Morgunblaðið - 05.03.1998, Blaðsíða 58

Morgunblaðið - 05.03.1998, Blaðsíða 58
MORGUNBLAÐIÐ 58 FIMMTUDAGUR 5. MARZ 1998 *----------------------- MINNINGAR + Stefán Guðnason fæddist á Vopna- firði 22. ágúst 1904. Hann lést á Drop- laugarstöðum 22. febrúar síðastliðinn og fór útfór hans fram frá Fossvogs- kirkju 4. mars. Stefán, tengdafaðir minn, sagði mér ein- hvern tímann að sig hefði bæði langað til að ieggja fyrir sig íslensk fræði og læknisfræði þegar hann var í menntaskóla. Það getur varla kom- ið þeim á óvart sem þekktu hann vel. Stefán var góður læknir og hann hafði líka yndi af þjóðlegum fróðleik, íslenskum bókmenntum og máli. I fóðurætt Stefáns voru prestar sem læknisorð fór af og þjóðkunnir rithöfundar í móðurætt. En for- eldrar Stefáns voru skyldir að öðr- um og þriðja, svo að allt fléttast þetta saman. Stefán Guðnason lifði mestalla þessa undarlegu öld. Hann var, að ég hygg, orðinn elsti maður í 'læknastétt á Islandi, og mátti sá læknir muna tímana tvenna. Hann hóf starfsferil sinn vestur í Dölum sumarið 1929, varð síðar héraðs- læknir á Dalvík, þá heimilislæknir á Akureyri og loks tryggingalæknir og tryggingayfirlæknir í Reykjavík til 1974. Hann gegndi því fullu læknisstarfi í 45 ár. Þessir áratugir, um miðbik 20. aldar, eru ekki langur tími í þjóðar- sögunni, en einmitt á þessum árum verður sú ævintýralega umhverfing á" öllum kjörum manna, samgöng- um, lifnaðarháttum og lækningum, sem við teljum hafa fært okkur til nútímans. I Dalasýslu voru nær engir akvegir, ár voru óbrúaðar, enginn sími á bæjum eða rafinagn. Héraðslæknirinn í Búðardal varð að fara langferðir á hestbaki í læknisvitjanir um þetta stóra lækn- ishérað, hvemig sem á stóð. Stefán beitti sér fyrir því að komið var upp sjúkraskýli í Búðardal og gerði þar ýmsar læknisaðgerðir sem nú eru viðfangsefni svonefndra hátækni- sjúkrahúsa. í Dölum bjó fólk við lítil efni á þessum árum og var ekki gengið hart eftir greiðslu fyrir læknishjálp. Sumir borguðu í smjöri. Þá sögu heyrði ég eitt sinn frá yngri lækni að Stef- án Guðnason hefði komið Dalamönnum upp á það að lækningar kostuðu ekki neitt! Þó lá við að þær kostuðu hann sjálfan líf og heilsu. Arum saman var hann þjáður af magasári og munaði litlu, eftir að hann var kominn til Dalvíkur, að það gerði út af við hann þar. Óvíst er hvemig farið hefði ef Guðmundur Karl, yfirlæknir á Akureyri, hefði ekki komið starfs- bróður sínum til bjargar með snar- ræði sínu. Það yrði langt mál að rekja lækn- isferil Stefáns Guðnasonar sem vert væri og til þess þyrfti fróðari mann en mig. Sérstaklega fannst mér af kynnum mínum við tengda- fóður minn athyglisverður sá tími sem hann var í Búðardal, enda ólík- astur því sem allir þekkja nú. Og reyndar finnst mér sem leikmanni að þar hafi hann unnið mikil afreks- verk, líkt og fleiri af héraðslæknun- um gömlu. Svo vel vill til að Stefán ritaði ýmislegt hjá sér á efri áram, þar sem hann segir m.a. frá starfi sínu vestur í Dölum. Stefán var farsæll í störfum sín- um alla ævi og naut þá líka konu sinnar ágætrar, Elsu Kristjáns- dóttur, sem var hjúkranarkona. Þau vora nýlega gift þegar þau settust að í Búðardal og reyndi ekki síður á hana í störfum þeirra þar. Síðan stóðu þau saman í blíðu og stríðu fram á