Morgunblaðið - 03.05.1997, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 3. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
JAÐEKLÆÐNAÐUR, jaðetappar og hnakkstuðningur úr jaðe og gylltu bronsi frá 5.-6. öld f. Krist. Dánarbúningur Liu Shings prins
sem átti að varðveita líkamsleifar hans um alla framtíð.
Á DYMBILVIKU II
Ymsir stórviðburðir á vettvangi sjónlista
í Kaupmannahöfn og nágrenni urðu
* Braga Ásgeirssyni eftirminnilegir og seg-
ir hann hér frá nokkrum þeirra og ýmsu
öðru í tengslum við þá.
RÝNIRINN var fljótur að
taka stefnu á Lousiana safn-
ið í Humlebæk, fullur eftir-
væntingar sem svo oft áður. Hafði
ríka ástæðu til, því stórsýning
safnsins að þessu sinni er list frá
• Kína og nefnist „Mennesker, guder
og kunst fra Kina“, stendur til 25.
maí. Á ferð til landsins 1994 auðn-
aðist honum engan veginn að sjá
nægilega mikið af fornri list þjóð-
arinnar, þótt hann væri langt bet-
ur en þakklátur fyrir það sem hann
náði að sjá og skoða. En í opinber-
um heimsóknum vill tíminn ekki
nýtast sem skyldi, og satt að segja
fór fullmikill tími í móttökur, mat-
argerðarlist og að skiptast á nafn-
spjöldum. Að ógleymdum regluleg-
um og tímafrekum heimsóknum í
vináttuverzlunarkeðjur, þar sem
margt var 5-10 sinnum dýrara en
á frjálsum markaði. Þá var mér öll-
um lokið, er ég fékk þær upplýsing-
~ ar á Torgi hins himneska friðar í
lok dvalarinnar í Peking, að í næsta
nágrenni væri gríðarlegt sögusafn.
Það gekk eftir, að sýningin á Lousi-
ana var afar mikilsverð viðbót við
það sem menningarhópurinn sá
austurfrá, að maður nefni ekki upp-
setninguna og aðgengi að munun-
um sem var ólíkt faglegri. Þótt mig
bæri snemma að á virkum degi var
múgur og margmenni á staðnum,
jafnt skólakrakkar sem gamal-
menni og allt þar á milli. Fylgdi því
að venju góð tilfinning að blanda
sér í þann áhugasama hóp og lítil
vandkvæði að nálgast munina.
Meginhluti sýningarinnar, yfir
200 hlutir, skarar 5000 ára þróun-
” artímabil, og eru úr gi-öfum og
haugum forfeðranna. Upplýsir af-
stöðu Kínverja til trúarbragða, goð-
vera, hindurvitna og lífsins eftir
dauðann. Ailt frá yngri steinöld til
tímabils Hahn ættarveldisins, sem
ríkti í landinu frá því 206 f. Krist
til ársins 220, e.K. Einnig er tölu-
vert af klæðnaði til að mynda úr
jaðe, sem er hvít eða grænleit
steind af pýróxen gerð. I þá veru
tekur sýningin einnig fyrir líf fólks
og þjóðfélagshætti. Hún hefur ver-
ið á ferð um Evrópu og er Lousi-
^ ana einn af fýrstu viðkomustöðun-
um. Til að tengja hana nútímanum
eru til viðbótar þrjár innsetningar
eftir hinn unga Cai Guo Quiang
(f.1958), sem búsettur er í Japan.
Innsetningarnar mynda heild sem
gengur út frá grunnþáttunum,
náttúran og sambandið við alheim-
inn, - þjóðfélagið, þjóðfélagshætt-
ir og einstaklingurinn. Föng eru
sótt til Kína og til að gera hana nú-
tímalegri eru margfrægar myndir
af Mao foi-manni eftir Andy War-
hol á veggjunum. Geta menn svo
sem nú tíðkast fylgt tilorðningu
innsetningarinnar stig af stigi á
myndskjá. Ágæt viðbót þótt hún
höfðaði ekki sterkt til sýningar-
gesta og fæstir stæðu þar lengi við,
helst börn og unglingar.
Hins vegar höfðaði sjálf sýningin
firnasterkt til fólks, mikið til vegna
þess hve margt í þessari hámenn-
ingu má heimfæra á nútímann í
grunnþáttum sínum. Við blasa ýms-
ar tegundir formgerðar og brúks-
listar í frumgerð sinni, sem allir
kannast við og enn eru í fullu gildi,
jafnframt sú heimspeki að baki
mótun hluta, sem kenna má í núlist-
um aldarinnar, bæði módernisman-
um og hugmyndafræðinni. Þróun-
arferill mannsins sem tegundar er
að vísu mun lengri en haldið var, en
menningin ekki í sama mæli göm-
ul, fortíðin jafnúrelt né nýjungar
dagsins ferskar. Þessari undirstöðu
allra framfara síðustu árþúsunda
ásamt tilfinningunni fyrir mikil-
vægi hennar, má maðurinn ekki
glata frekar en málinu eða göngu-
laginu.
