Morgunblaðið - 05.02.1998, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 5. FEBRÖAR Í998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
T
JL v
IAKMARK mitt við
'samningu verksins var
að heiðra minn göfuga
vin, sellóið, með tónlist
sem samræmdist eðlilega „hljóm-
rænni skapgerð" þess,“ segir
Hafliði Haligrímsson tónskáld
um verk sitt, Herma, sem hann
leggur í hendur Svíanum Thor-
leif Thedéen á tónleikum Sinfón-
íuhljómsveitar íslands í Háskóla-
bíóiíkvöld kl. 20.
Segir Hafliði það um leið hafa
verið markmið að verkið gæfi
einleikaranum tækifæri til að
sýna leikræna færni og listræna
hæfileika. Áhersla sé frekar iögð
á hið söngræna eðli hljóðfærisins
en notkun afburðatækni sem á
vissan hátt hæfi sellóinu illa. í
íjósi þessa verður forvitnilegt að
hlýða á Thedéen glíma við verk-
ið, því ekki er ofhermt að þar fari
einn fremsti sellóleikari Norður-
landa - og þótt víðar væri leitað.
Að áliti Thedéens
er Herma verk and-
stæðna, helst hita og
kulda, og ákaflega
vel skrifað fyrir
hljóðfærið - sönn
vinarkveðja. „Eg
heillaðist strax af
þessu verki, það er
svo söngrænt, íhug-
ult. Tónlistin hrein-
lega talar til manns!
Það er erfitt að al-
hæfa um tónverk en
Herma er í mjög há-
um gæðaflokki."
Jón Leifs og
Snorri Sigfús
Thedéen er nú í
fyrsta sinn á íslandi
og verkum Hafliða
hefur hann ekki
kynnst í annan tíma.
„Eg hef því miður
kynnt mér íslenska
tónlist í alltof litlum
mæli. Jón Leifs
þekki ég vitaskuld
og fyrir nokkrum árum tók ég
þátt í að flytja kammerverk eftir
Snorra Sigfús Birgisson á tón-
leikum í Svíþjóð, að öðru leyti er
íslensk tónlist ónumið land af
minni hálfu. Vonandi stendur það
til bóta!“
Thedéen er hæstánægður með
að vera hingað kominn. Kveðst
lengi hafa verið forvitinn um ís-
Iand enda sé lega landsins, í miðju
Atlantshafi, áhugaverð. Þá hafi
móðir hans, sem er bókmennta-
fræðingur að mennt, margoft
frætt hann um Snorra Sturluson
Að heiðra
göfugan vin
Sænski sellóleikarinn Thorleif Thedéen
verður gestur á tónleikum Sinfóníuhljóm-
✓
sveitar Islands í kvöld. Mun hann leika
sellókonsert Hafliða Hallgrímssonar,
Herma, en Hafliði er einmitt tónskáld
vetrarins hjá hljómsveitinni. Orri Páll
Ormarsson átti tal við Thedéen.
THORLEIF Thedéen í hita augnabliksins á æfingu með Sinfóníuhljómsveit íslands.
og þá kappa alla. „Fjölskylda mín
er sér mjög meðvitandi um hinn
norræna uppruna sinn, svo sem
nafn mitt, Thorleif, gefur glöggt
til kynna. Er það ekki algengt hér
á landi?“ Mikil ósköp!
Thedéen fæddist árið 1962.
Hann þreytti frumraun sína með
Sænsku útvarpshljómsveitinni
nftján ára gamail og hefur allar
götur síðan verið eftirsóttur ein-
leikari. Hefur hann leikið með
flestum helstu sinfóníuhljómsveit-
um heims og unnið með stjórn-
endum á borð við Esa-Pekka Sa-
lonen, Franz Welser-Möst, og
Gennadíj Rozhdestvenskíj.
En hvernig skyldi Thedéen
hugnast líf einleikarans? „Á því
eru tvær hliðar. Annars vegar er
frábært að hafa tækifæri til að
spila tónlist, hitta fólk og ferðast
vítt og breitt um heiminn en hins
vegar gerir þetta starf kröfu um
miklar fjarvistir frá vinum og
vandamönnum,“ segir seiióleik-
arinn sem er kvæntur og tveggja
drengja faðir. „Eftir því sem ár-
unum í faginu Ijölgar hefur mér
reynst æ erfiðara að yfirgefa
íjölskylduna en á móti kemur að
ég kæmist ekki af án einleiksins
- í honum er svo mikil næring."
