Morgunblaðið - 07.07.1998, Blaðsíða 56

• 56 ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
JEWISON (fyrir miðju) ásamt Rod Steiger og Sidney Poitier við
tökur á I hita næturinnar.
TOPOL sem mjólkurpósturinn Tevye í vinsælustu mynd leikstjórans,
Fiðlaranum á þakinu.
NORMAN JEWISON
EINS og áður hefur komið fram á
þessum siðum, var sjöundi áratug-
urinn mikil gósentíð fyrir kvik-
myndaáhugamenn. Bíófíklar
spruttu upp eins og gorkúlur. Enda
voru það margir og góðir menn
sem lögðu hönd á plóginn. Einn
þeirra var Kanadamaðurinn Norm-
an Jewison, sem kom með hverja
gæðamyndina á fætur annarri. Og
líkt og margir frá þessu timabili er
hann nánast týndur og tröllum gef-
inn í dag, sjálfsagt orðinn stutttur í
honum kveikurinn. Enda maðurinn
roskinn og farinn að snúa sér
meira að kvikmyndaframleiðslu.
Jewisom fæddist 1926 í Toronto
og fékk snemma áhuga á leiklist og
tónlist. Gerðist kvikmyndaleikstjóri
í gegnum störf við sjónvarpið, Iikt
og margir aðrir, kunnir kollegar
hans á þessum tíma. Að lokinni her-
skyldu og háskólanámi vann liann
sér fyrir fari til Englands, þar sem
hann starfaði í fáein ár sem leikari
og handritshöfundur hjá BBC. Leið-
in lá aftur vestur um haf, til CBC,
kanadíska rfldssjónvarpsins, þar
sem hann starfaði í fimm ár, til
1958. Þá hélt hann suður yfír landa-
mærin til New York, fékk vinnu hjá
CBS, einkum sem leikstjóri tónlist-
arþátta og -mynda. Þar starfaði
hann í þrjú ár við góðan orðstír.
Vann til þriggja Emmy verðlauna
og fékk heimboð frá Hollywood
1961.
Fyrsta kvikmynd Jewisons var
40 Pounds of Trouble, (‘62), það
var ekki til baka snúið, Universal
gerði við hann langtímasamning.
Afraksturinn var ekki ýkja merki-
legur, mest bar á fisléttum, vel
sóttum gamanmyndum eins og The
Thrill ofit AII, (“63), og Send Me
No Flowers, (‘64), (sem undirr., þá
barnungum, fannst óhemjumikið til
koma á risatjaldinu í Radio City
Music Hall, undarlegt), með Uni-
versalsljörnunum Rock Hudson og
Doris Day sem nutu mikilla vin-
sælda.
Jewison vann sig út úr Univer-
salfrauðinu og hans bestu hæfileik-
ar fóru að koma í ljós. Fyrst og
fremst er hann bráðflinkur fag-
maður með gott auga fyrir
skemmtanagildinu, afþreyingunni.
Fái hann þungaviktarverkefni til
umfjöllunar hefur hann skilað þeim
með margverðlaunuðum árangri.
Hann hefur komið víða við á löng-
um ferli, spannað vestrið, framtíð-
ina, hita suðurríkjanna, gaman-
myndir, pólitiska þrillera, spennu-
myndir, músiköl. Unnið við ólíkleg-
ustu aðstæður 1 fjölda landa, með
færasta fólki í hverju rúmi, nýtt
sér til fullnustu möguleika töku-
staða og búninga.
Fyrsta myndin sem hann gerði
utan veggja Universal var The
Cincinnati Kid, (‘65), ábúðamikil
mynd um ungan pókerspilara etja
kappi við sér slyngari andstæðing
(Stve McQueen gegn Edward G,
Tobinson). Gallin var sá að myndin
var eftiröpun á The Hustler, (‘61),
hinni klassisku billjardmynd með
Payl Neman og Jackie Gleason.
Jewison átti í vandræðum með að
fjármagna næsta verk, gamanmynd
úr kalda stnðinu um skipreika
áhöfn sovésks kjarnorkukafbáts á
Nýja-Englandi. (Höfundur handrits-
ins var Nathaniel Benchley,
nokkrum árum síðar skrifaði Peter
sonur hans furðu svipaða skáld-
sögu, nánast hliðstæða, með breytt-
um formerkjum. Hún nefndist Jaws,
framhaldið þekkja allir. Benchley
og Jewison náðu loks samningum
við hið framsækna framleiðslufyrir-
tæki Mirischbræðra, útkoman var
óvæntur smellur, Óskarsverðlaun
fyrir aðalleikarann, Alan Arkin, og
framtíð Jewisons var ráðin. Hann
starfaði um árabil hjá Miriscli-UA,
og hver gæðamyndin rak aðra.
