Morgunblaðið - 05.03.1998, Page 35

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 5. MARZ 1998 35
LISTIR
Hvað uugur nemur
BÆKUR
Skólaútgáf'ur
ÍSLENSKAR BÓKMENNTIR
TIL 1550
eftir Baldur Jónsson, Indriða Gísla-
son og Ingólf Pálmason. 2. útg. 123
bls. IÐNÚ. Reykjavík, 1997.
UVENÆR er kennslubók úrelt
orðin? Úrelt er hún þegar nýjar
rannsóknir eða ný viðhorf hafa vikið
til hliðar eldri vísdómi, íyrr ekki.
Fombókmenntasaga þeirra Bald-
urs, Indriða og Ingólfs kom út fjTÍr
röskum tuttugu árum. Síðan hafa
margir rýnt í fræðin og sett fram
nýstárlegar kenningar sem vakið
hafa athygli, þeirra á meðal Her-
mann Pálsson sem minnt hefur á
keltnesku áhrifin sem talið er að átt
hafi drjúgan þátt í að skapa hér hina
margrómuðu, islensku bókmenn-
ingu. Fleiri hafa að sjálfsögðu lagt
sinn skerf til fræðanna, sumir ólít-
inn. Ekkert hefur þó komið fram
sem beinlínis kollvarpar fyrri við-
horfum. Ritið heldur því enn gildi
sínu sem kennslubók. Vitanlega
halda höfundar á lofti því sem efst
var á baugi um miðja öldina. Gerð er
grein fyrir sagnfestukenningu og
bókfestukenningu. I samræmi við
hlutleysiskröfur skólakerfisins er
lesendum ráðið að fara bil beggja:
,;Virðist ekki óskynsamlegt að líta á
Islendingasögur sem blending af
sagnfræði og skáldskap, og eru hlut-
fóll mjög mismunandi eftir sögum,“
segir þar. Sögurnar eru þarna flokk-
aðar eftir áætluðum ritunartíma. Er
sú flokkunin hvergi verri en hver
önnur en engan veginn einhlít. Vit-
anlega má telja fleira sem greinir
sögurnar hverja frá annarri. Meðal
annars má nefna uppruna, það er að
segja hversu margar tengjast
hverju héraði, og þar fram eftir göt-
unum. Sakna ber að ekki skuli farið
nánar ofan í stílfræði sagnanna, t.d.
með hliðsjón af máli og stfl annarra
lausamálsrita sem færð voru í letur
á sama tima eða skömmu síðar.
Hver var orsök þess t.d. að höfund-
um sagnanna tókst að skrifa þennan
tæra, klassíska stfl á sama tíma og
erlend áhrif settu meh-i svip á ann-
ars konar rit?
Fomaldarsögum og riddarasögum
eni gerð viðhlítandi skil, dönsum og
rímum síður. Einkum ber að sakna
að rímurnar skuh ekki teknar til ítar-
legri umfjöllunar þar sem þær áttu
eftir að eiga sér lengri sögu en nokk-
ur önnur bókmenntagrein, eða fímm
aldir óslitið. Skíðaríma Svarts á Hof-
stöðum er listaverk ekki síður en ým-
is þekktari og virtari verk. Þess er
getið til að Skiðarímu hafi Svartur
ort til að skopstæla rímnakveðskap-
inn og má það rétt vera. Urmull lé-
legra rímna, sem ortar voru síðar,
mega engan veginn varpa rýrð á það
sem best var gert í þeirri grein. Ekki
má heldur gleyma þætti þeim, sem
rímurnar áttu í varð-
veislu tungunnar. Rím-
urnar voru sú málfræði
sem kynslóðimar námu
frá miðri 14. öld til miðr-
ar 19. Minna má nú
gagn gera!
Ef farið er út í sam-
anburð einstakra kafla
verður niðurstaðan
sennilega sú að bestur
sé Eddukvæðakaflinn.
Þar er líka vélt um hluti
sem fjarlægh- hljóta að
teljast, bæði í tíma og
rúmi, sögulegar stað-
reyndir fáar við að
styðjast og ágreinings-
mál varpa engum skugga á fræðin.