Þessir ævafornu og heillandi
hlutir eru áþreifanleg stað-
festing þess, að fortíðin
þrengir sér stöðugt nær okkur, því
hér er einungis um að ræða saman-
tekt frá uppgreftri síðustu tuttugu
ára...
Kunstforeningen á Gammel
Strand, stendur fyrir sýningu á
frumkvöðlum surrealismans á
Norðurlöndum, þeim sem voru í
beinum tengslum við þróunina, og
stendur hún til 11. maí. Stflbrögðin
aðhylltust helst afmarkaðir hópar
sænskra og danskra listamanna í
Halmstad og Kaupmannahöfn, sem
áttu með sér náið og giftudrjúgt
samband. Fyrsta alþjóðlega súrrea-
listíska sýningin á Norðurlöndum
var haldin í sölum Den Frie 1935,
og var hér gengið beint til verks.
Málarinn Vilhelm Bjerke-Petersen
var sýningarstjóri, en val mynd-
verka í París önnuðust þeir André
Breton og sænski málarinn Erik
Olsson sem bönkuðu uppá hjá 511-
um þekktustu frumkvöðlunum,
Arp, Brauner, Dali, Dominguez,
Max Emst, Giacometti, Kiee, Mag-
ritte, Man Ray, Miró, Oppenheim
og Tanguy. Var eðlilega meira en
vel tekið á móti þeim í ljósi þess, að
skáldið Breton var merkisberi og
fræðikenningameistari stílbragð-
NIELS Ströbek: Tvöfalt andlit.
anna. Er Kunstforeningen að
minna á og endurtaka þetta merki-
lega og sögulega framtak, en með
veglegri hæti og í stærra samhengi.
Surrealisminn hafði drjúga þýð-
ingu fyrir þróun núlista á Norður-
löndum, svo sem sér greinilega stað
í málverkum Cobra málaranna,
sem bera í sér ekki svo lítil bein og
óbein áhrif frá gi’unnhugmyndum
hans. Má koma fram, að fyrstu
óhlutlægu málverk Svavars Guðna-
sonar vora að vissu marki undir
áhrifum surrealismans eins og ann-
arra málara Helhesten, helfáksins,
og stílbrögðin hafa haft áhrif á
fjölda íslenzkra málara, þó frekar í
hliðarútgáfum.
Sýningin er á öllum hæðum hins
nýuppgerða húss, og meiri viðburð-
ur en nokkru sinni að koma í þessa
gömlu stofnun við Síkishólmann, er
jafnframt í næsta nágrenni þröngra
öngstræta og sögufrægra Islend-
ingaslóða. I hinu gamla virðulega
húsi slær stórt hjarta, og hvítt
marmaraskilti í fordyrinu upplýsir
að þar hafi verið aðsetur stúlkna-
skóla Nathaliu Zahle um áratuga-
skeið á seinni hluta fyrri aldar. Þar
lærðu píkur jafnt góða siði sem
hoffmannlega framkomu og for-
vitnum ferðalangi skal til viðbótar
bent á húsasundin við götuna, þ.e.
Gammel Strand, en bakgarðarnir
era augnayndi sem geyma drjúga
byggingarlistasögu, og eru sum
bindingsverkin á framhlið húsanna
sjónræn opinberun. Þar sem rýnir-
inn er með fullar hendur heimilda
er tilefnið ærið að gera þessum
þætti norrænnar sjónlistasögu, og
jafnframt sun’ealismanum, skil í
sérstakri vel myndskreyttri grein
er tími vinnst til.
ið sama er uppi á teningn-
um um sýningu Friðriks-
borgarsafnsins í Hilleröd á
sérstökum kafla í lífi bruggarans
J.C. Jacobsens, sem stendur til 19.
maí. Tilefnið er að í ár eru liðin 150
ár frá því tappað var á fyrstu
Carlsberg-flöskuna og mikið um að
vera í því sambandi. Sýningin og
framkvæmdirnar í kringum afmæl-
ið kalla einnig á úttekt á æviverki
þessa mikla velgjörðarmanns
danskrar menningarsögu á seinni
tímum. Margur landinn sem dvalið
hefur í borginni, eða tyllt þar tá,
mun vita að lengstum hefur hluti
ágóða hverrar seldrar flösku af
Carlsbergs bjórnum gengið til vís-
inda og lista og hefur staðið undir
framkvæmdum á víðfeðmu sviði
sem hvarvetna sér stað í Dana-
veldi. Lítil þúfa velti hér stóru
hlassi, þó liggur nær, að stórhug-
ur, metnaður, gáfur og mannvit
hafi sem fyrram varðað veginn til
mikilla afreka. Færri munu vita, að
þegar hin mikla perla danski-ar
byggingarlistar og þjóðarstolt
Dana, Friðriksborgarhöll, varð
eldsvoða að bráð 1859, sem eyði-
lagði mestan hluta innra byrðis
hennar, átti Jacobsen frumkvæðið
að endurbyggingu hennar í fyrri
mynd, eða svo sem framast var
kostur. Stofnaði til samskota í því
skyni, og svo heppilega vildi til að
sjónrænir sagnfræðingar tímanna
höfðu sumir hverjir skjalfest ein-
staka sali í málverkum sínum, sem
voru höfð til hliðsjónar og auðveld-
aði til muna verkið. Sjálfur var J.C.
