Morgunblaðið - 05.02.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1998 29
$SS0smMs$gmk

Morgunblaðið/Golli
n fiskiskipaflotanum nema smábátum þar sem eigendur þeirra eru sjálfir við stjórnvölinn. Þessir trillukariar voru að landa í Grindavík í gær,
en vinnslustöðvun þar vegna hráefnisskorts er engu að síður yfirvofandi.
1 aflaheimilda bitbeinið í deilu sjómanna og útvegsmanna
viðskiptum við útgerð og sjómenn
telji hún verðið óviðunandi. Sé út-
gerð og viðskiptum haldið áfram
skal fara að niðurstöðu nefndarinn-
ar. I fyira komu fjögur mál til kasta
nefndarinnar og tókst að ljúka
þremur þeirra.
Framsal aflaheimilda
Framsal aflaheimilda, bæði leiga
innan hvers kvótaárs og sala varan-
legra veiðiheimilda, er frjálst, hvort
sem er milli skipa innan sömu út-
gerðar, sömu verstöðvar eða
óskyldra aðila. Verð á aflaheimildum
ræðst á frjálsum markaði, en nokkr-
ir aðilar stunda kvótamiðlun og eru
slík viðskipti öllum frjáls. Nú er
leiguverð á hverju kílói af þorski
nímlega 70 krónur og verð á varan-
legum heimildum um 700 krónur. Al-
gjörlega er óheimilt að láta sjómenn
taka þátt í kvótakaupum, enda fá
þeir ekki hlut í sölu- eða leiguhagn-
aði veiðiheimilda. Skylt er að veiða
að minnsta kosti helming úthlutaðra
aflaheimilda á hverju tveggja ára
tímabili.
Framkvæmdin
Framsal aflaheimilda á sér stað
með ýmsum hætti, tilfærslu milli
skipa innan sömu útgerðar, skipti á
aflaheimildum að jöfnu, bein leiga
aflaheimilda og tonn á móti tonni,
eða að ein útgerð taki að sér að veiða
fyrir aðra gegn föstu verði fyrir afl-
ann. I fyrstu tilfellunum er ekki um
beinar greiðslur að ræða, en svo er
að vissu leyti í hinum síðari. Bein
leiga er auðvitað bein útgjöld, en
tonn á móti tonni eða veiði fyrir aðra
er flóknara mál. Leiguverð á þorski
er mjög hátt, svipað meðalverði á
þorski upp úr sjó í öllum viðskiptum.
Það stendur því lítið eftir þurfi út-
gerð að leigja þorsk á 70 krónur þó
hægt sé að fá vel yfír 100 krónur
fyrir hann á mörkuðum. Þegar veitt
er fyrir aðra, er yfii’leitt samið um
fast verð á aflanum, gjarnan um eða
yfir 60 krónur fyrir hvert kíló af
þorski.
Astæða þess að útgerðir leigja til
sín veiðiheimildir eða veiða fyrir
aðra er sú að þær vilja auka verkefni
sín. I aðferðinni tonn á móti tonni,
leggur útgerðin fram eigin veiði-
heimildir og fær jafnmikið á móti frá
annarri útgerð, sem venjulega á
fiskvinnslu jafnframt. í samstarfi af
þessu tagi er oftast um það að ræða
að sá sem leigir aflaheimildir út,
stundar frystingu, en sá sem tekur á
leigu stundar saltfiskverkun eða
landar á mörkuðum. Þá landar leigj-
andinn smærri fiski sem hæfir til
frystingar til leigusalans á fóstu
verði, en selur sinn hlut, oftast
stærri fiskinn á markaði eða tekur
til eigin vinnslu, þá á verði sem hann
hefur samið um við sjómenn sína.
Þannig tvöfaldar leigutakinn aflann,
fær að meðaltali lægra verð fyrir
hann en ella, en eykur heildai’verð-
mætið.
I öðrum tilfellum, þar sem um
beina leigu aflaheimilda er að ræða,
er algengast að útgerðin hafi litlar
sem engar aflaheimildir, en taki
þorsk á leigu til að geta stundað
veiðar á tegundum utan kvóta eða
tegundum sem kostar mjög lítið að
leigja, til að hafa heimildir á móti
þeim þorski, sem kemur með öðrum
fiski. Þar eru þekkt dæmi um að
áhöfnin fái mjög lágt verð fyrir
þorskinn, en markaðsverð fyrir ann-
an afla, þótt slíkt sé ólöglegt.