Þessi ævafornu germönsku kvæði
sanna þó öðru fremur að arfsagnir
gátu varðveist öldum saman. Húnar
herjuðu á Mið-Evrópu á 5. öld. Sjö
til átta öldum síðar eru kvæði um
konung þein-a skráð hér í norðrinu.
Minnt er á að Eddukvæðin hljóti að
hafa brenglast í aldanna rás. Varla
er að furða! Sumir hafa jafnvel líkt
þeim við hálfhrundar vörður.
Undravert er eigi að síður hvflíkan
óratíma þau hafa varðveist í munn-
legri geymd þar til þau að lokum
voru skráð.
Þar sem höfundar þessarar bók-
menntasögu voru þrír gefur auga
leið að textinn er hvorki einsleitur
né allur jafnlipurlega saman settur.
Eigi að síður stendur bókin enn fyr-
ir sínu.
Fáeinar myndir eru í bókinni, ein
af Agli Skallagrímssyni, tekin upp úr
17. aldar handriti. Minnir hún á að
sérhver öld ljær hetjunni svipmót í
samræmi við eigin ásýnd. Skáldið
Egill er þarna eins og hver annar
durgur, kauðslega búinn og illilegur,
en varla til stóiræðanna í hjörva hríð.
Til hönnunargalla verður að telja
að iesmálið á síðunum nær alltof
langt inn að kilinum sem er harður
og stífur.
SKUGGA-SVEINN
eftir Matthías Jochumsson. 143 bls.
Þuríður J. Jóhannsdóttir bjó til pr.
IÐNÚ. Reykjavík, 1997.
Skugga-Sveinn stendur á kápu,
„Skugga-Sveinn eða Útilegumenn-
irnir á titilsíðu, prentað með sama
letri. Betur hefði farið á að prenta
síðara heitið sem undirtitil eins og
gert var í útgáfu Menningarsjóðs
frá 1952. Leikritið er eitt. En gerð-
irnar eru tvær! Matthías breytti því
mikið fyrir aðra útgáfu sem prentuð
var íyrir réttum hundrað árum,
meðal annars heiti þess. Lárus Sig-
urbjörnsson kvað svo fast að orði að
það hefði þar með mátt heita „annað
leikrit".
Umsjónarmaður þessarar útgáfu,
Þuríður J. Jóhannsdóttir, skrifar
inngang og „hugmyndir að verkefn-
um“. Minnt er á að Matthías hafi átt
heima í sama húsi og þeir Jón Árna-
son þjóðsagnasafnari
og Sigurður Guð-
mundsson málari þeg-
ar hann samdi Skugga-
Svein. Hefur þess oft
verið getið til að leikrit
hafi Matthías skrifað
að áeggjan Sigurðar.
En þjóðsagnaefnið hafi
hann svo valið sakir
áhrifa frá Jóni. Eflaust
kann eitthvað að vera
til í því þó fátt verði
fullyrt um það nú.
Frumgerðin, Úti-
legumennimir, sem
sýnd var í Gildaskálan-
um í Reykjavík á þorr-
anum 1862, var mjög sniðin að
smekk og orðfæri skólapilta. Þegar
leikritið var svo orðið þjóðareign
færði skáldið textann nær al-
þýðusmekk. Breytingin varð því
gagngerðari en nafnið eitt!
Efnið - útilegumannasögu - hefði
Matthías svo sem getað valið þótt
hvatningar þjóðsagnasafnarans
hefði hvergi notið við. Útilegu-
mannatrúin var svo ofarlega á baugi
á seinni hluta 19. aldar að jafnvel
lærðir prestar deildu um það í blöð-
um hvort útflegumannabyggðir
væru í raun og veru til! Umsjónar-
maður útgáfunnar hefði gjarnan
mátt útskýi-a nánar hvers eðlis sú
trá var, hvað orsakaði það raunveru-
lega að þjóðin hafði slíkar mætur á
útilegumannasögum og þar með á
Skugga-Sveini strax með fýrstu sýn-
ingu.
Frumsýning Útilegumannanna var
einhver merkastur viðburður í ís-
lenskri leiklistarsögu fyrr og síðar.