elliár. Elsa var sex ár- um eldri en Stefán, og nú eru tæp sex ár síðan hún dó. Þau ár voru Stefáni erfið. Fermingarárið mitt fluttust þessi heiðurshjón til Akureyrar, utan af Dalvík, og settust þar að með dætr- um sínum þremur. Það var mikil bæjarbót. Þá vora góðir heimilis- læknar á Akureyri, en ekki spillti Stefán þeim félagsskap. Hann var fljótur að afla sér vinsælda þar og varð mjög eftirsóttur. Akureyring- ar söknuðu hans þegar hann hvarf þaðan og tók við starfi læknis hjá Tryggingastofnuninni í Reykjavík. En þar vann hann sér fljótt traust og endaði feril sinn sem yfirlæknir. Stefán var vanur embættismaður frá fyrri áram, hafði m.a.s. verið staðgengill sýslumanns meðan hann sat í Búðardal, og hann var eins og skapaður til að gegna trún- aðarstörfum. Þegar Stefán var orðinn trygg- ingalæknir lagðist hann í rannsókn- arstörf, tók sér fyrir hendur að rannsaka orsakir örorku á Islandi og dvaldist þá um tíma erlendis. Niðurstöðumar birti hann í bók sem út kom 1969 og heitir „Dis- ability in Iceland". Þetta fræðirit er enn í fullu gildi. Bókin var samin á íslensku og hét „Örorka á íslandi" þegar ég las hana í handriti á sínum tíma. Eg man að málið á henni vakti aðdáun mína. Stefán virtist kunna íslensk orð um alla hugsan- lega sjúkdóma og kvilla og hvað eina sem til umræðu var. Honum lét vel að skrifa og hann hafði gam- an af því. Eftir hann liggja ýmsar greinar og ritgerðir um heilbrigðis- mál, og hann þýddi og staðfærði Mæðrabókina eftir norskan lækni. En hann kom víðar við, ritaði t.d. athyglisverða grein „Um veiðiskap og aflabrögð í Hornafirði", sem birtist í Skírni 1963. Að loknum embættisstörfum sat Stefán löngum við skriftir og festi á blað ýmis minningabrot og fleira sem hann hafði gaman af að rifja upp. Þegar sjónin tók að daprast og hann varð að neita sér um þessa dægrastyttingu flokkaði hann blöð- in sín og gekk snyrtilega frá þeim, eins og honum var lagið. Ur þessu varð handritasafn sem skjalasafn- inu á Höfn í Hornafirði var fært að gjöf á afmæli kaupstaðarins í fyrra- sumar, og hafa þegar verið birtir pistlar úr því, bæði í sögu staðarins og tímariti. Þar má finna einstæðar heimildir um sumt sem varðar mannh'fið á Höfn snemma á öldinni. Stefán var stálminnugur á at- burði og atvik, og kunni býsnin öll af vísum frá yngri árum sínum, m.a. eftir Tómas Guðmundsson skáld sem var félagi hans í skóla. Hann var næmur á mál, og af honum lærði ég margt í íslensku. Þá var hann ekki síður glöggur á brosleg atvik og tilsvör sem hann sagði frá með sínu lagi, svo hýrlega og hlý- lega að hann hreif mann með sér. Ég held að sum tilsvörin hafi jafn- vel náð að festast sem orðatiltæki. Stefán lét lítið yfir sér og tranaði sér aldrei fram, gumaði ekki af neinu og æðraðist aldrei. Honum var gefið mikið sálarþrek og virtist sjálfum sér nógur. En geðlaus var hann ekki; það var öðra nær. Hann var skapmikill, en stillti sig vel. Ég sé hann fyrir mér fullan af þeirri notalegu hlýju sem mér fannst ein- kenna hann og þá bræður alla. Og þegar vel lá á honum varð svipur- inn svo hýr að geislaði af honum. Stefán var góður félagi og naut sín vel í samkvæmi. En umfram allt var hann góður heimilisfaðir og fjölskyldumaður og sannur öðling- ur. Þess hefi ég notið ríkulega um