Morgunblaðið - 15.01.1998, Blaðsíða 46

FIMMTUDAGUR 15. JANÚAR 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
FRÍÐA
SÆMUNDSDÓTTIR
Þegar kær tengdamóðir er
kvödd leita minningar liðinna ára á
hugann. Þessar minningar eru
bæði ljúfar og sárar. Þær minning-
^ir sem tengjast persónu Fríðu
tengdamóður minnar eru ljúfar, en
hinar sáru tengjast fremur atburð-
um sem lífíð færir okkur. Leiðir
okkar Fríðu lágu saman um rúm-
lega þrjátíu ára skeið og á svo
löngum tíma fer ekki hjá því að
fólk kynnist vel og fær að lifa sam-
an margar stundir jafnt í gleði og
sorg. Ef ég ætti að lýsa þeim þátt-
um sem helst einkenndu tengda-
móður mína verður orðið lífsgleði
fyrst fyrir. Hún tók lífínu fagnandi
og þakkaði allt hið góða sem henni
hlotnaðist, en hinar erfiðu stundir
þreyði hún með þolgæði án þess að
æðrast og flíkaði ekki tilfinningum
sínum. „Eg er sátt við lífið, ég held
♦4ð engum í heiminum geti liðið bet-
ur en mér,“ eru orð sem henni voru
töm. Glaðlyndi hennar var sérstakt
og sá hún gjaman spaugilegar hlið-
ar hinna ýmsu atvika. Hlátur henn-
ar var smitandi og kastaði hún
stundum fram hnyttnum visum
þótt því færi fjarri að hún teldi sig
hagmælta. Fríða var einnig stolt
kona og ákveðin í að standa undir
þeim kröfum sem lífið lagði henni á
herðar. Þann eiginleika taldi hún
sig hafa erft frá móður sinni, Sig-
ríði Ólafsdóttur, sem var fyrir-
mynd hennar í lífinu.
Líf þeirra mæðgna tvinnaðist
saman á sérstakan hátt og segja
.^ná að vissir kaflar úr lífi Sigríðar
'Uiafi endurtekið sig í lífi Fríðu.
Fríða missti föður sinn árið 1912
aðeins fjögurra ára að aldri. Hann
fórst í sjóróðri frá Steingrímsfirði í
Strandasýslu. Sigríður stóð þá uppi
án fyrirvinnu með sex böm aðeins
fjömtíu og þriggja ára að aldri. A
þessum áram var sjaldgæft að
ekkjum tækist að halda fjölskyld-
unni saman og vinna fyrir henni
einar síns liðs. Þetta tókst Sigríði
þó með hjálp barna sinna er þau
stálpuðust. Sigríður trúði Fríðu
dóttur sinni fyrir því að ung að ár-
®%m hefði hún átt sér þann draum
að mennta sig, en slíku var ekki til
að dreifa fyrir aldamótin í fátæku
sjávarþorpi á Vestfjörðum. Þessi
draumur varð þó sá drifkraftur
sem knúði fjölskylduna til að flytja
frá Bolungarvfk, fyrst til Akureyr-
ar árið 1915 og síðar til Reykjavík-
.^ur árið 1920. Sigríður réðst í þessa
flutninga til að veita börnurn sínum
aðgang að þeirri menntun sem
hugur þeirra stóð til. Eldri syst-
umar Guðrún og Guðný lærðu að
sauma, Óskar hóf nám í Mennta-
skólanum, Hafliði í Kennaraskólan-
um, Ólöf í Kvennaskólanum og
Fríða í Verslunarskólanum. Fríðu
varð tíðrætt um þessi ár og þann
dugnað og framsýni sem móðir
þeirra sýndi við að tryggja bömum
sínum menntun.
Arið 1951 stóð Fríða í sömu
sporam og móðir hennar þrjátíu og
níu áram áður. Þetta ár andaðist
eiginmaður hennar Hallgrímur
Stefánsson, sjómaður og netagerð-
armeistari. Fríða var þá fjöratíu og
þriggja ára, á sama aldri og móðir
hennar hafði orðið ekkja og stóð
ein uppi með fimm börn, það
yngsta, Þórdís, nýlega orðin fimm
ára gömul. A þessum tímamótum
varð fordæmi Sigríðar móður
hennar að hennar miklu fyrirmynd.
Hún skyldi halda fjölskyldunni
saman og koma börnum sínum til
mennta án opinberrar aðstoðar.
Þetta tókst henni á sama hátt og
móður hennar með dyggri aðstoð
og samstöðu barnanna.
