
Það er byggt á misskilningi sem
haldið hefur verið fram að það skipti
engu máli hvort börnin yngri en 16
ára eru 50 eða 200 sem eru ofur-
seld neyslu. Þegar þau skilaboð eru
gefin að neysla fíkniefna sé almenn-
ari en raun er á er hætta á að það
dragi úr mótstöðu æskufólks, sem
fær þá trú að neysla áfengis og ólög-
legra fíkniefna sé ekkert tiltöku-
mál. Rannsóknarstofnun uppeldis-
mála bendir á að „upphlaup í fjöl-
miðlum og örvæntingarfuliar upp-
hrópanir bæti ekki stöðuna. Þvert á
móti getur slík umfjöllun ýtt undir
neyslu unglinga á vímuefnum".
í öðm lagi er málflutningur af
þessu tagi vondur vegna þess að
hann beinir sjónum manna frá þeim
hópi ungmenna sem brýnast er að
taka föstum tökum, þ.e. sjálfráða
einstaklingum á aldrinum 16 til 18
ára. Þessi hópur er gjarna fyrirmynd
þeirra yngri og útvegar þeim oftast
vímuefni. Kannanir mæla miklu
meiri neyslu í þessum aldurshópi
og þar er úrræðaleysið og vandinn
mestur eins og Lögreglan í Reykja-
vík hefur bent á. Engin sérstök
meðferðarúrræði eru til fyrir ein-
staklinga á þessum aldri sem em í
stjórnlausri neyslu. Enda fæst ekk-
ert við þá ráðið á meðan sjálfræðis-
aldurinn er ekki hækkaður.
f þriðja lagi geta rangar upplýs-
ingar valdið dýrkeyptum mistökum.
Væru 200 börn yngri en 16 ára á
götunni ofurseld vímuefnum væri
það skilyrðislaus skylda stjórnvalda
að opna stóra og öfluga meðferðar-
stöð fyrir þau án tafar. í stað
áherslu á markvissar forvarnir, sem
nú em brýnni en nokkru sinni fyrr,
er hætta á að menn kaupi sér frið
með kollsteypu í meðferðarmálum,
svo sem áður hefur gerst.
f seinni hluta greinarinnar verður
fjaliað um hvers vegna reyndist
nauðsynlegt að loka meðferðar-
heimilinu Tindum á Kjalarnesi og
hvernig meðferð bama yngri en 16
ára er varið.
Höfundur er forstjóri
Barnaverndarstofu.
Vímuvandi barna og meðferðarþörf
Umfang vandans
Bragi
Guðbrandsson
TIMSS-skýrslan og
kennaramenntun
SKILNINGUR á gildi menntunar
fer vaxandi um allan heim því þekk-
ingin er besta veganestið í sam-
keppni þjóða á upplýsingaöld.
Stjórnvöld hér á landi sem erlendis
hafa því á undanförnum árum lagt
ríka áherslu á nýja stefnumótun í
'menntamálum sem hefur það
meginmarkmið að treysta menntun
þegnanna.
Niðurstöður svonefndar TIMSS-
rannsóknar, sem sýna fremur slaka
þekkingu íslenskra barna í stærð-
fræði og náttúrufræðigreinum,
valda miklum vonbrigðum en stað-
festa það sem marga hefur grunað.
-0
t
Nilfisk
Silver
Jubilec
ÍFQ nix
HÁTÚNI6A REYKJAVÍK SÍMI 552 4420
fAfmælis-
módel í
lúxus-
útfærslu,
amleidd í
tilefni
90 ára
Æifmælis
* Nilfísk
Fjölmargir, t.d. Félag
raungreinakennara,
Flötur - samtök stærð-
fræðikennara og Verk-
fræðingafélag Islands,
hafa áður vakið athygli
á slakri stöðu þessara
greina í skólakerfi okk-
ar. Eðlilega leita menn
skýringa á þessari nið-
urstöðu og hafa fjöl-
margar tilgátur um
meginorsök vandans
verið settar fram.