Það var í fýrsta skipti sem íslenskum
höfundi tókst að setja saman leikrit
sem talist gat fullkomlegá sýningar-
hæft og staðist hefur breyttan
smekk, allt til þessa dags. Fjalla-Ey-
vindur Jóhanns Sigurjónssonar, varð
svo annað í röðinni til að ná slíkri
hylli - einnig um útilegumenn!
Þar sem þetta er skólaútgáfa er
bent á „valdar heimildir um Matthí-
as Jochumsson", tíu greinar alls.
Virðast þær þó fremur gripnar upp
af handahófi. Ekki er þar að finna,
svo dæmi sé tekið, þátt Sigurðar
Nordals, Matthías við Dettifoss, sem
er einhver albesta hugleiðing sem
skrifuð hefur verið um inntakið í
verkum skáldsins.
Æfingaverkefnin, sem nemendum
er ætlað að vinna eftir, verða sum
hver að teljast harla frumleg svo
ekki sé meira sagt. Dæmi: „ - hverj-
ir eru glæpamennirnir - hver er for-
ingi glæpagengisins og hvert er
hlutverk hans? - hvert flýja glæpa-
mennirnir undan réttvísinni?"
Ef nemendur eiga að hugsa sér
Skugga-Svein sem persónu í bófa-
hasar - hví þá ekki að stíga skrefið
til fulls, varpa atgeirnum út í hafs-
auga, innleiða gunsmoke og láta
karlinn tala ensku!
Erlendur Jónsson
Matthías Jochumsson
Ljóðskáld
gestur Rit-
listarhóps
Kópavogs
GESTUR Ritlistarhóps Kópavogs
fimmtudaginn 5. mars verður ljóð-
skáldið Oskar Arni Oskarsson.
Hann hefur gefið
út fimm ljóðabæk-
ur ásamt þýðing-
um. Síðasta bók
Óskars, Ljós til að
mála nóttina, kom
út árið 1996. Geir-
laugur Magnússon
flytur inngang um
skáldið.
Upplesturinn
verður í Kaffistofu
Gerðarsafns,
Listasafni Kópavogs og hefst kl. 17.
Aðgangur er ókeypis.
Óskar Árni
Óskarsson
ljóðskáld.
Bók Mapplethorp-
es gerð upptæk
London. The Daily Telegraph.
BRESKA lögreglan gerði fyrir
skemmstu upptæka bók eftir
Ijósmyndarann Robert Mapp-
lethorpe í háskóla í Birming-
ham og óskaði eftir leyfi til að
eyðileggja hana þar sem inni-
hald hennar væri óviður-
kvæmilegt.
Réðust Iögreglumennirnir
inn í herbergi nemanda á loka-
ári sem hafði tekið myndir úr
bókinni og látið afrita þær til
að nota í ritgerð sem hann
kallaði „Fagrar listir og klám“.
Aðstoðarrektor háskólans
segir að skólinn eigi yfir höfði
sór málssókn fyrir að hafa
veitt nemendum aðgang að
bókinni. Sagði hann að háskól-
inn myndi ekki verða við ósk
lögreglunnar um að eyðileggja
bókina.
„Mapplethorpe myndaði alls
kyns fyrirmyndir og ekki leik-
ur vafi á því að sumar mynda
hans eru óvenjulegar, þar sem
kynfæri karla og ástir homma
eru í aðalhlutverki, en ég man
ekki eftir vandamáli þessu líku
á þeim 30 árum sem ég hef
starfað við háskóla," sagði að-
stoðarrektorinn, dr. Peter
Knight.
Kvað Knight háskólann hafa
glatað bókum í hendur
þjófóttra nemenda en þetta
væri í fyrsta sinn sem hann
glataði bók í hendur lögreglu.
Hefur hann þegar keypt annað
eintak af bók Mapplethorpes.
1 ! %; mm Siis i if f 5 jÍ! U ' '•¥>;'"> :'l
lfij W 6' þ 4æJ.
KLÆÐIÐ hvíta í bjartasal.
Brúðkaup
MYIVDLIST
IVýlistasalnið,
Vatnsstfg 3Ii
SAMSTILLING
ANNA LÍNDAL
Opið frá kl. 14-18. Til 8. mars. Að-
gangur ókeypis.
