Morgunblaðið - 14.12.1996, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 1996 37
Hvernig- viljum við
vera tryggð?
í GREIN minni sl.
miðvikudag gerði ég
grein fyrir þeim
ógreiddu ofur-skuld-
bindingum, sem hvíla á
4 lífeyrissjóðum opin-
berra starfsmanna.
Hér á eftir fjalla ég um
samkomulag sem fjár-
málaráðuneytið gerði
nýverið við fulltrúa op-
inberra starfsmanna
um lífeyrismál og geri
samanburð á nýrri A-
deild hjá Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins og
almennu lífeyrissjóðun-
um. Þar sem þessi
samningur gæti orðið stefnumark-
andi fyrir allan vinnumarkaðinn og
þar með allt þjóðfélagið er mikil-
vægt að fólk átti sig á því hvað
hann þýðir og hvaða afleiðingar
hann hefur.
Gamaldags úrelt réttindi
Lífeyrisréttindi opinberra starfs-
manna eru gamaldags, úr sér geng-
in og ekki í neinum takti við þörf
fyrir tryggingu. Nokkur dæmi skulu
nefnd.
• Örorkulífeyrir byggist á áunn-
um réttindum og er því alger-
lega ófullnægjandi fyrir yngra
fólk.
• Lífeyrir er byggður á dagvinnu-
launum en ekki heildarlaunum
og því eru þeir sem
hafa mikla yfirvinnu
vantryggðir.
Iðgjald er greitt í
32 ár einmitt þegar
fólk þarf helst á
laununum að halda til
að koma upp börnum
og eignast húsnæði.
Makalífeyrir er
mjög ríflegur og dýr
og tekur ekki mið af
því að bæði hjónin öðl-
ast yfirleitt sjálfstæð-
an rétt til ellilífeyris.
Auk þess koma fyrir
undarleg dæmi.
• Opinberir starfs-
menn geta hafið töku á ellilíf-
eyri við 65 ára aldur og jafnvel
niður í 60 ára aldur þrátt fyrir
að meðalævin sé alltaf að lengj-
ast og heilbrigði fólks batni.
Þetta ákvæði er mjög dýrt.
Öllum þessum úreltu réttindum
er haldið óbreyttum í B-deild sjóðs-
ins, sem flestir opinberir starfs-
menn munu halda áfram að greiða
til næstu árin eða áratugina.
Hvað vill fólk tryggja?
Hlutverk lífeyrissjóða er að
tryggja sjóðfélaga og fjölskyldur
þeirra þegar tekjur tapast vegna
dauða fyrir aldur fram, örorku eða
elli. Þetta gera þeir með því að
greiða maka- og barnalífeyri vegna
fráfalls fýrirvinnu, örorkulífeyri
vegna örorku og ellilífeyri þegar
fólk er orðið gamalt. Lífeyrir, annar
en bamalífeyrir er háður tekjum í
samræmi við það markmið að
tryggja tekjutap. Til þess að standa
undir lífeyrisgreiðslum greiða sjóð-
félagar og launagreiðendur iðgjald
til lífeyrissjóðsins, sem er háð tekj-
um, yfirleitt 10%. Ljóst er að kröfur
um betri lífeyri eru jafnframt kröf-
ur um hærra iðgjald og þá versna
Lífeyrisréttindi opin-
berra starfsmanna eru
úr sér gengin, segir
Pétur Blöndal, og ekki
í neinum takti við þörf
fyrir tryggingu.
lífskjör sjóðfélagans á starfsævinni
en batna í ellinni. Vandinn er að
leggja sanngjarnt mat á þörf fólks
fyrir tekjur á starfsævinni og í ell-
inni. Inn í þá mynd kemur annars
vegar kostnaður við að ala upp
börn, koma upp húsnæði (og at-
vinnurekstri) og hins vegar kostn-
aður við hjúkrun og umönnun aldr-
aðra. Allt of sjaldan er rætt um
þessa þætti og hvað fólk vill greiða
mikið fyrir góðan lífeyri. Hafa ber
Pétur H. Blöndal
Að gefa út dagblað
i
ÉG SEST við skriftir á altani hót-
elíbúðar okkar hjóna á Barbacan Sol
á Ensku ströndinni á Gran Canaria.
Það er laugardagurinn 9. nóvember
1996. Fyrir framan mig liggur nýj-
asta eintakið af The European. Þar
er skýrt frá því, að í Grikklandi, þar
sem vagga lýðræðisins stóð, séu
væntanlegar breytingar á skattalög-
um. Skattaívilnanir til ólympíu-
stjarna, leikara, poppstjarna, herfor-
ingja, þingmanna og blaðamanna
verði afnumdar. Til skamms tíma
greiddu biaðamenn t.d. skatta aðeins
af helmingi launa sinna. Hugmyndin
að baki „blaðamannakjara" í skatt-
heimtu var að fá mildari gagnrýni á
gerðir viðkomandi ríkisstjórna. Þann-
ig maraði vagga lýðræðisins í kafi
spillingarinnar. Costas Simitis for-
sætisráðherra Grikklands ætlar nú
að reyna að laga þetta og er honum
óskað góðs gengis í þeirri baráttu.
