Morgunblaðið - 05.03.1998, Blaðsíða 46

46 FIMMTUDAGUR 5. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Tónlistarhúsið Iktsýki og
er á næsta leiti þjálfun
Birna Margrét
Gunnlaugsdóttir Stefánsdóttir
Við fögnurn nýjum
liðsmönnum
UNDANFARNA daga
höfum við tónlistar-
menn orðið varir við
umræðu um tónlistar-
hús og finnst okkur ekki
laust við að hún hafi
pólitískan keim. Ekki
hefur undirritaður á
móti því að stjómmála-
menn komi að málinu
enda er það svo að
bygging tónlistarhúss
verður ekki að veruleika
fyrr en stjómmála-
menn, sem hafa póli-
tískt þor og framsýni,
taka málið að sér. Nú
hefur það gerst að Björn Bjarnarson
menntamálaráðherra, sem hefur
unnið mikið að undirbúningi málsins,
hefur fengið liðsstyrk frá flokksbróð-
ur sínum. Um er að ræða Júlíus Vífil
Ingvarsson framkvæmdastjóra en
hann er tilbúinn að stefna að sama
marki og Björn. Sýnist mér svo að ef
fleiri innan hans flokks koma að mál-
inu verði hafist handa við byggingu
tónlistarhúss árið 2000. Við tónlistar-
menn fögnum hverjum þeim stjórn-
málamanni sem er tilbúinn að gera
byggingu tónlistarhúss að sínu máli.
Fyrir hverja?
En fyrir hverja er þessi bygging?
Oft hefur umræða um tónlistarhús
leiðst út í karp um að húsið sé mont>
hús og að einungis sé verið að
byggja utan um fámenna „elítu“ sem
sækir tónleika Sinfóníuhljómsveitar
íslands. Umræða þessi er oft á mjög
lágu plani og virðist tengd ákveðnum
hópi stjómmálamanna. Tónlistarhús
í Reykjavík verður höfuðaðsetur ís-
lensks tónlistarlífs. Húsið verður op-
ið allri tónlist og verður mikil lyfti-
stöng fyrir öflugt og fjölbreytilegt
tónlistarlíf landsmanna. Samkvæmt
könnunum sem hafa verið gerðar má
gera ráð fyrir að um 26.600 manns
iðki tónlist reglulega eða um 10%
þjóðarinnar. Talið er að fjöldi tón-
leika á ári sé um 1.400 þar af 900 á
höfuðborgarsvæðinu. Samkvæmt
síðustu könnun, sem gerð var 1995
er talið að á höfuðborgarsvæðinu
einu saman séu tónleikagestir um
180.000 á ári. Með tilkomu tónlistar-
húss má gera ráð fyrir að aðsókn á
tónleika aukist og um leið þátttaka
almennings í tónlistarlífinu. Pátttaka
almennings í menningarlífi er eftir-
sóknarverð og endurspeglar um leið
menntunar- og velmegunarstig sam-
félagsins. Má benda á að þessir tveir
þættir vega oft þungt
þegar erlendir fjárfesU
ar eru annars vegar.
Tónlistarhús er í for-
gangi hjá Bandalagi ís-
lenskra listamanna yfir
menningarbyggingar.
Óviðunandi
vinnuaðstaða
Húsið verður heimili
Sinfóníuhljómsveitar Is-
lands sem býr nú við
gjörsamlega óviðunandi
aðstæður í Háskólabíói
hvað varðar tónlistar-
flutning og starfsum-
hverfi hljómlistar-
manna. Myndir hafa
birst í fjölmiðlum þar sem hljóðfæra-
leikarar eru kappklæddir við störf
sem væri svo sem ekki í frásögur
færandi nema vegna þess að æfingar
fara fram innan dyra og flestir
þekkja hver áhrif kuldi hefur á fing-
urna. Þeir stirðna og það hefur slæm
áhrif á leik hljóðfæraleikarans, þótt
Við tónlistarmenn fögn-
um hverjum þeim
stjórnmálamanni, segir
Björn Th. Arnason,
sem er tilbúinn að gera
byggingu tónlistarhúss
að sínu máli.
það komi ef til vill ekki að sök við
aðra erfiðisvinnu. Hljómburður er
slæmur í Háskólabíói og hefur fjöldi
heimsfrægra gesta hljómsveitarinn-
ar lýst yfir vanþóknun á honum og
vinnuumhverfi hljóðfæraleikaranna.
