Morgunblaðið - 01.08.1998, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1998
VERSLUN
MORGUNBLAÐIÐ
Mesti rit-
höfundurinn
„Fánýti þess að velj'a „mesta rithöfund-
inn“ er vitanlega augljóst. Skoðanir
um þetta hljóta alltafað vera skiþtar
og umfram allt þersónulegar. Nú á
tímum er það yfirleitt markaðssetning-
in sem ræður. “
ver er mesti rithöf-
undurinn spyrja
menn sífellt og
blöð og aðrir íjöl-
miðlar gera sér
mat úr þessu, nýlega vikublaðið
Time sem er ekki í neinum vafa
um að rithöfundur þessarar ald-
ar sé James Joyce og skáldsag-
an Odysseifur. Mesta ljóðskáldið
er aftur á móti T. S. Eliot að
dómi blaðsins.
Ekki er óalgengt að sjá nafn
James Joyce í þessu samhengi,
einkum í enskumælandi heimi.
En fleiri þjóðir þykjast eiga sinn
Joyce, íslendingar Halldór Lax-
ness til dæmis.
VIÐHORF ^íttoi^itinu
----- Finfo (3B-98)
Eftir Jóhann sem finnska Ut-
Hjálmarsson anríkisráðu-
neytið gefur út
er vikið að þessu vinsæla og um
leið eldfima efni. Tapani Su-
ominen veltir því fyrir sér frá
finnskum sjónarhóli og eru
þankar hans athyglisverðir.
Suominen er ekki í neinum
vafa um að mesti finnski rithöf-
undurinn sé Aleksis Kivi (1834-
1872), höfundur skáldsögunnar
Sjö bræðra. En Kivi hefur ekki
alltaf verið í mestum metum.
Þegar Sjö bræður komu út 1870
var skáldsagan tætt í sundur af
skáldinu og prófessornum Aug-
ust Ahlqvist. Hann taldi að
skáldsagan væri frumstæð,
finnskum skáldskap til minnkun-
ar. Forlagið, Finnska bók-
menntafélagið, lét stöðva sölu
bókarinnar. Kivi var bæði and-
lega og líkamlega búinn að vera
eftir þessi hörðu viðbrögð og dó
tveimur árum seinna.
í helvítislogum finnskrar bók-
menntasögu situr Ahlqvist nú í
neðsta víti að sögn Suominens. Á
fjórða áratugnum stóð um
Áhlqvist í alfræðibókum að hann
væri mikið skáld og málvísinda-
maður, en nú muna menn fyrst
og fremst eftir honum í gervi
morðingja Kivis.
Suominen segir í framhaldi af
þessu að oft hafi það komið í ljós
að finnsk skáld hyllt sem lárvið-
arskáld á sínum tíma hafi reynst
furðu léttvæg eftir á en rithöf-
undar sem enginn hafi veitt at-
hygli meðan þeir lifðu hafi feng-
ið viðurkenningu löngu eftir
dauða sinn. Að þessu leyti er
saga Kivis ekki eindæmi. Volter
Kilpi (1874-1939) var lítils met-
inn af gagnrýnendum síns tíma,
en nú hafa gagnrýnendur og
aðrir bókmenntamenn skipað
höfuðverki hans, I salen pá
Alastolo, yið hlið Ódysseifs eftir
Joyce og I leit að glötuðum tíma
eftir Marcel Proust. I salen pá
Alastolo, sem er skáldsaga upp á
900 síður, kom út 1933 og var
fyrsta þýðing hennar gerð á
sænsku 1997. Finnskir gagn-
rýnendur völdu aftur á móti
Kilpi mikilvægasta rithöfund
sjáífstæðs Finnlands hálfri öld
eftir lát hans.
I greininni er líka bent á það
sérstæða fyrirbrigði að rithöf-
undur getur komist í fremstu
röð erlendis á sama tíma og
gagnrýnendur heima fyrir hafa
lítið dálæti á honum. Meðal
slíkra höfunda í Finnlandi eru
Mika Waltari, höfundur
Egiptans og Arto Paasilinna, en
á báða hefur einkum verið litið
sem afþreyingarhöfunda í Finn-
landi.
I Bandaríkjunum var
Ódysseifur Joyce nýlega valin
besta enska skáldsaga aldarinn-
ar, en nefnd á vegum Modern
Library hjá Random House-
bókaútgáfunni hafði valið 100
bestu skáldsögur ritaðar á ensku
á tuttugustu öld.
I þessari nefnd tíu manna
voru m.a. kunnir rithöfundar.
Valið getur þó naumast talist
strangbókmenntalegt því að
margar bókanna á listanum
nálgast að vera afþreyingarbók-
menntir og má nefna í því sam-
bandi og ekki af verri endanum
Á hverfanda hveli, Hinn mikla
Gatsby og Lolitu.
Önnur skáldsaga eftir Joyce
var á listanum og meðal þeiiTa
sem áttu fleiri en eina bók,
reyndar fjórar, var Joseph Con-
rad sem virðist ætla að standast
allar tískusveiflur. Allt er þetta
þó cluttlungafullt.