ÞAÐ vill stundum gleymast að
bakvið listamanninn Ónnu Líndal
stendur saumakonan Anna Líndal,
sem lauk sveinsprófi frá Iðnskólan-
um í Reykjavík árið 1978. Nú þegar
þetta rifjast upp með aðstoð ein-
blöðungs sem fylgir Brúðkaupi, nýj-
ustu sýningu hennar - í bjarta- og
svartasal Nýlistasafnsins - skýrist
margt í framsögn hennar.
An þess að deila beint á siði og
venjur dregur Anna upp kankvísa
mynd af lögmálum þeim sem
stjórna lífi okkar og atferli. A ekk-
ert er maðurinn eins blindur og
furður eigin atferlis. Burðargrind
samfélagsins verndar hann fyrir
flestum efasemdum sem vaknað
geta með honum um ágæti sinnar
rótgrónu hegðunar. Oftastnær þarf
glöggan aðkomumann til að kveða
upp úr um firn ákveðins atferlis hafi
það á annað borð öðlast blessun
samfélagsins.
Brúðkaup er að vísu svipað hvar-
vetna í hinum vestræna heimi. Karl-
inn er svartklæddur - í kjól eða
smóking - meðan konan er hvít-
klædd, með slör og fald, eins og til
að ítreka skyldleikann við vel
skreyttan jólapakka. Enda þótt
brúðarskart eigi að kallast hlutlaus
klæðnaður fer það vart framhjá
gestum Önnu Líndal að slíkur fatn-
aður er mun skyldari lögleiddum
búningum á yfirráðasvæði Talibana
í Afganistan en venjulegum, vest-
rænum kvenfatnaði.
Það er eitthvað óumræðilega
óþjált, ofhlaðið og heftandi við hinn
klassíska brúðarkjól og allt sem
honum tilheyrir; eitthvað sem haml-
ar þokkafullum hreyfingum bi'úðar-
innar, dylur líkamsvöxt hennar og
kemur henni í þann sérkennilega
vanda að geta ekki aðhafst neitt
umfram það að passa sig að flækj-
ast ekki í öllu gallaríinu og detta
kylliflöt. Eini karlmannafatnaður-
inn sem raunverulega getur keppt
við brúðarkjólinn á þessum vafa-
sama grundvelli er hempa prestsins
og kragi.
Kórónan í þessarar rannsókn
Önnu Líndal á eigindum brúðar-
skartsins er að finna í hvíta klæðinu
sem þekur drjúgan hluta bjartasal-
ar og minnir sumpart á brúðarslör,
sumpart á lak og sumpart á efni í
viskustykki. Klæðið er alsett undur-
fögrum, bróderuðum myndum í
ýmsum litum og gerðum sem sýna
ótvírætt vald listamannsins yfir
efniviði sínum og aðferðum. Þannig
er sýning Önnu Líndal hárfín og
hárbeitt þegar öll kurl koma til
grafar.
Halldór Björn Runólfsson
Jónas Ingi-
mundarson
á Akranesi
JÓNAS Ingimundarson píanóleik-
ari heldur tónleika í safnaðarheimil-
inu Vinaminni á Akranesi fimmtu-
daginn 5. mars kl. 20.30.
A efnisskrá eru fjórar píanó-
sónötur eftir jafnmörg tónskáld;
Sónata í C-dúr eftir Baltasar Gal-
uppi, Sónata eftir Beethoven
(Tunglskinssónatan) og Sónata í
B-dúr D960 eftir Schubert.
Jónas hefur að undanförnu leikið
þessa efnisskrá í Hveragerði,
Stykkishólmi, Skálholti og nú síðast
í Digraneskirkju.
Aðgöngumiðar eru seldir við inn-
ganginn.
Við færum ríkisstjórn íslands þakkir
fyrir þá virðingu
sem hún sýndi minningu
Halldórs Kiljans Laxness
með því að kosta útför hans og Ólafi Ragnarssyni,
forleggjara Halldórs, fyrir ómetanlega aðstoð
við undirbúning útfararinnar.
Jafnframt þökkum við öllum sem minntust skáldsins
og sendum sérstakar kveðjur og þakkir til
starfsfólks D-deildar á Reykjalundi.
Auður Sveinsdóttir Laxness
og fjölskylda.