Morgunblaðið - 03.05.1997, Qupperneq 28

MORGUNB LAÐIÐ
28 LAUGARDAGUR 3. MAÍ 1997
iiiiasii
EKKI komust
á leiðarenda.
RAUDAlitinnbar^vK^jiökulbrúninawns^^J^n^^
UPPI á jökli skipta menn um föt þar
sem þeir standa.
iNIN fór fram í guðs-
náttúrunni áður en á
irunni áður en á
var haldið.
ilinn

allir hjálpariaust
FYRIRSÆTURNAR voru hjálpinni
fegnar við fataskiptin.
HALLDÓR Ásgeirsson kokkur sá til
þess að enginn svalt.
YVETTE Chesman sér um þáttinn Stylissimo á MTV. Hér mundar hún vélina. Ragnheið-
ur Guðnadóttir klæddist 110 ára gömlum peysufötum sem amma hennar á.
Afhverju stafar astmi?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Af hverju stafar
astmi? Getur hann elst af fólki,
eða fer hann versnandi?
Svar: Astmi er algengur sjúk-
dómur um allan heim. í Evrópu er
víðast hvar gert ráð fyrir því að
allt að 5% barna og 2% fullorðinna
séu með þennan sjúkdóm. Astmi
er hægfara bólgusjúkdómur í
berkjum sem einkennist af hryglu,
hósta og öndunarerfíðleikum en
öll þessi einkenni eru breytileg
eftir tíma sólarhrings og frá degi
til dags. Sjúkdómseinkennin hafa
einnig tilhneigingu til að versna í
köstum og getur sjúklingurinn þá
orðið alvarlega veikur, jafnvel lífs-
hættulega. í meirihluta tilvika
tengist astmi ofnæmi af einhverju
tagi en í öðrum tilvikum er ekki
nein sýnileg orsök. Ýmslegt getur
komið astmakasti af stað og má
þar nefna öndunarfærasýkingu,
áreynslu, kalt loft, hlátur, sum lyf
og ýmis konar ertandi efni eins og
reyk, málningarlykt og fleira þess
háttar. Um helmingur þeirra
bama sem fá astma lagast eða
læknast alveg þegar þau eldast en
algengast er að astmi sem byrjar
á fullorðinsárum verði langvinnur.
Astmi og ofnæmi eru ekki beinlín-
is ættgeng en hættan á að fá þessa
sjúkdóma erfíst að einhverju
marki.
Á síðustu áratugum hefur al-
gengi astma og ofnæmis aukist
mikið í hinum vestræna heimi og í
löndum þar sem fólk tileinkar sér
„vestrænar" lífsvenjur. Þessi
aukning er svo mikil að á árunum
1980 til 1987 óx algengi astma um
29% í Bandaríkjunum og á sama
tíma hækkaði dánartíðni vegna
astma um 31%. Þessa aukningu
má rekja aftur til 1970 og senni-
lega enn lengra aftur í tímann.
Menn hafa lengi velt fyrir sér
hugsanlegum orsökum þessarar
miklu aukningar og fjölmargar
rannsóknir hafa verið fram-
kvæmdar í leit að orsakaþáttum.
Möguleikarnir sem helst virðast
koma til greina eru: 1) Breytt
tíðni veiru- og bakteríusýkinga í
æsku, 2) breytingar á mataræði
og aukefni í matvælum, 3) loft-
mengun utanhúss og 4) loftmeng-
un innanhúss. Sumir telja lausn
þessarar gátu í sjónmáli og þar
vegi þyngst loftmengun innan-
húss með rykmaura í broddi fylk-
ingar.
Þegar rætt er um breytingar á
algengi sjúkdóma á undanfórnum
áratugum, dettur mörgum fyrst í
hug að tengja það breytingum á
mataræði og umhverfísmengun.
Þetta er ofur eðlilegt og í sumum
tilfellum er skýringuna eflaust að
finna þar. Það hefur hins vegar
gengið erfíðlega að skýra aukn-
ingu ofnæmis og astma með breyt-
tu mataræði og aukinni mengun í
náttúrunni.