Næst á dagskrá var besta mynd
hans, fyrr og síðar, I hita næturinn-
ar - In the Heat ofthe Night, (‘67),
þá hin feikivinsæla The Thomas
Crown Affair, (‘68), með Stve
McQueen og Faye Dunaway í dæmi-
gerðum Cary Grant-Grace Kelly
hlutverkum. Fáguð og heillandi
mynd með melódiunni sígildu, The
Windmills of Your Mind. Notaði
Boston borg sem hn'fandi ramma í
kringum þetta bráðskemmtilega
spennugaman af meistaraþjófi og
konunni sem sett er til höfuðs hon-
um. Jewioson notar einnig með
miklum ágætum Chicago á öðrum
áratugnum í sinni næstu og mun
sfðri, mynd, Gaily, Gaily, (‘69).
Nú var röðin komin að vinsæl-
ustu myndinni á ferli leikstjórans,
kvikmyndagerð söngleiksins sí-
gilda, Fiðlarans á þakinu, (‘71).
Annað, frægt músikal, Jesus Christ
Superstar, (‘73), fylgdi í kjölfarið.
Kvikmyndagerð rokkóperunnar
tókst mun síður, en hlaut sæmilega
aðsókn, enda verkið geysilega vin-
sælt um þessar mundir, sannkallað
barn síns tíma.
Jewison söðlaði um og gerði sinn
eina framtíðarþriller 1975. Roller-
hall gerist á næstu öld með ofbeld-
isfulla, feikivinsæla íþrótt, sem
myndin dregur nafn sitt af, í bak-
grunninum. James Caan fer reffi-
lega með aðalhlutverkið, uppreisn-
argjarna ofursljörnu sem neitar að
hlýða „kerfinu". Ein af bestu
myndum Jewisons. FIST, (‘76), sem
segir af ófyrirleitnum verkalýðs-
leiðtoga sem minnti meira en lítið á
Hoffa, var mun slakari, og Sylvest-
er Stallone vægast sagt ómöguleg-
ur, unglingur með grátt, litað hár.
Myndin var fyrsta söluvara hand-
rishöfundarins Joe Esterhaz, sem
átti eftir að verða frægur (einkum
af endemum) og ríkur í kvik-
myndaborginni. ...And Justice for
AII, (‘79), er hins vegar prýðileg,
svört gamanmynd, ádeila á banda-
ríska réttarkerfið, með AI Pacino í
eftirminnnilegu formi.
Versta mynd Ieikstjórans, Best
Friends, (‘82, fylgdi í kjölfarið, þessi
afleita gamanmynd varð ein af
nöglunum í lflddstu ferils Burts
Reynolds. Jewison náði sér upp úr
lægðinni strax með næstu mynd, A
Soldier’s Story, (‘84), myndin átti
einnig að rífa hann upp úr söluvöru-
framleiðslunni sem hann var greini-
lega farinn að þreytast á, og tókst
það. Myndin hlaut góða dóma og að-
sókn - þrátt fyrir að hún fjallaði um
þeldökkar persónur, ungan yfir-
mann 1 hernum sem rannsakar
morðmál í herbúðum í Suðrríkjun-
um á tímuni seinna stríðs. Myndin
er fimasterk, hlaut verðlaun og til-
nefningar, Adolph Ceasar eftir-
minnilegastur fjölda, litaðra leik-
ara. Myndin var byggð á leikriti,
líkt og sú næsta, Agnes of God,
(‘85), sem einnig var vel tekið af
áhorfendum og gagnrýnendum.
1987 kom svo í ljós að karl var
ekki búinn að leggja árar í bát.
Moonstruck, er eftirminnileg mynd
f alla staði og síðasta stórvirki
Jewisons. In Country, (‘89), Other
People’s Money, (‘91, Only You,
(‘94), og Bogus, (‘96), rokka frá því
að vera sæmilegar meðalmyndir,
niður í ómerkinga. I þann hóp
flokkast síðustu, tvö leikstjórnar-
verkefni Jewisons, sem er önnum
kafinn þessa dagana við að koma
næstu Jim Carrey myndinni, The
Incredible Mr. Limpet, á koppinn,
sem framleiðandi.
Sæbjörn Valdimarsson
CHER fékk Óskarsverðlaun 1988
fyrir leik sinn í myndinni Moon-
struck.
Sígild myndbönd
í HITA NÆTURINNAR („IN
THE HEAT OF THE NIGHT“)
(1967)
★★★★
Tímamótamynd. Alvarleg og gam-
ansöm, hörkuspennandi mynd um
gamla, íhaldssama suðrið, með sínu
rótgróna kynþáttahatri og fordóm-
um og frjálslynt, nútímalegt
norðrið, sem mætast í aðalpersón-
unum; suðurríkjafógetanum Rod
Steigeiýsem verður að leita hjálpar
hjá algjörri andstæðu sinni, harð-
skeyttum, bráðsnjöllum og þel-
dökkum nútíma lögreglumanni frá
Philadelphiu; Sidney Poitier. Hér
mætast stálin stinn. Myndin er
bæði stórkostleg spennu- og saka-
málamynd og engu síðri þjóðfélags-
ádeila með sterkum, gagnrýnum
undirtón á afturhaldið í suðri.