Mikilvægt er að
fylgja TIMSS-rann-
sókninni eftir með
frekari úrvinnslu
gagna og síðan mark-
vissri áætlun til úrbóta. Um þetta
segir í skýrslunni: „Ástæður fyrir
þessu eru ekki augljósar og enn er
ekki hægt að gefa nákvæm og hlut-
læg svör á grundvelli gagna úr
rannsókninni við spurningum um
hvað veldur. Til þess þarf að fara
fram ítarleg orsakagreining á
gögnunum. Þegar þeirri greiningu
lýkur er líklegt að hægt sé að leggja
fram tillögur um endurbætur í ís-
lensku skólakerfi á grundvelli gagn-
anna. Mikilvægt er að fræðsluyfír-
völd skapi nauðsynleg skilyrði fyrir
slíka greiningu þannig að niðurstöð-
urnar nýtist íslensku menntakerfi
með markvissum hætti. Það er von
þeirra sem að rannsókninni standa
hérlendis að þetta muni ganga eft-
ir.“
Staða kennaramenntunar á ís-
landi er einn þeirra þátta sem
margir telja geta skýrt niðurstöður
TIMSS-rannsóknarinnar. Undir
þetta sjónarmið skal tekið hér, en
fremur slök staða kennaramennt-
unar á íslandi miðað við nágranna-
þjóðirnar, t.d. Norðurlöndin, krefst
nokkurrar upprifjunar og skýring-
ar. Skipta má inntaki kennaranáms
til B.Ed.-gráðu við
KHÍ í þijá meginþætti
sem vega jafnt í nú-
verandi þriggja ára
námi:
1. Uppeldis- og
kennslufræði;
2. Námsgreinar
grunnskólans (einkum
méð hliðsjón af
kennslu í neðri bekkj-
um);
3. Kjörsvið (sér-
hæfing í einni eða
tveimur af námsgrein-
um grunnskólans).
Allt frá stofnun
Kennaraháskóla ís-
lands hefur mörgum
verið ljóst að mikil þörf hefur ver-
ið á að auka og efla þekkingu kenn-
ara í þáttum 2 og 3 að ofan, þ.e.a.s.
fagþekkingu í námsgreinum
grunnskólans, einkum með hliðsjón
af kennslu greinanna í efri bekkj-
um grunnskólans. Gamli kennara-
skólinn menntaði fyrst og fremst
kennara fyrir þáverandi barna-
skólastig (1.-6. bekk), en gert var
ráð fyrir að kennarar gagnfræða-
stigsins hefðu háskólapróf í sinni
kennslugrein. Með sameiningu
barna- og gagnfræðaskóla og nýj-
um lögum um grunnskóla og al-
mennt kennaranám á háskólastigi
fyrir heildstæðan grunnskóla
breyttist þessi skipan. Sama þróun
varð í Danmörku, Noregi og Sví-
þjóð en í kjölfarið var alemnnt
kennaranám í þeim löndum fljót-
lega lengt í fjögur ár. Finnar, sem
leggja mikla áherslu á traust
menntakerfi, hafa lengt grunnnám
kennara enn meir.
Lögin um Kennaraháskóla ís-
lands voru tekin til gagngerðrar
endurskoðunar, m.a. með hliðsjón
af fyrrgreindri þróun. Árið 1988
voru ný lög samþykkt með miklum
_ Þórir
Olafsson
Því verður ekki trúað,
*
segir Þórir Olafsson,
að hætt verði við áform
um að styrkja almenna
kennaramenntun.
meirihluta á Alþingi. Þar var m.a.
gert ráð fyrir lengingu almenns
kennaranáms til B.Ed.-gráðu um
eitt ár til að styrkja fagþekkingu
kennara í námsgreinum grunnskól-
ans. Fyrirhuguð viðbót (30 eining-
ar) átti að skiptast að jöfnu milli
þátta 2 og 3 sem voru nefndir að
ofan. í kjölfar lagasetningarinnar
fór fram ítarleg endurskoðun á
náms- og kennsluskrám (sem eru
reyndar í stöðugri endurskoðun)
enda höfðu stjórnvöld ákveðið að
nýja námið skyldi hefjast haustið
1991. Sú raunasaga er fjögurra ára
almennt kennaranám, sem hafði
verið skipulagt af metnaði, m.a.
með nýjum náms- og kennsluskrám
í anda nýju laganna, var blásið af
nokkrum dögum fyrir skólabyijun,
verður ekki rifj'uð upp hér. Ástæða
frestunarinnar var fyrst og fremst
kapphlaup við fjárlagahallann.