Margir óttuðust að tíðar sýking-
ar í bernsku ykju hættuna á astma
síðar á ævinni en aukin hætta á
veiru- og bakteríusýkingum íylgir
stórum fjölskyldum og barnaheim-
ilum. Nýlegar rannsóknir í Þýska-
landi og Bandaríkjunum benda
hins vegar til hins gagnstæða,
nefnilega að sýkingar í bemsku
geti haft verndandi áhrif. Þetta er
þó áreiðanlega ekki einfalt mál og
gæti t.d. verið háð aldri barns við
íyrstu sýkingu og tegund sýking-
ar. Hvernig sem þessu er farið er
vandséð að breytingar á sýkingum
barna geti skýrt aukna tíðni
astma.
Á sama tíma og tíðni ofnæmis
og astma hefur verið að aukast
hafa orðið miklar breytingar á
mataræði fólks. Sumir hafa bent á
litarefni og efni sem notuð eru til
að auka geymsluþol matvæla en
þrátt fyrir miklar rannsóknir hef-
ur ekki tekist að sanna neitt. í
sumum löndum hefur brjóstagjöf
verið á undanhaldi og þó að
brjóstamjólk sé örugglega hollasta
fæða sem barn getur fengið, hefur
ekki tekist að tengja þetta við
astma.
Umhverfísmengun, og þá sér-
staklega loftmengun, hefur legið
undir grun en þar eru þó ýmis
vafamál. Lengi hefur verið vitað
að efni eins og m.a. ózon og út-
blástur dísilvéla hafa slæm áhrif á
öndunarfæri manna. Hins vegar
má benda á að loftmengun hefur
minnkað verulega á undanfómum
áratugum í flestum stórborgum
Norður-Evrópu og Norður-Amer-
íku og við samanburð á loftmeng-
un og astma í ýmsum borgum
finnst ekki samband. Ekki er þó
hægt að útiloka að verið sé að
mæla röng mengandi efni og að
áhrif loftmengunar á astma stafi
af óþekktum efnum eða efnum
sem talin hafa verið óskaðleg. Afar
ólíklegt verður þó að telja að loft-
mengun skýri aukninguna á
astma.
Ein af stærstu breytingum á
lifnaðarháttum fólks á síðari hluta
þessarar aldar er að fólk er meira
inni. Flest hús eru vel einangruð
og kynt þannig að hitastig er
stöðugt og hefur víða farið hækk-
andi, og mikið er um bólstruð hús-
gögn og gólfteppi. Farið hefur í
vöxt að fólk sé með gæludýr eins
og hunda og ketti á heimilum sín-
um. Ailt þetta skapar hin ákjósan-
legustu vaxtarskilyrði fyrir ryk-
maura, sem dafna vel í bólum
manna og dýra, teppum og bólstr-
uðum húsgögnum. Rykmaurar eru
áttfætlingar sem eru um 0,3 mm
að lengd og glærir þannig að þeir
sjást tæplega með berum augum.
Tvær tegundir rykmaura eru al-
gengar í húsum hér á landi. Komið
hefur í ljós að margir hafa ofnæmi
fyrir húsryki og ofnæmisvaldinn
er oftast að finna i rykmauraskít. I
nokkrum rannsóknum, m.a. í
Ástralíu, fannst gott samband
milli rykmaura og astma. Það sem
er enn áhugaverðara er að svo
virðist sem mikið af rykmaurum í
umhverfi barns í frumbernsku
geti aukið hættu á alls kyns of-
næmi (m.a. kattaofnæmi) og
astma síðar á ævinni. Einnig hefur
komið í ijós að astmasjúklingum,
a.m.k. sumum, getur batnað mikið
ef þeir forðast rykmaura. Færa
má rök fyrir því að rykmaurum
hafi fjölgað mjög í híbýlum fólks á
undanförnum áratugum og að
þessi fjölgun eigi stóran þátt í að
skýra fjölgun astma- og ofnæm-
istilfella.
• Lesendur Morgunblaðsins getn spurt
lækninn um það sem þeim liggur á hjarta.
Tekið erámóti spurningum á virkum
dögum milli klukkan 10 og 17 ísíma 569
1100 og bréfum eða símbréfum merkt:
Vikulok, Fax 5691222.