Kveðst Thedéen mæta miklum
skilningi heima fyrir enda sé
konan hans jafnframt starfandi
tónlistarmaður - er fiðluleikari í
Sænsku útvarpshljómsveitinni.
En piltarnir, eru þeir komnir á
kaf í tónlist? „Sá eldri, sem er níu
ára, er að stíga sín fyrstu skref
um þessar mundir og helst er á
honum að skilja að hann vilji
leggja sellóleikinn fyrir sig.“
Hvers vegna? „Hann segir að sér
þyki svo þægilegt að silja þegar
hann leikur á hljóðfæri!“
Kammermúsík og kennsla
Þótt Thedéen leggi sannarlega
mikla rækt við starf sitt sem ein-
leikari fer því víðsfjarri að hann
mundi hljóðfæri sitt aldrei á öðr-
um vettvangi. „Ef ég helgaði mig
alfarið einleiknum myndi mér
líða eins og manni
sem staddur væri
einn á ísjaka á hafi
úti. Einveran gengi
að mér dauðum.
Þess vegna legg ég
mikla áherslu á að
flytja kammermús-
ík eins oft og ég
get, er meðal ann-
ars félagi í Stock-
holm Arts Trio sem
kemur reglulega
saman, auk þess
sem ég hef um
nokkurra ára skeið
kennt við tónlistar-
háskólann í Stokk-
hólmi. Eins og gef-
ur að skilja eru
nemendur rnínir þó
ekki margir."
Þá er þess enn
ógetið að Thedéen
hefur Ieikið inn á
um tuttugu geisla-
plötur, einn og með
öðrum, sem BlS-út-
gáfufyrirtækið í
heimalandi lians hefur gefið út.
Segir hann hljóðversvinnuna falla
sér sífellt betur í geð og hyggst
halda ótrauður áfram á þeirri
braut - eins og öllum hinum.
Á efnisskrá kvöldsins eru auk-
inheldur sjötta sinfónía Síbelíus-
ar, sem að líkindum er sú sinfón-
ía fínnska meistarans sem sjaldn-
ast heyrist á tónleikum, og sin-
fónía nr. 36 eftir Wolfgang Ama-
deus Mozart, oft nefnd Linz-sin-
fónían. Tónsprotinn verður í
hendi Petris Sakaris, aðalstjórn-
anda Sinfóníuhljómsveitarinnar.
Frumskógarlíf
LEIKLIST
Leikfélag Reykjavfkur
FEITIR MENN í PILSUM
EFTIR NICKY SILVER
íslensk þýðing: Anton Helgi Jónsson.
Leikstjóri: Þór H. Tulinius. Leikarar:
Eggert Þorleifsson, Halldóra Geir-
harðsdóttir, Hanna María Karlsdóttir
og Jóhann G. Jóhannsson. Lcikmynd
og búningar: Stígur Stcinþórsson.
Lýsing: Kári Gíslason. Hljóð: Ólafur
Örn Thoroddsen. Litla svið Borgar-
leikhússins, miðvikudagur 4. febrúar.
NICKY Silver er bandarískt
leikskáld á fertugsaldri sem hefur
verið að slá í gegn á síðustu árum
beggja vegna Atlantshafsins. Sýn-
ingar hans hafa vakið mikla athygli
og ekki síður deilur meðal gagn-
rýnenda og annarra áhorfenda og
eins víst er að svo verði einnig hér á
landi. Deilt er um hvort verk Silv-
ers séu áleitin krufning á lífi nú-
tímafólks, lífi sem oftar en ekki
einkennist af eiginhagsmunasemi,
taugaveiklun, fordómum og
annarri lágkúru, eða hvort þau séu
daður við lægstu hvatir mannsins
og hinar úrkynjuðustu hliðar til-
verunnar. Sýnist sitt hverjum.