Fyrstu árin eftir lát Hallgríms
stundaði Fríða bókbandsstörf,
saumaskap og barnagæslu ásamt
heimilisstörfum. Henni bauðst síð-
an verslunarstjórastarf hjá Mark-
aðnum á Akureyri, sem hún gengdi
um nokkurra ára skeið þar til hún
réðst í að kaupa verslunina árið
1956. Rak hún verslunina af mikl-
um dugnaði og annaðist sjálf öll
innkaup. Hún fór í margar inn-
kaupaferðir til útlanda, sem á þeim
tíma var meira fyrirtæki en nú er.
Fríða var mjög fróðleiksfús kona
og reyndi hún að nota innkaupa-
ferðirnar til að kynna sér viðkom-
andi lönd og sækja tónleika, sem
hún hafði mikið yndi af. Fríða
stundaði síðan verslunarstörf þar
til hún lét af störfum um sjötugt og
varð svo nátengd starfi sínu að hún
var jafnan kölluð „Fríða í Mark-
aðnum“. Jafnframt atvinnu sinni
tók Fríða mikinn þátt í félagsstörf-
um. Hún var meðal stofnenda
Slysavarnadeildar kvenna og sat í
stjórn hennar í tuttugu ár. Taldi
hún sér málið skylt þar sem hún
hafði misst fóður sinn af slysföram
á sjó. Fríða starfaði um árabil í
Oddfellowreglunni og gegndi þar
trúnaðarstörfum auk þess sem hún
starfaði í Sjálfstæðisfélagi Akur-
eyrar, spilaði bridds og söng í kór-
um. Hún var félagi í Kantötukór
Akureyrar og formaður Kirkjukórs
Akureyrar í tólf ár þar sem hún
söng í fjölda ára. í formannstíð
sinni hafði Fríða forgöngu um að
kórinn réðst í útgáfu á hljómplötu
árið 1968. Þetta var fyrsta stóra
sálmasöngsplatan sem gefin var út
hér á landi og jafnframt fyrsta
platan sem hljóðrituð var í stereó.
Fríða Sæmundsdóttir var fædd
árið 1908 og hefði því orðið níræð á
þessu ári. Hún lifði mikið framfara-
skeið í sögu þjóðarinnar og var vel
meðvituð um það. Henni vora í
fersku minni lifnaðarhættir íyrri
kynslóða og kunni því vel að meta
ýmis nútímaþægindi sem okkur
yngra fólkinu finnst oft sjálfsagðir
hlutir. Fríða miðlaði stundum
yngri kynslóðunum af reynslu
sinni. Þetta gerði hún á mjög sér-
stakan hátt þannig að aldrei varð
vart beiskju eða sjálfsvorkunnar,
þrátt fyrir erfið skilyrði. Hún hafði
ásamt móður sinni búið um tíma í
kofa þar sem kindur vora hafðar í
stíu í öðram endanum og öðra sinni
höfðu þær mæðgur haldið til á lofti
í fiskhúsi ásamt fleira fólki, en á
neðri hæðinni var geymdur fiskur í
stöflum. Þetta fiskhús var að Hafn-
arstræti 106 á Akureyri, en í þessu
sama húsi rak Fríða síðar verslun
sína, Markaðinn, í nokkur ár.
Henni hafði tekist að nýta sér
reynslu sína á jákvæðan og upp-
byggilegan hátt og vildi að við
yngra fólkið þekktum hið liðna til
að við lærðum að þakka fyrir þau
lífsgæði er við njótum. Hún varaði
okkur einnig við því að gleyma ekki
hinum gömlu góðu gildum svo sem
heiðarleika og trúmennsku í lífs-
gæðakapphlaupi nútímans.
Þegar ég kynntist Fríðu, sem til-
vonandi tengdamóður, var hún enn
í blóma lífsins, þótt komin væri
hátt á sextugsaldur. Hún starfaði
fullan vinnudag og sinnti félags-
málum af mikilli atorku í frítímum
sínum. Bömin vora uppkomin, erf-
iðleikatímar að baki og hún geislaði
af lífsgleði og framtakssemi. Arin
liðu og hún lét af störfum á vinnu-
markaði en sinnti áfram félags-
störfum á meðan kraftar leyfðu.