Bátar sem engar aflaheimildir
hafa innan lögsögunnar skipta mörg-
um tugum og eftir því sem fleiri fisk-
tegundir hafa verið felldar undir
kvótakerfið, eiga útgerðir þeiira eff-
iðara uppdráttar nema með framan-
gi-eindum hætti. Þar má segja að út-
gerðin og áhöfnin standi frammi fyr-
ir því, að sætta sig við að hafa ekkert
út úr þorskinum til að geta stundað
aðrar veiðar og haft atvinnu og lífs-
viðurværi af þeim.
Þrátt fyrir að þátttaka sjómanna í
kvótakaupum sé ólögleg, eru nokkur
mál þess efnis nú rekin fyrir dóm-
stólum eða á rannsóknarstigi.
Tenging við afurðaverð
Nokkuð hefur verið rætt um að
tengja verð á fiski upp úr
sjó í beinum viðskiptum
við fiskvinnsluna verði af-
urðanna á mörkuðum
okkar úti í heimi. Þessi
tenging er í raun virk í
veiðum á loðnu til bræðslu. Þessi
tenging er óbeint virk í öllum kaup-
um á fiski. Allir fiskkaupendur
reikna út frá afurðaverði, vinnulaun-
um og öðrum fóstum kostnaði, hve
mikið þeir geti greitt fyrir fiskinn
með það í huga að hafa einhvern
hagnað af vinnslunni. Þetta á bæði
við um kaup á mörkuðum og í bein-
um viðskiptum, þó kaupendur teygi
sig á stundum dálítið lengra til að ná
hráefni til að geta staðið við um-
samda afhendingu afurðanna eða
halda vinnslunni gangandi.
Tenging við afurðaverð er ein leið
verðmyndunar til að koma í veg fyrir
að hlutur sjómanna sé skertur vegna
kvótakaupa. Beint opinbert lág-
marksverð þjónar sama tilgangi, en
þá yrði bannað að gera upp við sjó-
menn á lægra verði en lágmarks-
verðinu. Það kann að vera flókið að
finna tengingu við afurðaverð, en
ljóst er að Þjóðhagsstofnun býr yfir
upplýsingum um verð á öllum út-
fluttum fiskafurðum og fylgist jafn-
framt með heimsmarkaðsverði á
fiskafurðum. í Bandai-íkjunum em
gefnar út verðski’ár fyrir helztu
fiskafurðir oft í hvem viku og verð á
mörkuðum í Evrópu liggur jafn-
framt nokkuð ljóst fyrir, hvort sem
um er að ræða bolfisk, skelfisk, upp-
sjávarfisk eða mjöl og lýsi.
Hugmyndir um afurðaverðsteng-
ingu em því á þá leið, að sé þorski
landað til vinnslu, hvort
sem er söltunar eða fryst-
ingar, sé greitt fyrir fisk-
inn ákveðið hlutfall af þá-
verandi afurðaverði til
bráðabirgða, en endan-
legt uppgjör komi síðar. Aldrei verði
greitt fyi’ir fiskinn minna en ákveðið
hlutfall, sem væntanlega gæti verið
á bilinu 50 til 60% afurðaverðs eftir
því hvort um frystingu eða söltun
væri að ræða.
Svo tO engin fullvinnsla á saltfiski
til útflutnings á sér stað hér á landi,
aðeins svokölluð frumvinnsla, en
hann er ýmist fluttur út blautverk-
aður, flakaður, flattur eða þurrkað-
ur. Því myndi afurðaverð miðast við
Fá mjög lágt
verð fyrir
þorskinn
þá framvinnslu. Hins vegar er full-
vinnsla frystra botnfiskafurða vax-
andi og þar gæti verið erfiðara að
finna rétta viðmiðun við afurðaverð.
Líklega væri rétta viðmiðunin vi<5^
flakapakkningar, þar sem segja má
að fullvinnslan sé úrvinnsluiðnaður
sem taki við af fmmvinnslunni, það
er að flökuninni lokinni.