Að vissu leyti snúast deiluniar
um verk Nicky Silvers um mismun
kynslóða, um ólík viðhorf og ólíka
reynslu yngri og eldri kynalóða nú-
tímamanna. Þeir sem yngri eru og
hafa búið allt sitt líf við sífellt fjöl-
miðlaáreiti, þar sem ofbeldi og af-
mennskun af ýmsu tagi er ríkjandi,
eiga betur með að skemmta sér yf-
ir hinum svarta húmor með fárán-
leikaívafi sem setur hvað sterkast-
an svip á verk Silvers. Hinir sem
eldri era eiga erfiðara með að
kyngja lýsingum á lífi sem ein-
kennist af firringu, ofbeldi og kyn-
lífi af ýmsu tagi, sem þeirra upp-
eldi kenndi við afbrigðileika og
óeðli. Það er ekki síst á slíkar rót-
grónar hugmyndir sem Nicky Silv-
er ræðst á árangursríkan hátt í
verkum sínum: Eða er ekki eitt-
hvað bogið við þann sem finnst til-
vera sinni ógnað af fáeinum feitum
mönnum sem kjósa að klæðast
pilsum endram og sinnum? Sög-
unni um feitu klæðskiptingana,
sem verkið sem framsýnt var á
litla sviði Borgarleikhússins í gær-
kvöldi ber nafn af, er skotið inn í
leikritið eins og hverju öðra auka-
atriði, en af henni má draga ýmsan
lærdóm.
Feitir menn í pilsum er trúlega
hin svartasta kómedía Nicky Silv-
ers, a.m.k. til þessa. (Undirrituð sá
síðastliðið vor sýningu á öðra
frægu verki Silvers, The Food
Chain, í Bandaríkjunum og var
húmor þess meira gráglettinn en
svartur.) Leikritið segir frá
mæðginum sem verða innlyksa í
fimm ár í framskógi eyðieyju einn-
ar eftir flugslys, finnast þá og era
ferjuð aftur til siðmenningarinnar.
Þessi reynsla hefur djúp og ófyrir-
sjáanleg áhrif á líf þeirra einstak-
linga sem við sögu koma og svífst
höfundur einskis í vangaveltum
sínum um hvernig mannskepnan
bregst við í aðstæðum sem þeim
sem verkið lýsir. Silver stillir upp
menningu og náttúra sem and-
stæðum í verkinu, en um leið und-
irstrikar hann þær hliðstæður sem
sjá má í þessu andstæðupari. Lífið
í „skauti náttúrunnar" brýtur niður
öll siðalögmál og tabú „siðmenn-
ingarinnar"; en kannski er ekki
síður eitthvað sambærilegt á ferð í
stórborgarlífinu og menningunni,
þótt það liggi ekki eins í augum
uppi.
Það era þau Hanna María Karls-
dóttir og Jóhann G. Jóhannsson
sem fara með ei'fið hlutverk
mæðginanna. Þetta er stærsta
hlutverk Jóhanns til þessa og vel
má segja að hann vinni leiksigur í
sínu vandasama hlutverki. Hann
var óborganlega fyndinn í byrjun
verksins, þar sem hann túlkar kúg-
aðan ellefu ára skóladreng, og
hann var virkilega óhugnanlegur
sem kynþroska unglingur sem
stjómast af hvötum sem losna úr
læðingi við hið innikróaða og fram-
stæða líf á eyjunni.
Hanna María var heldur frá-
hrindandi og kaldlynd móðir og lét
henni ágætlega að túlka firrta nú-
tímakonu í upphafi leiks. Hins veg-
ar fannst mér nokkuð skorta á fjöl-
breytileika í túlkun Hönnu Maríu
þegar leið á verkið, hlutverkið býð-
ur svo sannarlega upp á slíkt.
Eggert Þorleifsson leikur eigin-
manninn og föðurinn, sjálfsupp-
tekinn kvikmyndaleikstjóra sem
lifir yfirborðskenndu, firrtu lífi og
virðist ekki eiga ærlega tilfinningu
til. Eggert fór ágætlega með hlut-
verkið og einnig með hlutverk geð-
læknis í síðasta þætti. Ástkonu
hans, Pam, leikur Halldóra Geir-
harðsdóttir og hún leikur einnig
geðsjúklinginn Popo Martin. I
báðum hlutverkum fer Halldóra á
kostum og sýnir enn og aftur að
hún er meðal bestu gamanleikara
okkar.