ævina og fæ það aldrei fullþakkað. Blessuð sé minning Stefáns Guðnasonar. Baldur Jónsson. Stefán Guðnason, fyrrverandi yf- irlæknir við Tryggingastofnun rík- isins, er látinn á 94. aldursári. Hann var Austfirðingur og ólst þar upp og síðar á Homafirði. Hann lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík 1924 og settist um haustið í læknadeild Háskóla íslands og lauk þaðan embættisprófi í febrúar 1930. Á árinu 1930 luku aðeins 5 lækn- ar prófi úr læknadeild Háskóla Is- lands, þrír að vetri en tveir að vori. Á þessum áram lærðu íslenskir læknar verklega læknisfræði á Landakotsspítala en fóru síðan til Danmerkur til áframhaldandi náms einkum í fæðingarfræði því að eng- in fæðingardeild var þá til hér á landi. Stefán dvaldist í Árósum árið 1931 í framhaldsnámi, bæði á fæðingar- deild og öðram deildum. Læknisstarfi Stefáns má skipta í fjögur tímabil. Héraðslæknistímabilið er það fyrsta því að hann var héraðslæknir í 14 ár. Hann starfaði fyrst í Dala- héraði til 1937 en var síðan í Svarf- dælahéraði til 1944. Á þessu tímabili aflaði hann sér víðtækrar starfsreynslu sem hér- aðslæknir og embættislæknir og þótti í hvívetna ötull í starfi og frá- bær embættismaður. Hann lét ekki eingöngu læknis- störfin til sín taka heldur tók einnig þátt í sveitarstjómarmálum og átti á þessum árum setu í skólanefnd- um, bæði í Dölum og á Dalvík, og sat í hreppsnefnd Svarfdælahrepps og í hafnamefnd á Dalvík. Annað tímabilið í læknisstarfi Stefáns hefst 1944 er hann fluttist búferlum til Akureyrar og settist þar að sem heimilislæknir án þess að hafa embættisstörf. Á Akureyri hlóðust fljótt á Stef- án mikil læknisstörf. Auk hinna almennu heimilis- læknisstarfa stundaði hann á Akur- STEFÁN GUÐNASON + Valgerður Stef- ánsdóttir fæddist í Reykjavík 23. septem- ber 1919. Hún lést á Hrafnistu í Hafnar- fírði 25. febrúar síð- astliðinn. Foreldrar hennar voru Stefán Ólafsson, vatnsveitu- sljóri á Akureyri, og kona hans Bjamþóra j Benediktsdóttir, sem eru látin. Valgerður átti eina systur, Sig- ríði, tvo bræður sem báðir hétu Ólafur, en þeir létust mjög ung- ir, og eina fóstursystur, Sigríði Valgerði. Hinn 12. ágúst 1939 giftist Val- gerður Gunnari Ásgeirssyni stór- kaupmanni, en hann lést 7. júii 1991. Þau eignuðust sex böm. Þau era: 1) Stefán flugsljóri, f. 20.12. 1939, kvæntur Öglu Mörtu Marteinsdóttur. Þeirra synir era Marteinn og Gunnar Valur. 2) Ás- Miðvikudagurinn 25. febrúar er I að kvöldi kominn. Veður er fagurt, | smálogndrífa og jörð alhvít sem í silkislæða. Ástkær móðir mín kveð- * ur þennan heim þreytt en mér - finnst hún sæl að geta loksins hitt I ^fsfóranaut sinn á ný. Sérstakur geir framkv.stjóri, f. 12.11. 1941, d. 1990, kvæntur Guðlaugu Konráðsdóttur. Dótt- ir þeirra er Guðrún Valgerður. 3) Þór- hildur Marta, f. 30.7. 1943, gift Magnúsi Jónssyni. Börn þeirra eru Valgeir og Val- gerður. 4) Gunnar, f. 28.8. 1946, íþrótta- kennari. Var kvæntur Helgu Kemp en þau slitu samvistir. Böra þeirra eru Stefán og Áslaug Valgerður. 5) Valgerður, f. 11.10.1951, gift Stef- áni Ólafssyni. Dætur þeirra eru Valgerður og Agla Marta. 6) Ámi, f. 8.10. 