Stjórnvöld hafa ekki haldið því fram
að ónauðsynlegt sé að lengja nám-
ið, enda hafa a.m.k. tvær ráðherra-
nefndir, sem hafa íjallað um málið
eftir frestunina 1991, komist að
þeirri niðurstöðu að brýnt sé að
styrkja fagþekkingu kennara í
námsgreinum grunnskólans. Með
nýrri lagasetningu árið 1994 var
lengingu kennaranámsins enn fre-
stað og nú til ársins 1998 hið síð-
asta. Nú, þegar margir alþingis-
menn og nokkrir ráðherrar haf tjáð
sig opinberlega um að óhjákvæmi-
legt verði að auka íjárveitingar til
menntamála á næstu árum, verður
því ekki trúað að hætt verði við
áform um að styrkja almenna kenn-
aramenntun. Traust grunnmenntun
kennara, ásamt öflugri símenntun,
verður ein helsta forsenda árang-
ursríks skólastarfs við upphaf nýrr-
ar aldar.
Ekki verður undan því vikist að
fjalla stuttlega um hlut uppeldis-
og kennslufræða, ásamt sálarfræði
í kennaramenntun. Um allan heim,
líka í Japan, Kóreu og Singapore,
mynda þessar greinar faglega und-
irstöðu og einskonar umgjörð um
kennaramenntun og skólastarf.
Enn virðast þeir til, jafnvel á meðal
skólamanna, sem efast um gildi
þessara greina og sjá eftir tímanum
sem til þeirra er varið í grunn-
menntun kennara. Um gildi grein-
anna verður ekki rökrætt hér en
bent á að skólastefna allra landa í
vesturheimi byggist á fræðilegum
undirstöðum greinanna og niður-
stöðum rannsókna á skólastarfi sem
fræðimenn þeirra stunda. Hér á
landi eru í gildi hliðstæð lög um
starfsréttindi kennara í grunn- og
framhaldskólum og í flestum ná-
grannalöndum okkar. Þar er einnig
krafist eins árs náms í uppeldis-
og kennslufræðum. í núverandi
þriggja ára almennu kennaranámi
er hlutur þessara greina nákvæm-
lega eitt ár. Svo var einnig í nám-
skrá íjögurra ára námsins.
Ég vil loks vekja athygli á grein-
um tveggja alþingismanna sem
þekkja vel til skólamála, þeirra
Einars K. Guðfinnssonar og Hjálm-
ars Árnasonar, í Morgunblaðinu
30. nóvember sl. Viðhorf þeirra og
fjölmargra annarra þingmanna,
sem hafa sýnt í ræðu og riti að
þeir hafa skilning á því að fjárfest-
ing í traustri menntun skilar meiri
arði en flest annað til þjóðarbús-
ins, verður vonandi til þess að
menntamál færast ofar í forgangs-
röð fjárveitingavaldsins. Viðleitni
stjórnvalda til að skila hallalausum
ríkisrekstri er af hinu góða, en sú
viðleitni má ekki verða til þess að
við bjóðum lakari menntun en ná-
grannaþjóðir okkar. Slikur sparn-
aður er dýrkeyptur þegar til lengri
tíma er litið. Ohjákvæmilegt verður
að láta verkin tala á öllum skóla-
stigum á næstu árum ef ekki á að
fara verr en nú er komið. Ný lög
um grunnskóla og framhaldsskóla,
ásamt lagasetningu fyrir háskóla-
stigið sem nú er í smíðum vekur
vonir, en í skólamálum okkargeng-
ur ekki lengur að meta viljann fyr-
ir verkið.
Höfundur er rcktor
Kennaraháskóla Islands.