Þegar um hægðist naut hún þess
að vera meira samvistum við börn
sín og bamabörn en áður hafði gef-
ist tími til. I raun var hún komin á
langömmualdur þegar henni fór að
finnast hún vera amma og þess
nutu yngri bamabörnin í ríkum
mæli. Þau fengu senda handprjón-
aða sokka og vettlinga og lærðu af
henni að leggja kapal á ýmsa vegu
og spila hin flóknustu spfl. Ég hef á
tilfinningunni að Fríða hafi, ólíkt
mörgum öðram, haft meira gaman
af samskiptum við börn eftir að
þau fóra að eldast og hægt var að
spjalla við þau og kenna þeim sitt
af hverju, en af gælum við unga-
börn. Hún naut þess mjög að spila
við þau og segja þeim frá ýmsu
sem hún hafði reynt eða lesið. Fyr-
ir það þakka þau nú. Við hin eldri
fengum að njóta smekkvísi hennar
í litasamsetningum í teppum sem
hún heklaði og ýmsum munum sem
hún bjó til. Síðustu árin sem hún
gat unnið í höndunum notaði hún
kraftana til styrktar Rauða kross-
inum og prjónaði mikinn fjölda af
lopateppum sem send vora til bág-
staddra í fjarlægum löndum. Þá
var ekki hægt að gefa henni betri
gjöf en poka af lopa til að prjóna
úr.
Árið 1989 varð Fríða fyrir þeirri
þungu sorg að missa yngstu dóttur
sína Þórdísi. Hún lést úr krabba-
meini fjöratiu og þriggja ára að
aldri frá eiginmanni og þrem börn-
um. Enn kemur aldurinn fjöratíu
og þrjú ár við sögu þeirra mæðgna,
en Þórdís lést á sama aldri og móð-
ir hennar og amma höfðu orðið
ekkjur. Á þeim stundum sem við
sátum saman við sjúkrabeð Þórdís-
ar kynntist ég hinum mikla innri
styrk sem Fríða bjó yfir. I þessari
reynslu bognaði hún, en brotnaði
ekki. Hún sem að jafnaði flíkaði
ekki trú sinni fól dóttur sína Guði á
vald og treysti honum.
Fríða Sæmundsdóttir var smá-
vaxin kona, fríð sýnum, rösk og kát,
söngelsk og félagslynd. Þegar litið
er yfir lífshlaup hennar er einkenn-
andi hversu vel hún lifði lífinu. Hún
tókst á jákvæðan hátt á við hvert
nýtt æviskeið, naut gleðistundanna í
ríkum mæli og skoraðist ekki undan
mótlæti og erfiðleikum, heldur
mætti þeim með hugprýði og æðr-
aðist ekki. Það er dýrmætt að hafa
fengið að vera samvistum við slíka
konu.
Guð blessi minningu tengdamóð-
ur minnar, Fríðu Sæmundsdóttur.
Anna Guðrún Hugadóttir.
Nú er Fríða amma dáin og upp í
hugann koma margar minningar
um liðna tíð og erfitt að ákveða
hvar grípa skal niður. En eitt það
fyrsta sem ég gerði mér grein fyrir
þegar ég fór að reyna að koma
hugsunum mínum niður á blað var
hvað hún var í raun stór kona hún
amma. Þetta finnst eflaust ein-
hverjum furðuleg lýsing þar sem
hún var mjög lágvaxin kona en þeir
sem hana þekktu era mér öragg-
lega sammála. Ég leit alltaf upp til
hennar og alls þess sem hún gerði.
Þar sem fjölskylda mín fluttist
frá Akureyri þegar ég var aðeins 3
ára vora samverastundirnar með
ömmu ekki eins margar og ella
hefði orðið en þeim mun skemmti-
legra var að fara norður og hitta
hana og alla ættingjana þar. Það
var alltaf svo gaman og gott að
koma á Gránufélagsgötuna til
ömmu og í huga mér var alltaf ein-
hver ævintýraljómi yfír heimilinu.
Ég heyri enn brakið i gólfinu í
gamla húsinu og lyktin gleymist
seint og vekur hún upp margar
góðar minningar. Það var eitthvað
við þetta hús sem fékk mann til að
hugsa svo mikið. Þar var svo margt
að sjá, bæði gamalt og nýtt og allt
svo spennandi. Fljótlega lærðum
við, ég og systkini mín, að oft var
að finna eitthvert góðgæti í falleg-
um krakkum á innskotsborðum og
hillum hjá ömmu og laumuðumst
við oft til að fá okkur mola, þó oft-
ast spyrðum við nú um leyfi.