Myndin vann til fjölmargra Osk-
arsverðlauna, þ.á m. Steiger, Sterl-
ing Silliphant fyrir handritið og Hal
Ashby fyrir klippinguna. Ein
magnaðasta mynd aldarinnar. Sí-
gild skemmtun og hvöss ádeila. Sjá-
ið hana við fyrsta tækifæri. Hún
svíkur engan.
MOONSTRUCK (1987)
★★★★
Önnur pppáhaldsmjmd, sem kveikir
í ítalai^tm í okkur öllum. Jewison
málar 'æftirminnilegt portrett af
ítalsk/amerískri fjölskyldu af engu
minna innsæi, skilningi og skop-
skyni en maestro Fellini. Sjaldan
hefur manni boðist að sjá jafn
snilldarlega samvalinn hóp stórleik-
ara, með engri annarri en Cher í
fararbroddi, sem ekkju er reynir að
bæta sambandið milli unnusta síns
(Danny Aiello) og verðandi mágs
(Nicolas Cage), með ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum! Amor er annars á
vappi í kringum alla fjölskyldumeð-
limina, að maður tali ekki um þegar
tunglið er fullt... Olympia Dukakis,
John Mahoney, Dianne Wiest,
gamli Feodor Chaliapin með hunda-
þvöguna sína, öll eru þau ógleyman-
leg. Frábært handrit, tónlist, leik-
stjóm og leikur. Moonstrvck er ein
fárra mynda sem skilur við mann í
alsælu.
FIÐLARINN Á ÞAKINU
(„FIDDLER ON THE ROOF“)
(1971)
★★★'/2
Þriðja mynd stórleikstjórans Jewi-
sons hefði allt eins getað orðið A
Soldier’s Story, Fiðlarinn varð fyrir
valinu þar sem hann er góðvinur
velflestra íslendinga eftir óhemju
vinsældir í gegnum árin á sviðinu.
Einn mest sótti söngleikur sem
settur hefur verið upp hérlendis.
Við eigum góðum mjólkurpóstum
að venjast. Tevye var stórkostlegur
í meðförum Róberts Amfinnssonar
og Jóhanns Sigurðarsonar, er ekki
kurteislegt að segja að Topol gefi
þeim lítið eftir? Söngleikurinn er
mikilfenglegur fyrir augað, tekinn í
Júgóslavnesku smáþorpi, og tónlist-
in eyrnakonfekt.
Hégómi er eldri
en menn töldu
FYRIR 40 ámm fundust um 20
fornir skór í helli við árbakka
Missouri-árinnar í Bandaríkjun-
um. Þar sem þeir vom alhr í
bendu reyndist erfitt að aldursá-
kvarða þá þar til fyrir stuttu þeg-
ar sérfræðingar í Missouri- og
Louisiana- háskólunum notuðu
geislakol til greiningarinnar.
Gerðu menn nú þá stórkostlegu
uppgötvun að tískan kom mun
fljótar til sögunnar en talið hefur
verið hingað til. Skómir reyndust
8.000 ára gamlir!
Skómir hafa varðveist ótrú-
lega vel og geta sagt vísinda-
mönnum mikið um skótísku á
fornsögulegum tímum. Sumir eru
támjóir sandalar, aðrir tábreiðii-
inniskór og enn aðrir með hæl-
bandi eins og tíðkast á kvenskóm
nú til dags. Skómir em gerðir úr
leðri og hálmi eins og nútíma
„espadrillur“ og sanna þannig að
skótískan hefur heldur betur
staðist tímans tönn.
Geislakolin sýna að skómir em
allt frá 945 til 8.000 ára gamlir.
Það þykir einstaklega langt tíma-
bil fyiir hluti að finnast á sama
stað og gerir fundinn enn áhuga-
verðari. Hellisbúamir skildu
nokkrar aðrar vísbendingar eftir
sig. Engin íot reyndar, en nokkr-
ar töskur, helling af spjótum,
dýrabeinum sem þeir hafa étið af;
hreindýra-, íkoma-, pokarottu-
bein og sitthvað fleira. Skrýtnast
þykir að leirker koma mjög seint
til sögunnar hjá þeim og bogar og
örvar em einungis 1.500 ára, en
hvað sem öðra leið virðist þetta
fólk ekki hafa sparað neitt við sig
þegar að flottum skóm kom.
GLÆSILEGIR skðr miðað við aldur.