II
Á fyrsta starfsdegi Eyjólfs K.
Jónssonar í maíbyijun 1960 sem rit-
stjóra Morgunblaðsins hringdi síniinn
á skrifstofu hans: „Þetta er Ólafur
Thors, ertu tilbúinn. Ég er með lín-
una.“ Eykon kvaðst ekki tilbúinn,
hvorki þá né síðar. Hann væri ráðinn
ritstjóri af stjórn Árvakurs hf., út-
gáfufélags Morgunblaðsins, og hefði
í samráði við meðritstjóra sína alger-
lega ftjálsar hendur um efni blaðs-
ins. Hann tæki hvorki við línum frá
Kveldúlfi, Sjálfstæðisflokknum eða
LÍÚ. Svipaðri reynslu hafði Matthías
Johannessen orðið fyrir ári áður í
viðskiptum sínum við Ingólf ráðherra
Jónsson frá Hellu. Þetta rifjaðist upp
fyrir mér um daginn, er ég las hin
furðulegu ummæli Kristjaps Ragn-
arssonar á aðalfundi LÍÚ. „Hlut-
skipti ritstjóra þessa blaðs er aumk-
unarvert, þegar litið er til þess, að
áður fyrr var það í bijóstvörn fyrir
atvinnulífið, en nú berst ritstjóri þess
fyrir auknum ríkisafskiptum, aukinni
skattheimtu og meiri sósíalisma. Það
hefði einhvern tíma þótt eftirtektar-
vert, að síðasta alvöru sósíalistann
skuli daga uppi sem ritstjóri Morgun-
blaðsins.“ Skömmu eftir LÍÚ ræðuna
hitti ég Matthías Johannessen í and-
dyri Morgunblaðsins og mælti: „Ekki
látum við stjómendur Árvakurs hf.
taka ykkur Styrmi af
lífi án dóms og laga líkt
og í Villta vestrinu forð-
um daga, þegar byggðin
var ávallt hundrað kíló-
metrum á undan réttarf-
arinu.“
III
Veiðileyfagjald_ er
mjög umdeilt á íslandi
og sýnist þar sitt hveij-
um og virðist langt í
land, að um það náist
samkomulag, sem öll
þjóðin geti sætt sig við.
En kvótabrask á sér for-
mælendur fáa, nema
meðal þeirra, sem á því
þrífast. Almenningur
skilur ekki, að það skuli gefa jafnan
hlut að binda bát sinn við bryggju
og leigja kvótann, eða stunda sjóinn
í misjöfnum veðrum og hætta þannig
lífi sínu og limum við að færa aflann
að landi. Þetta minnir mjög á blóma-
skeið leynivínsölunnar í Reykjavík,
sem mikið var stunduð hér fyrr á
árum hjá Litlu bílastöðinni, sem þá
Almenningur skilur
ekki, segir Leifur
Sveinsson, að það skuli
gefa jafnan hlut að
binda bát sinn við
bryggju og leigja kvót-
ann, eða stunda sjóinn
í misjöfnum veðrum.
var til húsa, þar sem nú er Hlemm-
ur. Einn bílstjóranna seldi meira
áfengi en félagar hans á stöðinni.
Þeir urðu afbrýðisamir út í hann,
töldu að það væri lágmark að aka
vínþyrstum viðskiptamönnum einn
hring í kringum stöðina, áður en
seld væri flaskan. Þessi hreyfði aldr-
ei bíl sinn, seldi alltaf úr bíl sínum,
sem var kyrrstæður úti í horni bíla-
stæðisins. Kom í ljós
að bíllinn var vélarlaus.
Eigandinn hafði selt
vélina úr bílnum. Von-
andi er sjávarútvegs-
ráðuneytið ekki að út-
hluta vélarlausum bát-
um kvóta. Svo slæmt
er það ekki ennþá.
IV
Hugtökin „sósíalisti"
og „kommúnisti" hafa
verið skýrgreind með
ýmsum hætti. Winston
Churchill skýrði kom-
múnisma þannig: „Þeir
segja: „Þitt er mitt, en
mitt er mitt.““ Sósíal-
isti er sá, sem vill þjóð-
nýta atvinnutækin og láta reka þau
af ríkinu. Útgerðarmenn og sér i
lagi „gengisfellingarkórinn" vill
ávallt láta þjóðnýta tap sitt, en þeg-
ar almenningur vill fá framlag sitt
til baka, þegar vel gengur hjá útgerð-
inni, þá þykjast LÍÚ forkólfarnir
ekki þekkja það sama fólk, sem bar
byrðar þeirra, er verr gekk. Ég man
ekki hvort þetta er kallaður pilsfalda-
sósialismi eða eitthvað annað.
V
Ritstjórar Morgunblaðsins telja
styrk blaðsins mestan í þeirri stað-
reynd, að heiftarlegustu árásir, sem
gerðar hafa verið á einstaklinga í
Morgunblaðinu, hafi verið árásir
skólastjóra nokkurs á Drangsnesi á
okkur Geir Hallgrímsson. Menn vor-
kenna þeim mönnum, sem ekki geta
hamið skap sitt, hvort sem er í ræðu
eða riti.