Lélegur hljómburður hefur ekki að-
eins neikvæð áhrif á leik hljómsveit-
arinnar, heldur getur hann einnig
skaðað heyrn hljóðfæraleikarans.
Það kom fram á ráðstefnu í York á
Englandi á síðastliðnu ári sem bar
yfirskriftina Health and the Musici-
ans. A þessari ráðstefnu kom greini-
lega fram að nauðsynlegt er að búa
vel að hljóðfæraleikurum svo að and-
leg og líkamleg vellíðan skili sér í
tónlistinni til áheyrandans. Starf
hljóðfæraleikarans er mjög krefj-
andi, þar sem unnið er af ýtrustu ná-
kvæmni. Starfið gerir kröfur til
margra ára þjálfunar og háskóla-
menntunar. Þar nægir ekki 50%
hittni á nóturnar ef talað er á lík-
ingamáli. Þær kröfur eru gerðar til
hljóðfæraleikarans í dag að spila-
mennska hans sé óaðfinnanleg á tón-
leikum. Menn bera saman lifandi
tónlistarflutning við hljómdiska þar
sem búið er að margtaka upp og
klippa saman. Því er nauðsynlegt að
vinnuaðstaða hljóðfæraleikarans sé
fyrsta flokks svo hann geti staðið
undir þeim kröfum sem til hans eru
gerðar.
Islendingar eiga mikil verðmæti í
tónlistai-mönnum sínum. Fjöldi ís-
lenskra tónlistarmanna hefur gert
garðinn frægan í útlöndum. Þar rís
stjama Bjarkar Guðmundsdóttur
hæst. Sinfóníuhljómsveit Islands fær
frábæra gagnrýni, einsöngvarar og
hljóðfæraleikarar hafa starfað víða
og verið iandi og þjóð til sóma og um
leið reynst ómetanleg landkynning. I
tónlistinni hafa íslendingar náð al-
þjóðlegum staðli og þeir hitta í mark.
Hér er ekki miðað við fólksfjölda.
Enn er Hljómskálinn eina húsið sem
reist hefur verið og fullklárað undir
tónlistarflutning á landinu öllu. Ef
knattspynumenn æfðu og lékju við
líkar aðstæður væru þeir enn á
gamla Melavellinum.
Tónlistarhús byggt til framtíðar
Við tónlistarmenn gerum okkur
vel grein fyrir því að ef byggt verður
hús fyrir tónlistarmenn og tónlist-
arunnendur, verða ekki fieiri tónlist-
arhús byggð a.m.k næstu fimmtíu
árin í Reykjavík. Reykjavík er að öll-
um líkindum eina höfuðborgin í Evr-
ópu sem ekki hefur tónlistarhús. Því
er mikilvægt að vel verði vandað til
verka og húsinu valinn góður staður.
Tónlistarmönnum er ekki sama
hvernig húsið lítur út eða hvar það
er. Líta verður á það tónlistarhús,
sem reist verður í höfuðborg íslend-
inga, sem andlit þjóðarinnar út á við
og það þarf að endurspegla þann
menningarlega metnað sem ríkir hjá
þjóðinni. Tónlistarhús erlendis ein-
kennast af virðuleika og glæsileika,
eru miðpunktur menningarlífs, um
leið og þessar byggingar hafa mikið
aðdráttarafl. Þess vegna er það
óraunhæft og rangt að grafa slíkt
hús í jörðu niður. Það gera menn við
jarðgöng undir Hvalfjörð en ekki
tónlistarhús. Tónlistarhús verður að
hafa rými, vera vel sýnilegt og þar
verður að vera gott aðgengi. Það er
því æskilegt að staðsetja Tónlistar-
húsið miðsvæðis í Reykjavík.
Tónlistarhús verður að byggja til
framtíðar.
Höfimdur er fagottleikari og for-
maður Félags íslenskra htfómlistar-
manna.
ORÐIÐ liðagigt lýsir
sjúklegu ástandi í lið-
um og vefjum. Iktsýki
er langvinn liðagigt,
sem getur lagst á nær
hvaða lið líkamans
sem er. Orsökin er
óþekkt en talið er, að
röskun verði á ónæm-
iskerfinu, sem fer að
ráðast á eigin vef.
Afleiðingarnar eru
bólgubreytingar í lið-
um.
Iktsýki hrjáir u.þ.b.
1-3% fullorðinna og er
sjúkdómurinn þrisvar
sinnum algengari hjá
konum en körlum.