Það var alveg ómetanlegt að fá
að hafa ömmu með okkur í einhver
þau bestu sumarfrí sem fjölskyldan
hefur farið í, til Sikileyjar og Krít-
ar. Við amma áttum þar margar
góðar stundir, sátum og spiluðum
rommí og töluðum um gamla tíma
og svo urðum við hrifnar af sama
manninum, honum Kralla á
Sikiley, ég aðeins 11 ára en hún 71
árs og þreyttumst við aldrei á að
fara og hlusta á hann spila og
syngja falleg ítölsk lög á píanó-
barnum. Við gerðum okkur ekki
gi-ein fyrir þessu þá en þegar litið
er til baka getur maður ekki annað
en brosað og glaðst yfir því að við
gátum keypt okkur plötu með
kappanum áður en við urðum að
snúa heim aftur. En báðar yljuðum
við okkur við sönginn hans á dimm-
um vetrarkvöldum og hugsuðum til
baka til góðra tíma á Sikiley.
En það er annað sem yljar okkur
núorðið á köldum vetrarkvöldum á
mínu heimili. Það er heklaða búta-
teppið sem amma gaf mér þegar ég
fór að búa. Hún spurði mig hvað
mig langaði mest í og ég óskaði
mér að fá heklað bútateppi eftir
hana. Hún varð hissa á bón minni
en teppið kom og er það eitt mesta
djásnið á heimilinu. Mér hefur
alltaf þótt það geyma svo margar
minningar því þar er að finna af-
ganga af garni frá ýmsum tímum
sem settir era saman af mikilli
smekkvísi og listfengi. Þetta teppi
hefur alltaf verið mér mjög dýr-
mætt og sérstaklega núna þegar
amma er farin. Eg gæti haldið
lengi áfram því hún amma kenndi
mér svo margt en ég set punktinn
hér. En þótt hún sé farin lifir
minningin um hana í hjarta mínu
og þakka ég Guði fyrir þessa miklu
og góðu konu. Blessuð sé minning
hennar.
Vera Guðmundsdóttir.
Nýlega hef ég sagt frá því í bók
þegar fóðuramma mín, Sigríður
+ Fríða Sæmunds-
dóttir var fædd í
Skálavík við Isafjarð-
ardjúp 5. febrúar
1908. Hún lést á
Dvalarheimilinu Hlíð
á Akureyri 8. janúar
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru Sæ-
mundur Benedikts-
son, sjómaður, f. 8.
okt. 1857, d. 5. okt.
1912, og síðari kona
* hans, Sigríður Ólafs-
dóttir, f. 28. júlí
1870, d. 3. nóv. 1957.
Áttu þau saman sex
börn. Frá fyrra hjónabandi átti
Sæmundur þijú börn sem Sigríð-
ur ól upp með sínum börnum, en
alsystkini Fríðu voru: Guðrún,
skólastjórafrú að Finnbogastöð-
um í Ámeshreppi, Guðný hús-
freyja í Hafnarfirði, Óskar, kaup-
maður á Akureyri, Hafliði, kenn-
ari í Reykjavík og Ólöf, húsfreyja
á Selfossi.
Eiginmaður Fríðu var Hall-
grímur Valdimar Stefánsson,
fæddur í Brattahlíð á Árskógs-
„strönd 18. sept. 1896. Hallgrím-
ur var sjómaður og netagerðar-
meistari á Akureyri. Hann lést
26. mars 1951. Börn Fríðu og
Hallgríms eru: 1) Stefán, raf-
eindavirki, maki: Sigrún Berg-
man.i, börn: Tómas Bergmann,
Hallgrímur, Guðrún Hörn og
Guðmundur. 2) Lilja,
tónlistarkennari,
maki: Baldur Frí-
mannsson, börn:
Gréta og Geir. 3)
Guðmundur, lyfja-
fræðingur, maki:
Anna Guðrún Huga-
dóttir, börn: Vera,
Daði, Hugi og Alma.
4) Hafliði Magnús,
sellóleikari og tón-
skáld, maki: Ragn-
heiður Árnadóttir,
börn: Almar, Andri
og Stefán Sölvi. 5)
Filippía Þórdís,
hjúkrunarfræðingur og ljósmóð-
ir, d. 12. júlí 1989, maki: Páll
Ammendrup, börn: Sigrún Mar-
ía, Fríða Dröfn og Dagur Páll.
Afkomendur Fríðu og Hallgríms
eru nú 34.
Fríða lauk prófi frá Verslunar-
skólanum árið 1927. Jafnframt
náminu vann hún ýmis störf yfir
sumartímann, en árið 1929 flutti
hún til Akureyrar og hóf störf við
verslunina Esju sem Óskar bróðir
hennar rak. Starfaði hún í Esju
þar til hún gifti sig. Fríða rak
verslunina Markaðinn um árabil.
