Morgunblaðið - 05.02.1998, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1998 23
„Eins og fuglar
sem berjast um
í fjötrum...u
Nýtt íslenskt leikrit, Kaffi, eftir Bjarna
Jónsson verður frumsýnt á Litla sviði
Þjóðleikhússins annað kvöld, föstudaginn
6. febrúar. Hulda Stefánsdóttir fékk sér
tíu dropa með höfundinum og leikstjóran-
um Viðari Eggertssyni.
HARÐNESKJAN í sögu
þjóðarinnar situr eins og
sigg á sálum íslendinga.
Við höfum tileinkað okk-
ur lífsstíl hins kappsama efnis-
hyggjufólks en hugsunarháttur
okkar einkennist af vanmátta-
kennd og ótta við eigin tilfinning-
ar. Kennileitin eru svartur sandur,
hafið, brennivín... og kaffi. Leiki'it
Bjarna Jónssonar lýsir helgi í lífi
fjölskyldu í litlu sjávarplássi úti á
landi. Kaffi er leikrit um vænting-
ar og ást, sársauka og alþýðlegt
andrúmsloft. Ástarlíf óstýrlátrar
eiginkonu er til umræðu á sljórn-
arfundi knattspyrnufélagsins, rit-
höfundurinn kemur í heimsókn
með fortíðina í farteskinu, eigin-
konan tekur slátur og gamli mað-
urinn býr sig undir ferðalag.
„Persónur verksins minna mig
einna helst á fugla sem berjast um
í fjötrum sínum í flæðamálinu, ná
ekki flugi en neita að gefast upp,“
segir Viðar Eggertsson leikstjóri.
Þetta er íslenskt baráttufólk sem
stendur ráðþrota andspænis ólg-
andi tilfinningum. Leikendur
verksins eru Lilja Guðrún Þor-
valdsdóttir, Steinunn Ólína Þor-
steinsdóttir, Theodór Júlíusson,
Valur Freyr Einarsson, Sigurður
Skúlason, Atli Rafn Sigurðsson,
Bryndís Pétursdóttir og Róbert
Arnfinnsson. Lýsingu hannar Ás-
mundur Karlsson og höfundur
leikmyndar og búninga er Helga I.
Stefánsdóttir.
Kaffi er þriðja leikrit Bjarna
Jónssonar. Árið 1989 tók hann
þátt í leikritasamkeppni Leikfé-
lags Reykjavfkur í tilefni af flutn-
ingi LR í Borgarleikhúsið og varð
í öðru til þriðja sæti með verk sitt
Korkmann. Leikritið var síðar
flutt í leiklestri hjá Þjóðleikhúsinu
árið 1992. Haustið 1994 sýndi svo
Skagaleikflokkurinn leiki'itið
Mark eftir Bjarna en Kaffi er
fyrsta verk höfundar sem fært er
upp hjá atvinnuleikhúsi. Bjarni er
menntaður leikhúsfræðingur frá
Þýskalandi og hefur starfað sem
dramatúrg og aðstoðarmaður leik-
stjóra þýðandi við Þjóðleikhúsið
frá 1994. Hann var dramatúrg við
jólasýningu Þjóðleikhússins, Ham-
let og við Listaverkið og aðstoða-
maður leikstjóra í Taktu lagið Lóa
og Glerbrot. Þá þýddi hann leik-
ritið Hátíð eftir Georges Tabori
sem Nemendaleikhúsið sýndi og
Sannur karlmaður eftir Tankred
Dorst sem sýnt var hjá Þjóðleik-
húsinu. Kaffi er fyrsta leiksljórn-
arverkefni Viðars Eggertssonar
hjá atvinnuleikhúsi hér á landi frá
því að honum var vikið úr starfi
leikhússtjóra Borgarleikhússins.
Viðar hefur fylgst náið með gerð
leikritsins og segir kost höfundar
helstan þá ást sem hann beri til
persóna sinna. „Skrif Bjarna
minna mig að því leyti á verk Guð-
bergs Bergssonar að virðingin fyr-
ir íslensku alþýðufólki sem berst
við vanmáttarkennd skín í gegn
og þess vegna getur hann leyft sér
að sýna persónurnar svo naktar
og blátt áfram.“ Hann segir að
það hafa verið sérstaklega
ánægjulegt hversu fagnandi leik-
ararnir tóku á móti verkinu strax
við fyrsta leiklestur. „Þau þekktu
þessar persónur og gátu því auð-
veldlega gefið af sjálfum sér við
sköpun þeirra. Eg held reyndar að
allir áhorfendur eigi eftir að finna
sér málsvara í hópi þessara ólíku
einstaklinga."