Hans verður yfirleitt fyrst vart á
aldrinum 40-60 ára.
Sjúkdómseinkenni koma yfirleitt
í köstum og er talað um virk tíma-
bil þegar merki eru um bólgur í lið-
um en óvirk tímabil þegar einkenni
minnka eða hverfa í ákveðinn tíma.
Dagleg hreyfing/
þjálfun er fólki með
iktsýki nauðsynleg,
segja Birna G.
Gunnlaugsdóttir og
Margrét Stefánsdóttir,
og þarf að verða
sjálfsagður þáttur í
daglegu lífi.
Algengustu sjúkdómseinkennin
eru verkir í liðum, bólga, skert
hreyfigeta og morgunstirðleiki.
Einnig koma oft fram almenn sjúk-
dómseinkenni svo sem þreyta, lyst-
arleysi, þyngdartap og hitavella.
Sjúkdómurinn byrjar oft í
smáliðum handa, úlnliðum, hnjám
eða tábergsliðum.
Við endurteknar bólgur getur
orðið skemmd í brjóski og beinend-
um.
Afleiðingarnar verða verkir,
minnkuð hreyfigeta í liðum, minni
vöðvastyrkur og minna úthald.
Hvað er til ráða?
Þjálfun er besta leiðin til að við-
halda eðlilegum hreyfiferli liða,
auka stöðugleika og hindra aflag-
anir. Hæfileg hreyfing eykur blóð-
flæði til liða, liðbanda og vöðva og
stuðlar að viðhaldi brjósksins.
Rannsóknir hafa sýnt að styrkt-
arþjálfun fólks með iktsýki gefur
góða raun. Með réttri þjálfun er
hægt að bæta þol þeirra án þess að
gigtareinkenni aukist.
Mikilvægt er að hefja þjálfun
undir handleiðslu fagfólks. Oft þarf
að byrja á að endurvekja kjark
fólks og fræða það um hina ýmsu
möguleika til líkamsræktar.
Sjúkraþjálfarar veita fólki með
gigt nauðsynlega fræðslu og ráð-
gjöf. Meðferð þeirra er byggð á ná-
kvæmri skoðun og miðuð við þarfir
hvers og eins. Markmiðið er að
draga úr sársauka og viðhalda
hreyfigetu og stöðugleika.
Ymsar aðferðir eru notaðar, s.s.
meðferð til að auka hreyfiferil og
draga úr spennu í vöðvum og sin-
um, styrkjandi og liðkandi æfingar,
rafmagnsmeðferð, td. með hijóð-
bylgjum eða laser, og bakstrar.
Til að viðhalda árangri sjúkra-
þjálfunar er nauðsynlegt að við-
komandi haldi áfram að þjálfa eftir
að meðferð lýkur. Kemur þá ýmis-
legt til greina og má þar nefna
gönguferðir, styrkjandi og liðkandi
heimaæfingar, sund eða vatnsþjálf-
un og hópæfingar. Almenn leikfimi
reynist mörgum of erfið og hentar
því sérhæfð leikfimi fyrir gigtar-
fólk oft betur.
Að lokum er gott að hafa í huga
að dagleg hreyfing/þjálfun er fólki
með iktsýki nauðsynleg og þarf að
verða sjálfsagður þáttur í daglegu
lífi.
Höfundar eru sjúkraþjálfarar á
Gigtlækningastöð Gigtarfélags
íslands.
Alnetið í innstungunni
UNDANFARIÐ hef-
ur verið umræða á Is-
landi um gagnaflutn-
ing um raforkudreifi-
kerfið, nokkuð sem
kalla mætti rafmagns-
net. Þetta rafmagns-
net á að gera heimilum
og fyrirtækjum mögu-
legt að tengjast alnet-
inu á hraðvirkari og
ódýrari hátt en hingað
til.
I umræðuna hefur
sárlega vantað allar
staðreyndir og er
grein þessi viðleitni
mín til að bæta þar úr.
Það er aðeins eitt lítið
fyrirtæki, NORWEB í Bretlandi,
sem er að þróa þessi rafmagnsnet.
Allar upplýsingarnar um raf-
magnsnetið í þessari grein eru
fengnar frá NORWEB.
Rafmagnsnetið er ekki í notkun
neinstaðar í heiminum, að undan-
skildum tólf tölvum í skóla í
Manchester, sem
tengdar voru saman á
vegum NORWEB í til-
raunaskyni.