1961, kvæntur Guðrúnu Dís Jónatansdóttur. Böm þeirra eru Embla Vigdís og Askur Freyr. Langömmubörain eru fjögur. Útför Valgerðar fer fram frá Bústaðakirkju og hefst athöfnin klukkan 10.30 í dag. ftíður hvílir yfir andliti hennar. Svefninn langi hefur tekið yfir. Mamma var einstök kona. Sterk- greind, tilfinninganæm, vel skipu- lögð og gædd mikilli kímnigáfu. Það fór aldrei mikið fyrir henni, en hennar stolt var að stjórna heimili sínu vel. Stjómunarhæfileikar hennar nutu sín best þegar á heim- ili hennar voru allt að ellefu manns. Hún stjómaði okkur öllum og agaði í miklum kærleika. Hún var ekki aðeins móðir okkar, heldur einnig vinkona. Til hennar gátum við ávallt leitað og rætt um framtíðina, þar sem hún reyndi á sinn einstaka hátt að benda okkur á réttu leiðim- ar án þess að ráðskast. Hennar hugsjón auk þess að stjóraa heimil- inu var að fylgja pabba hvert á land sem var og sjá til þess að hann ætti ávallt athvarf og hvfld í skjóli henn- ar og heimili þeirra eftir annríkan dag. Hún tók virkan þátt í öllu því sem pabbi tók sér fyrir hendur, þótt fáir tækju eftir því. Þau áttu alveg einstaklega vel saman. Sjald- an hef ég upplifað eins Ijúfa ást og foreldrar mínir báru hvort til ann- ars. Þrátt fyrir að heimili þeirra væri stórt var það kyrrlátt. Ef einhver hávaði heyrðist var það helst frá tónlist okkar systkinanna. Foreldr- ar okkar lögðu hart að okkur öllum að læra á eitthvert hljóðfæri. Erum við öll þakklát fyrir það í dag. Það mætti segja að fjölskyldan hafi sungið í gegnum lífið. Mínar feg- urstu minningar frá æskudögum era þegar foreldrar mínir sungu saman og mamma spilaði undir á pí- anó. Þegar við bömin flugum smám saman úr hreiðrinu breyttust áherslur þeirra. Líf þeirra ein- kenndist af ferðalögum og sumar- bústaðalífi. Sumarbústaður þeirra við Þingvallavatn varð þeirra sælu- reitur. Þar dvöldu þau öllum stund- um. Það var ávallt mikil tilhlökkun á páskum þegar „sumarbústaðaver- tíðin“ byrjaði. Frá vori til hausts dvöldu þau í bústað sínum alsæl. Gróðursetningar, gestamóttökur, smíðar og aðstoð við bamapössun fyrir okkur systkinin einkenndi sumarbústaðalífið. Bamabömin eiga sælar minningar um samvera- stundir með afa og ömmu á Þing- völlum. Með þeim upplifðu þau sama fjörið og þegar við systkinin vorum lítil. Aldrei vora þau of mörg hjá þeim í einu. Þeim var bara stjómað á þann hátt að enginn fékk að sitja aðgerðarlaus úti í homi. Við öll leituðum mikið til Þingvalla, ekki aðeins til að njóta fegurðarinnar við vatnið, heldur tfl að vera með þeim og ræða um heima og geima. Mamma var sérfræðingur í að láta okkur líða vel. Það kom ávallt fram í fari hennar mikið stolt af eigin- manni sínum og bömum. Heimili hennar bæði í Reykjavík og við Þingvallavatn vora bæði falleg og hlý. I dag era tæp sjö ár frá því faðir minn kvaddi þennan heim. Ég veit að mamma saknaði hans mikið öll þessi ár. Þau vora „eitt“ eins og við orðuðum það oft. Þótt söknuðurinn í dag sé mikill hjá okkur fjölskyld- unni og minningamar hrannist upp þessa stundina samgleðjumst við aldraðri móður að fá að hitta sína einu sönnu ást. Hvflífriði. Þórhildur Gunnarsdóttir. VALGERÐUR STEFÁNSDÓTTIR eyri sérstaklega barnalækningar og til þess að ná betri tökum á því sérsviði hafði hann verið við fram- haldsnám erlendis 1935 og 1936 og eftir að hann kom til Akureyrar fór hann námsferð 1955 til þess að kynna sér nýjungar og