„Verkið lýsir baráttu fólks við
eigin tilfinningar, - væntingum og
togstreitu íjölskyldunnar," segir
Bjarni. „Það sem sameinar þau er
örvæntingarfull leit að ást.“ Þegar
persóna rithöfundarinns heimsæk-
ir plássið í leit að því sem er
áþreifanlegt hefur atburðarás
verksins þegar verið hrundið af
stað. Þarna mætast tveir ólíkir
heimar. Heimur rithöfundarinns
sem er á valdi tilfinninganna og
beinlínis gælir við ástarsorgina og
smábæjarbragurinn þar sem
meintur samhugur ríkir og sam-
tryggingin gerir þá kröfu til ein-
staklingsins að hann beri sorgir
sínar í hljóði. „Allir standa þessir
einstaklingar á bjargbrún örvænt-
ingarinnar og reyna að fóta sig.
Og þegar þeir ráða ekki lengur
við að bæla niður tilfinningar sín-
ar og fortíðin sækir á fer allt úr
skorðum.“
Afstaða okkar til tilfinninga
mótaðist á tímum þegar aðstæður
fólks voru gjörólíkar þeim sem við
búum nú við. Oft var nauðsynlegt
að sýna af sér hörku og dugnað til
þess einfaldlega að komast af. „Ég
held að það búi með okkur mikil
vanmáttarkennd. Ekki bara sem
þjóð heldur er vanmáttarkenndin
svo rík í einstaklingnum. Hinar
öfgarnar koma einnig fram í stór-
mennskubrjálæðinu sem stundum
heltekur okkur,“ segir Bjarni.
„Ástæður þessa má rekja til h'fsins
í landinu. Við lífum ekki sama lífi í
dag og áður fyrr þegar það þýddi
ekkert að mögla og valkostir fólks
í Iífinu voru fáir. Þó svo að mögu-
leikar einstaklingsins í dag séu
nánast ótæmandi þá hefur afstaða
okkar lítið breyst. Við trúum ekki
á þessa möguleika og erum enn
þeirra skoðunar að betra sé að lifa
litlu og afmörkuðu lífi. Gamli mað-
urinn í verkinu segir að lífið sé
mörgum númerum of stórt fyrir
sig en hann hefur líka aldrei gert
tilraun til þess að lifa því og
kannski gat hann ekki annað en
fetað hinn þrönga veg. Yngri kyn-
slóðin er að vissu leyti að beijast
við drauga fortíðarinnar, forræð-
ishyggju hinna eldri sem gera
kröfu til þess að afkomendurnir
lifi þeirra fortíð. Móðirin ber mikl-
ar væntingar til dóttur sinnar en
það eru hennar eigin væntingar
og eiga lítið skylt við hugmyndir
dótturinnar sjálfrar."
annig er Kaffi fullt af orð-
um en samt eru fæstir að
tala saman. „Þessar per-
sónur nota miklu fremur
orð til að veija sig en til að orða
raunverulegan sársauka sinn,“
segir Viðar. „Dramatík verksins
felst í þvi' sem ekki er sagt og
þannig er því einmitt oft farið í lífi
okkar.“ Bjarni segir enga tilviljun
hversu gagntekin þjóðin er af rök-
„MÉR hefur alltaf fundist eins og lífið væri okkrum
númerum of stórt fyrir mig,“ segir gamli maðurinn
áður en hann leggur upp í ferðalag sitt. Róbert
Arnfinnsson og Atli Rafn Sigurðsson.
„ÞEGAR ég hugsa og efast langar mig strax í áfengi
og ég legg ekki í fortíðina ódrukkin." Steinunn Ólína
Þorsteinsdóttir í hlutverki dótturinnar Margrétar og
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir f hlutverki móðurinnar.
Morgunblaðið/Kristinn
KAFFI er fyrsta leikrit Bjarna Jónssonar sem fært er á svið hjá at-
vinnuleikhúsi. Höfundur ásamt leik-stjóra verksins, Viðari Eggerts-
syni.
hugsun; vísindum og fræðum. „Við
íslendingar höldum að öll vanda-
mál megi leysa með rökhugsun.
Við erum hins vegar hrædd við að
treysta á tilfinningarnar og trúa
því að þær geti hjálpað okkur út
úr þrengingum. En um leið og við
reynum að bæla niður tilfinning-
arnar þá erum við gjörsamlega of-
urseld þeim. I raun eru persón-
urnar í verkinu alveg blindar á
hvað þeim finnst og þó að þær ætli
ekki að láta stjórnast af tilfinning-
unum þá gera þær það. Egill
Skallagrímsson sýndi okkur svo
snilldarlega með Sonatorreki að
það er hægt að beita fyrir sig til-
finningum til að komast í gegnum
erfiðleikana. Við verðum að trúa
því og hætta að safna tilfinningun-
um upp í hauga og dansa svo fram
af bjargbrúninni. Þetta viðfangs-
efni er í raun efni í mörg leikrit!"
REYSTI
arnafatnaður á tilboði SKEIFUNNI19 - S.568-1717
Kuadt:i.L
ATHLETIC
m a r x J
EIKFIIVl IFATI\I AÐU R