Raftnagnsnetið teng-
ir tölvur saman í stað-
arnet (LAN), sem get-
ur ekki verið stærra en
lítið hverfi (færri en
200 tölvur), þar sem
gögnin týnast í hverf-
isspennistöðvum.
Rafmagnsnetið get-
ur ekki tengt tölvur
beint við alnetið, held-
ur þarf tengikassa til
þess, sem gæti t.d.
verið í hverfisspenni-
stöðinni. Kassinn
þyrfti að tengjast alnetinu um
venjulega miðla, t.d. ljósleiðara.
Flutningsgeta rafmagnsnetsins
deilist á þær tölvur sem tengdar
eru, þ.a. ef fleiri tengjast versnar
þjónusta þeirra sem fyrir eru.
Auglýst flutningsgeta er lMbs,
þ.a. ef 20 tölvur eru tengdar raf-
Fyrir utan að vera á
algjöru tilraunastigi
segir Ulfar Erlingsson
rafmagnsnetin hvorki
hraðvirk né ódýr.
magnsnetinu getur hver tölva
fengið svo lítið sem 50kbs, sem er
minna en hraðvirk mótöld bjóða
uppá í dag.
Það eru ekki nein mótöld fyrir
rafmagnsnetið í framleiðslu, enda
engir staðlar fyrir þannig mótöld
og ekki neinn markaður fyrir
hendi (nema e.t.v. á Islandi).
Reynslan sýnir að mótöld verða
fyrst ódýr þegar markaðurinn er
orðinn stór og mikil samkeppni er
um framleiðslu þeiira. Því er við-
búið að mótöld fyrir rafmagnsnetið
verði dýr og ósamkeppnishæf við
aðra algengari tækni.
Eins og sjá má að ofan eru ýms-
Úlfar
Erlingsson
ir vankantar á þessum rafmagns-
netum. Fyrir utan að vera á al-
gjöru tilraunastigi eru þau hvorki
hraðvirk né ódýr.
Það er undarlegt hversu mikið
írafár tilraunanet milli tólf tölva í
skóla í Manchester hefur skapað í
íslenskum fjölmiðlum. En málefnið
er þó gott, þ.e.a.s. að bæta alnets-
þjónustu til heimila. Þar eru marg-
ir raunhæfir valkostir:
Hægt er að nota sjónvarps-
kapla eða örbylgjuloftnet til að fá
gögn hratt af alnetinu. Sú tækni
hefur nú þegar verið í notkun
víðsvegar um heim í nokkur ár.
Þennan valkost gætu sjónvarps-
stöðvar í leit að viðskiptavinum
vel skoðað.
Mörg stór símafyrirtæki í
Norður-Ameríku bjóða nú not-
endum sínum upp á ADSL þjón-
ustu, en með ADSL tækni er
hægt að fá l,5Mbs til 2,2Mbs
tengingu við alnetið um venjuleg-
ar símalínur. Þar sem notandinn
situr einn að flutningsgetunni er
ADSL tenging a.m.k. 30-falt hrað-
virkari en venjuleg mótaldsteng-
ing. ADSL mótöld nota annað
tíðnisvið en talmál og má því nota
símann samhliða alnetstengingu.
Það er búið að leggja Ijósleiðara
í um fjórðung heimila á landinu í
svokölluðu breiðbandskeifi, og
kosta til þess 600 milljónum króna.
Sú tenging mun gefa þessum heim-
iium nær ótakmarkaða flutnings-
getu af alnetinu í náinni framtíð.
Það er öruggt að heimili og
smærri fyrirtæki munu bráðlega
fá betri aðgang að alnetinu. Með
þvi að tileinka sér vinsælar lausn-
ir, eins og ADSL, geta Islendingar
notið góðs af því lága verði sem
fylgir fjöldaframleiðslu og mikilli
samkeppni. Breiðbandskerfið er
hinsvegar augljóslega framtíðar-
lausn, sem má nýta strax og tengi-
tæki við það eru orðin nógu ódýr.
Rafmagnsnet virðast hinsvegar
vera mjög óvænlegur kostur.
Þegar Islendingar eru komnir
með hraðvirkar tengingar við al-
netið má síðan fara að athuga ann-
að og stærra vandamál: hvort ís-
land sé með nógu hraðvirka teng-
ingu við alnetið.
Höfundur stundar doktorsnám í
tölvunarfræði við Cornel háskóla {
Bandaríkjunum.