Stígur Steinþórsson hefur hann-
að mjög viðeigandi umgjörð utan
um leikinn og lýsing og hljóð auka
áhrifin. Þór H. Tulinius leikstýrir
verkinu og hefur hann valið fremur
hófstillta leið að þessu verki sem
sífellt ögrar siðferðiskennd og þoli
áhorfandans. Sú leið dregur nokk-
uð úr kómík verksins en undir-
strikar ágætlega alvarlegan undir-
tóninn: Er mannlegt eðli kannski
svona þegar allar hömlur era á bak
og burt? Eða liggur skýringin í
okkar firrtu lifnaðarháttum? Svari
nú hver fyrir sig.
Soffía Auður Birgisdóttir
Rödd Jóns
Leifs verð-
ur að
heyrast
GEISLADISKUR á vegum
BlS-útgáfunnar sænsku þar
sem Sinfóníuhljómsveit ís-
lands leikur tónverk eftir Jón
Leifs hlaut verðlaun á alþjóð-
legu tónlistarhátíðinni í Cann-
es fyrir viku. Diskurinn hefur
meðal annars að geyma verk-
ið Geysi, en Osmo Vanska
stýrði hljómsveitinni.
Cannes-verðlaunin sem
útgáfa BIS á verkum Jóns
Leifs hlaut eru önnur slík
verðlaun sem útgáfan hlýtur,
en 1995 var diskur frá BIS
með strengjakvartettum
Jóns Leifs í flutningi Ygg-
drasil-kvartettsins sænska
verðlaunaður. Robert von
Bahr, stofnandi BIS og eig-
andi, segir að vissulega séu
verðlaunin viðurkenning fyrir
fyrirtækið, ekki síst í ljósi
þess að BIS fékk einnig við-
urkenningu sem útgáfa árs-
ins.
Fyrst og fremst séu verð-
launin þó staðfesting á því að
rétt hafi verið að gefa verk
Jóns Leifs út; „það er ekki
svo slæmt að ná tveimur af
fjórum“, segir von Bahr og
vísar þá til þess að BIS hefur
gefið út fjóra diska með verk-
um Jóns Leifs.
Eins og fram hefur komið
mun Osmo Vánska, sem
stjórnaði Sinfóníunni á um-
ræddum disk, ekki stjóma
fleiri upptökum á verkum
Jóns Leifs fyrir BIS. von Ba-
hr segir að það sé fyrst og
fremst vegna anna Vánskas,
sem tekur mikið upp íyrir
Hyperion útgáfuna bresku á
árinu og vinnur að auki að
upptökum með Lahti sinfón-
íuhljómsveitinni finnsku á
verkum Sibeliusar. „Nýr
stjómandi mun stýra hljóm-
sveitinni í næstu þremur upp-
tökulotum, þar á meðal á
Eddu.“
„Við erum
vandanum vaxin“
Von Bahr segir að vissu-
lega verði gríðarlegt verkefni
að taka Eddu upp, „en við er-
um vandanum vaxin. Ég lét
þau orð meðal annars falla
þegar ég tók við verðlaunun-
um í Cannes að rödd Jóns
Leifs væri einstök í tónlistar-
sögunni og hún verður að
heyrast. Sala á plötunum er
langt frá því að ná upp í
kostnað og þær munu líklega
aldrei ná að seljast fyrir
kostnaði, enda gerum við ekki
ráð fyrir því. Eg er þó búinn
að fá fálkaorðuna og held því
áfram,“ segir von Bahr og
skellihlær.
„Ég hef alltaf áhyggjur af
kostnaði við útgáfuna og ekki
síst vegna fyrirhugaðs kostn-
aðar við Eddu, en það er
skylda mín að gefa hana út.“
Robert von Bahr segir að
fyrirtækið leggi ekki síst
mikla áherslu á að framupp-
taka verka sé sem best úr
garði gerð og enn frekar ef
tónskáldið sem um ræðir er
lítt þekkt. „Það gerir ekki eins
mikið til ef gefið er út illa upp-
tekið verk eftir Beethoven,
því tónlistarannendur geta
fundið betri upptökur annars
staðar. Þegar aftur á móti
verið er að taka upp verk tón-
skálds eins og Jóns Leifs ríð-
ur á að allt sé fyrsta flokks til
að sýna tónskáldinu sóma og
flytjendunum."