Hún tók mikinn þátt í félagslífi á
Akureyri og lét mörg framfara-
mál til sfn taka.
Útför hennar verður gerð frá
Akureyrarkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Ólafsdóttir, sem misst hafði mann
sinn í sjóinn frá sex ungum börn-
um, lagði af stað frá Bolungarvík
með barnahópinn í lest á litlu skipi
áleiðis til Akureyrar. Þetta var ár-
ið 1915 og segir það sína sögu um
hugsunarhátt ekkjunnar, að til-
gangur búferlaflutninganna var að
koma börnunum til mennta. Þegar
hafís við Horn hindraði för norður
fyrir land og snúið var við til ísa-
fjarðar, sagði hún við ráðamenn
sem töldu þessu ferðalagi til
Akureyrar með börnin lokið: „Nei,
ég fer bara hringinn.11 Og gerði
það.
Yngst barnanna var Fríða Sæ-
mundsdóttir sem í dag er borin til
hinstu hvílu. Ekki dugði skóla-
ganga á Akureyri þeim hugmynd-
um sem móðir hennar hafði um
menntun barnanna. Eftir nokkur
ár á Akureyri fluttist hún með þau
til Reykjavíkur. Lauk Fríða námi
frá Verslunarskólanum. Mun það
trúlega ekki hafa verið algengt á
þeim tíma að efnalausar stúlkur
úr sjávarplássum hlytu þá mennt-
un.
Einhverjum hefur sjálfsagt þótt
þetta menntabrölt óþarft þvi ekki
vann Fríða mikið við verslunar-
störf eftir námið, aðeins stuttan
tíma í verslun föður míns á Akur-
eyri. En menntunin kom heldur
betur að gagni síðar. Með manni
sínum, Hallgrími Stefánssyni, átti
hún fimm börn og var hið yngsta
fjögurra ára er hann féll frá. Upp
úr því gerðist það að hún tók við
verslunarstjórastarfi í versluninni
Markaðnum og eignaðist svo
verslunina og rak hana um langt
árabil og var meðal vinsælli kaup-
manna í höfuðstað Norðurlands.
Þykir mér merkileg þessi saga
af mæðgum tveim. Fyrirhyggja
móðurinnar að tryggja framtíð
barna sinna með menntun, og
kraftur og dugnaður beggja er
þær stóðu einar uppi með börn
sín.
Fríða föðursystir mín var lagleg
kona, lágvaxin, grönn, kvik og létt
á fæti og létt í lund. Hún var
skarpgreind, fróð, gædd prýði-
legri kímnigáfu og kunni vel að
vekja glaðværð og hlátur og hló
sjálf yndislega smitandi hlátri. Ég
held samt að höfuðeinkenni henn-
ar hafi verið viljastyrkur og þraut-
seigja, sem ég þykist vita hvaðan
er komin. Hún lauk öllu sína ævi-
starfi með sæmd og kveður nú síð-
ust systkinanna, kjarnafólks sem
aldrei brást skyldum sínum við
guð og menn. Blessuð sé minning
hennar.
Magnús Óskarsson.
Amma Fríða var einstaklega
hjartahlý manneskja sem lét okkur
alltaf líða svo vel og era minning-
arnar um hana margar og góðar.
Við munum hversu mikið við
hlökkuðum ávallt til þegar hún var
að koma til Reykjavíkur í heim-
sókn. Við vissum að þá var í vænd-
um mikil spilamennska langt fram
eftir kvöldum. Hún hafði líka frá
svo mörgu spennandi að segja og
gaf okkur heilræði sem munu alltaf
nýtast okkur vel.
Enn skemmtilegra fannst okkur
samt að ferðast norður til Akureyr-
ar á sumrin þar sem við hittum alla
ættingjana sem við sjáum annars
sjaldan. Amma tók okkur opnum
örmum og bauð okkur velkomin á
Gránufélagsgötuna. Þar voru spilin
að sjálfsögðu tilbúin, en einnig
fengum við að skoða allt dótið sem
hún geymdi í skápunum, þar á
meðal gamalt dót sem mamma átti.
Oft leið langur tími á milli heim-
sókna til ömmu og var það því sárt
í hvert sinn sem við þurftum að
kveðja hana eftir stutta, en
skemmtilega dvöl.
Amma Fríða hefur loksins feng-
ið langþráðan frið og við vitum að
hún er komin á stað sem henni líð-
ur vel á og getur hitt mömmu okk-
ar. Við munum aldrei gleyma henni
og öllum þeim góðu stundum sem
hún gaf okkur.
Sigrún, Fríða og Dagur.