Munurinn á fóstu opinbera lág-
marksverði, eða afurðatengdu lág-
marksverði er sá að hið síðarnefnda
yrði væntanlega sveigjanlegra. Sjó-
menn og útgerð fengju þá alltaf
sama hlutfaU afurðaverðsins fyrii’
aflann, líkt og í loðnunni, og myndi
það ýmist hækka eða lækka eftir því
sem markaðurinn segði til um. Fast
opinbert lágmarksverð myndi tæffe
lega verða jafnsveigjanlegt, þó það
hlyti einnig alltaf að taka verulegt
mið af afurðaverðinu.
Markaðstenging
Mikið er nú rætt um mark-
aðstengingu fiskverðs í beinum við-
skiptum. Hvort það er gert til að ná
fram hækkun á fiskverði eða tryggja
ákveðið lágmarksverð til sjómanna
liggur ekki Ijóst fyrir. Markaðsteng-
ingin er flókið mál, en í dag era
dæmi um að fjórðungur þorsks og
ýsu af lönduðum afla í beinum við-
skiptum sé verðlagður á meðalverði
á fiskmörkuðum. Hinn hluti aflans
sé á fóstu verði sem samið er um við
sjómenn. Um 40% botnfiskaflans
fóru um innlenda fiskmarkaði á síð-
asta ári, en lítið sem ekkert er um að
aðrar tegundir séu seldar á mörkuð-
unum.
Verð á fiskmörkuðum byggist á
framboði og eftirspm’n og í dag er
staðan sú að eftirspurn er meiri en
framboðið. Flestir þein-a sem kaupa
fisk á mörkuðum era með sérhæfða
vinnslu, sem oft á tíðum miðast við
útflutning á ferskum flökum með
flugi, eða aðra sérhæfða framleiðslu.
Þessir aðilar geta oft á tíðum borgaéfc
hærra verð en svokallaðii’ hefð-
bundnir framleiðendur, sem eru að
vinna heilu farmana af eigin skipum.
Ljóst er að meðalverð á mörkuð-
unum er hærra en hin hefðbundna
landfrysting ræður við. Verð á mörk-
uðunum er mjög mishátt, afar hátt í
upphafi árs, þegar mikil eftirspurn
er eftir fiski til að flytja utan ferskan
með flugi. Þá virðist verð á ýsu á
þessum mörkuðum að miklu leyti
miðast við það hvað fiskbúðir og út-
flytjendur á ferskum flökum með
flugi ráða við. Markaðstenging virð-
ist því geta verið anzi flókin, sérstak-
lega með tilliti til þess að mikið af því
sem selt er á mörkuðunum er unnið
og selt á mun hærra afurðaverði ett,-
það sem unnið er í frystihúsunum.
Þannig geta sveiflur á verði á fisk-
mörkuðum verið í miklu ósamræmi
við það sem er er að gerast á mörk-
uðum fyrir frystar eða saltaðar af-
m-ðir á mörkuðum erlendis.
Þátttaka sjómanna
í kvótakaupum
í yfirstandandi kjaradeilu útvegs-
manna og sjómanna virðist það mik-
ilvægast að komið sé í veg fyrir þátt-
töku sjómanna í kvótakaupum. Slík
þátttaka viðgengst þrátt fyrri að hún
sé ólögleg. Ljóst er að nokkrar leiðir
era færar til þess að tryggja að
aldrei sé gert upp við sjómenn undi%
ákveðnu lágmarksverði. Mikilvægt
hlýtur að vera að ná sáttum um þá
leið, sem talin er tryggja þessa nið-
urstöðu sem bezt. Aldrei verður
komið í veg fyrir að lög séra brotin,
en sé slíkt gert verða að vera viður-
lög við brotunum með þeim hætti að
þau verði ekki ástunduð.
Nú er einnig rætt um aukna veiði-
skyldu. Samkvæmt gildandi lögum
er hverri útgerð skylt að nýta að
minnsta kosti helming aflaheimilda
sinna á tveimur áram. Itrastu kröfur
sjómanna era á þá leið að hverri út-
gerð sé skylt að nýta 90% aflaheim-
ilda sinna ár hvert. Nú hefur verið
rætt um að auka veiðiskylduna upp í
60-70% á hverju ári. Við það mun
draga verulega úr framsali veiði-
heimilda. Hvort sú leið er betri en
lágmarksverð eða aðrar leiðir til að
koma í veg fyrir kvótabraskið svo-
kaUaða skal ósagt látið. ^