Þannig varð Kristján Ragnarsson
sér til ævarandi skammar á aðal-
fundi LÍÚ.
Sígild er setning Jóns Vídalíns
biskups:
„Reiðin er hóra djöfulsins."
Höfundur er lögfræðingur.
Leifur
Sveinsson
Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins. A-deild Almennir lífeyris- sjóðir
Ellilífeyrir, hlutfall af heildarlaunum
Ellilífeyrisaldur 65 ára 1,90% Skertur: 1,26%
Ellilífevrisaldur 70 ára Aukinn: 2,81% 1,80%
Nauðsyniegt heildariðgjald af öllum launum
Nýir starfsmenn eingöngu 15,5% <10%
Allir sióðfélagar, án áunninna réttinda >16% 10%
Lífevrisréttindi Föst Brevtileg
Iðgiald launagreiðanda Brevtilegt Fast 6%
Einstakl. sem greiðir iðgjald frá 25 ára aldri af 100 þkr. á mánuði, fær sem ellilífeyrir (x)
frá 65 ára aldrí 76 þkr./mán. 50 þkr./mán.
frá 70 ára aldri 122 þkr./mán. 81 þkr./mán.
(x) Forsenda: Laun hækka eins og verðlag.
í huga að auk lífeyrissjóða greiða
Almannatryggingar umtalsverðan
lífeyri til sama hóps fólks.
Éf skattlagning og iðgjöld verða
of þung á vinnandi fólki dregur það
úr framtaki þess og dugnaði. Of
slök lífskjör fólks á starfsævinni
koma auk þess niður á lífskjörum
barna þeirra og skerða samkeppnis-
stöðu Islands. Þess vegna er mjög
brýnt að vanda vel ákvörðun um
iðgjald til lífeyristrygginga.
Ætla má að núverandi lífeyris-
réttindi opinberra starfsmanna séu
um það bil tvöfalt verðmeiri en líf-
eyrisréttindi hjá almennu lífeyris-
sjóðunum og er þá miðað við öll
laun. Iðgjaldið þyrfti að vera um
19% af öllum launum til þess að
standa undir þessum réttindum til
allra opinberra starfsmanna. Ið-
gjald til almennra lífeyrissjóða er
yfirleitt 10% og dugar það fyrir
öllum skuldbindingum þeirra á með-
an vextir haldast háir.
Ekki hefur farið fram umræða
um það hvort opinbert starfsfólk
vill fá þessi miklu lífeyrisréttindi
og fórna fyrir það einum mánaðar-
launum á ári alla starfsævina. Fólk
vill kannski fá hærri laun á starfsæ-
vinni á meðan það er að ala upp
börn og koma þaki yfir höfuðið.
Allur lífeyrir er greiddur með ið-
gjaldi (eða sköttum). Því er mjög
brýnt að skoða vel hvað fólk vill
tryggja til þess að oftryggja hvorki
né vantryggja. Oftrygging þýðir
óþarfa byrðar á vinnandi fólk og
ætti að forðast hana.
Ný deild
Samkomulagið sem fjármála-
ráðuneytið gerði við fulltrúa opin-
berra starfsmanna um lífeyrismál
gerir ráð fyrir stofnun nýrrar deild-
ar við Lífeyrissjóð starfsmanna rík-
isins, A-deildar, sem tryggi öll laun
og veiti lífeyrisrétt á grundvelli
stiga. Til hennar eiga ailir nýir
starfsmenn ríkisins að greiða og
þeir af eldri starfsmönnum, sem
þess óska. Þessi deild veitir miklu
betri lífeyrisrétt en almennu lífeyr-
issjóðirnir eins og sést á meðfylgj-
andi töflu:
Athygli vekur að ellilífeyrir ein-
staklings, sem hefur töku ellilífeyr-
is við 70 ára aldur hjá A-deild LSR,
er 22% hærri en meðallaun hans
alla ævina, sem verður að teljast
óeðlilegt, sérstaklega þegar tekið
er með í myndina að hann greiðir
4% iðgjald af laununum. Veiga-
mesti munurinn á A-deildinni og
almennu lífeyrissjóðunum er sá, að
hjá A-deildinni eru réttindin óbreyt-
anleg en iðgjald launagreiðanda
tekur breytingum eftir aðstæðum.
Þannig bera ríkið (og aðrir launa-
greiðendur) ábyrgð á sjóðnum.
Þessu er öðruvísi farið hjá almennu
lífeyrissjóðunum. Þar er iðgjaldið
fast en réttindin verða að láta und-
an ef á bjátar. í næstu grein mun
ég fjalla um áhrif þessa samkomu-
lags á vinnumarkaðinn og benda á
aðra lausn á vanda Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins.
Höfundur er tryggingafræðingur
og alþingismaður.
-kjarni málsins!
Opið laugard. kl. 10-22 ogsunnud. kL 13-17.
Póstsendum samdægurs
I oppskórinn
• Veltusundi við Ingólfstorg
• Sími 5521212.