Jacobsen örlátasti gjafarinn og í
heilt ár fór allur hagnaður ölsöl-
unnar óskiptur til verkefnisins, að
auki styður Carlsbergsjóðurinn
rekstur safnsins enn í dag. Mark-
mið Jacobsens með endurbygging-
unni var að blása nýju lífi í sjálfs-
vitund þjóðarinnar eftir ósigurinn í
styrjöldinni 1864, og til þess vildi
hann virkja bestu listamenn þjóð-
arinnar. Er höllin öll hin mesta
gersemi, yfirfull af minjum úr for-
tíð, og á efstu hæð er sérstakt and-
litsmyndasafn mikilmenna í nýrri
danskri sögu, jafnt málverka,
höggmynda, teikninga sem ljós-
mynda og kennir þar margra
grasa, en þó frábærra mynda í
bland. Jafnframt sérstakt mjög vel
skipulagt hringlaga hornherbergi
tileinkað dóttur Kristjáns IV, Le-
onóru Kristínu, sem kennd var við
Bláturn, aðalturn gömlu hallarinn-
ar í Kaupmannahöfn, rifinn 1732.
Utfrá því í litlu skoti og undir gleri,
er varðveitt handritið að harmatöl-
um hennar, sem er einstakt bók-
menntaverk.
Það má slá því fóstu, að fram-
kvæði Jacobsens, hafi smitað út frá
sér, því seinni tíma danskir auð-
menn hafa veruð mjög uppteknir
við að styrkja vísindi og listir og
kemur einnig að því síðar. „Vinna
og nægjusemi" voru kjörorð þessa
manns, og þau lét hann greipa í
vegginn á framhlið, eða réttara
vita, gömlu Carlsbergsbyggingar-
innar frá 1883. Fram kemur, að
hinn nafnkenndi eðlisfræðingur,
H.C. Örsted, og franski efnafræð-
ingurinn Louis Pasteur höfðu
markandi þýðingu fyrir velgengni
Jacobsens sem bruggara. Hefur
safninu tekist að fá lánaða mynd af
Pasteur málaða af salonmálaranum
Leon Bonnat sirka 1885, sem ann-
ars hangir uppi á Pasteurstofnun-
inni í París. J.P. Jacobsen var
strangur húsbóndi, sem fylgdist
grannt með starfsfólki sínu, bann-
aði því jafnvel að vera úti eftir kl
12 á miðnætti!
Fór ég að hugleiða á sýningunni,
að sennilega höfum við íslendingar
lagt öllu meira til danskra vísinda-
og menningarmála við drykkju
þessa mjaðar í 150 ár en okkar eig-
in, og að uppi á Islandi væri hvorki
skortur á vísindastofnunum né
listasöfnum hefði aurinn runnið
réttu boðleiðina.
Undarlegt atvik kom fyrir mig
á Hallargötu á leið á braut-
arstöðina, en það er aðal-
verzlunargatan í Hilleröd. Gatan
var alauð, eins langt og augað eygði
í báðar áttir og verzlanir mannlaus-
ar líkast sem þær hefðu verið yfir-
gefnar í skyndi og ekkert kvikt sjá-
anlegt. Þetta var sem yfirþyrmandi
óraunverulegur draumur og fannst
mér ég staddur mitt inni í surrea-
listísku málverki, en mundi svo að
það var skírdagur ...
Það er stutt frá Hilleröd til
Holte, og er þangað kom var leigu-
bíll tekin á Sölleröd Kunstforening
í herrasetrinu Gammel Holtegárd,
en þar var að ljúka sýningu á nor-
rænni glerlist. Áfar falleg sýning og
framlag íslendinganna þeim til
sóma, einkum Sörens Staunsager
Larsen, aðrir voru Pia Rakel
Sverrisdóttir og Sigrún O. Einars-
dóttir. Þetta er afar notalegt herra-
setur er býður upp á ágætar sýn-
ingar og auk þess merkilegar forn-
menjar frá nágrenninu í einu úti-
húsinu, ennfremur þjóðlega veit-
ingabúð. Aðsókn á sýninguna mikil
þennan dag.
Var ég á hraðleið á sýningu
verka raunsæismálarans Niels
Ströbek (f. 1944) í Sophienholm í
nágrenni Lyngby. Sýningunni, sem
vakti mikla athygli og mikil blaða-