starfshætti á þessu sviði. Á þessum árum var enginn barnalæknir starfandi á Akureyri og því var nauðsynlegt að einhver hinna almennu lækna sinnti þess- um verkefnum. Stefán starfaði við heilsuvernd- arstöðina að kalla frá stofnun henn- ar og var staðgengill héraðslæknis- ins um eins árs skeið. Á þessum árum lét Stefán félags- mál lækna til sín taka og auk þess almenn félagsmál. Hann var formaður Læknafélags Akureyrar 1948-1949 og í stjórn Læknafélags Norðausturlands. Hann var auk þess um skeið for- maður Austfirðingafélagsins á Akureyri og tók virkan þátt í annarri félagsstarfsemi. Þriðja tímabilið í læknisstarfi Stefáns hófst síðla árs 1960 er hann var ráðinn tryggingalæknir við Tryggingastofnun ríkisins, sá fyrsti sem þessu starfi gegndi. Það er á þessu tímabili, sem sam- starf okkar Stefáns hefst því að ég hafði tekið við starfi tryggingayfir- læknis nokkram mánuðum fyrr. Við höfðum aldrei hist, er Stefán hóf störf í Tryggingastofnun ríkis- ins, en þarna störfuðum við saman í áratug og ég minnist þess ekki, að nokkum skugga hafi borið á það samstarf. Stefán var mikill reglumaður í starfi, vandvirkur og átti auðvelt með að starfa með öðram. Við höfðum þá verkaskiptingu, að hann annaðist aðallega athugun bótaþega lífeyristrygginga, en ég bótaþega slysatrygginga og byggð- ist sú skipting að sjálfsögðu á fyrri starfsreynslu okkar því að hann hafði víðfeðma reynslu frá starfi sínu sem héraðslæknir og almenn- ur læknir. Störf lækna við Tryggingastofn- un ríkisins eru eðli sínu samkvæmt og samkvæmt ákvörðun almanna- tryggingalaga mjög sjálfstæð svo að samstarf þeirra innbyrðis verður að vera nánara en annarra starfs- manna og óháð öðru starfi stofnun- arinnar. Eftir að Stefán fluttist til Reykjavíkur stundaði hann ekki al- menn læknisstörf en helgaði sig embættisstarfinu og öðram áhuga- málum sínum. Á árinu 1967 byijaði hann að vinna úr þeim eftiiviði, er hann ijall- aði um daglega í starfi sínu og 1969 hafði hann lokið riti sínu um al- menna örorku Islendinga. Þessi bók var þýdd á ensku og gefin út af Tryggingastofnun og heitir „Disa- bility in Iceland“. I þessari bók eru raktar orsakir almennrar örorku eins og var á þessu tímabili og er mikilsverð heimild um ástand þessara mála þá. Fjórða tímabilið í læknisævi Stefáns hófst á árinu 1970 er hann tók við af mér og var skipaður tryggingayfirlæknir. Árið áður hafði hann verið settur trygginga- yfirlæknir í tæpt ár, er ég var í námsleyfi. Stefán gegndi starfi tryggingayf- irlæknis með miklum sóma eins og vænst var af fyrri reynslu. Tengsl okkar urðu minni eftir að við hættum samstarfi í Trygginga- stofnun en samband hélst lengi. Stefán hætti starfi í Trygginga- stofnun í lok árs 1974. í einkalífi var Stefán gæfumaður. Hann kvæntist Elsu Krisíjánsdótt- ur hjúkrunarkonu, er hann var við nám í læknadeild. Þau eignuðust þrjár dætur sem allar hafa gifst vel og menntast og þau eignuðust mörg efnileg barnaböm. Elsa er látin fyrir nokkrum áram og síðustu árin dvaldist Stefán á hjúkrunarheimilinu á Droplaugar- stöðum og andaðist þar. Ég sendi kveðjur okkar hjónanna til dætra Stefáns og tengdasona og allra ættingja og við biðjum þeim blessunar Guðs. Páll Sigurðsson.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.