Ódysseifur hefur verið nefnd-
ur skáldsagan sem allir tala um
en fáir hafa lesið. Bókin er eng-
inn skemmtilestur að frádregn-
um nokkrum köflum. Það sem
best nær til fólks af verkum
Joyce eru smásögur hans, t. d.
sögurnar í I Dyflinni (hafa kom-
ið út í þýðingu Sigurðar A.
Magnússonar, en hann þýddi
einnig Ódysseif sem að margra
mati er óþýðanlegur).
Lengi var Ódysseifur bannað-
ur. Hann kom fyrst út í París
þar sem höfundurinn þekkti vel
til og í ýmsum útgáfum sem
sumar voru gallaðar. Nýlega
þegar prenta átti skáldsöguna í
endurskoðaðri gerð, m. a.
hreinsa hana af augljósum vill-
um og ósamræmi, var því ákaft
mótmælt því að Joycefræðingar
bentu á að þetta væru einmitt
sérkenni sögunnar og ættu að
standa.
Fánýti þess að velja „mesta
rithöfundinn“ er vitanlega aug-
ljóst. Skoðanir um þetta hljóta
alltaf að vera skiptar og umfram
allt persónulegar. Nú á tímum
er það yfirleitt markaðssetning-
in sem ræður og stjórnar svona
uppátækjum. Það er tímabært
að spyrja hverju hún ráði ekki.
Einnig má segja sem svo að
sjónvarp og kvikmyndagerð hafi
mikil áhrif á hvort skáldsögur
lifi af eða gleymist. Dæmi eru
skáldsögur Jane Austen.
Minni háttar skáldsögur og
miðlungsskáldsögur geta lifnað í
höndum myndmiðla og það er
líka til í dæminu að meiri háttar
verk séu tekin fram og lesin
vegna þess að þau hafa náð til
fleiri en gagnrýnenda og bók-
menntafræðinga.
Óliklegt er að þeir sem sjá
listann bandaríska leggist hans
vegna í skáldsagnalestur. Flestir
munu leita uppáhaldsskáldsög-
unnar sinnar á listanum, gleðj-
ast yfir því ef þeir finna hana
þar en hneykslast sé hana
hvergi að finna meðal hinna
hundrað bestu skáldsagna.
HOLLENSKA skipið sem Halldór og Garðar S. heiðruðu með heimsókn sinni. 28 þúsund tonn.
„Borgarstjóri“
í tvo tíma
Frídagur verslunar-
manna er á mánudag-
inn kemur. Pétur
Pétursson segir frá
sumarævintýri tveggja
verslunarmanna.
SUMARIÐ er tími skemmtiferða-
skipanna. Það er rétt eins og Ijóð
Jónasar Hallgrímssonar lifni og
öðlist hlutdeild í samtíðinni: „Skraut-
búin skip fyrir landi flutu með fríð-
asta lið.“
Annálaritarai' á þessari öld fylgd-
ust gaumgæfilega með komu er-
lendra skemmtiferðaskipa. Þau
prýddu sjóndeildarhringinn þegar
horft var í átt til fjallanna, með sína
fjólubláu drauma, Esju, Aki’afjalls og
Skarðsheiðar. I hugaiTeikningi og
mælistiku ljósopsins var þeim stund-
um jafnað við sumargrænar eyjar,
sem bifuðust ekki á spegilsléttum fló-
anum og létu sem ekkert væri þótt
stærilát fley heimshafanna brunuðu
með þóttafullum hætti inn Sundin og
vörpuðu akkerum á ytri höfninni.
Koma skipanna brá „stórum svip yfir
dálítið hverfi“, eins og skáldið sagði í
ljóði sínu. Hundruð farþega stigu um
borð í vélbáta, sem skipin höfðu á þil-
fari, en létu síga með varúð uns þeir
snertu hafflötinn við þessa norðlægu
strönd, að gera stundarhlé á eirðar-
lausri ferð sinni um heimsins höf og
flytja sparibúna farþega sína að litl-
um bryggjusporði í höfuðstað ey-
lendu þar sem þeir brugðu framand-
legum svip á heimóttarlegt svipmót
gangstéttanna með fjaðrahöttum,
ilmi og angan tískuhúsanna, tví-
djökkum og glansburstuðum blánku-
skóm, og gerðu stans á mótum Aust-
urstrætis og Kolasunds þar sem mis-
vindar mæltu sér mót að þyrla
göturyki sér til dægrastyttingar. Á
Eliingsensplaninu stóð hópur hrossa
í höm og tunguliprir tilsjónarmenn
héldu um taumana. Það var hrossa-
móða á buxnaskálmunum, tó-
bakstugga í munni, glampi í augum
og ferskeytla á vör.
Við Steinbryggjuna lá snoturt fley
með íslenska þjóðfánann við hún.
Kelvinmótorinn malaði hljóðlega
meðan eigandinn, Ólafur, sem jafnan
var nefndur Óli Kelvin, beið þess að
einhverjir bæjarbúar fóluðust eftir
skemmtisiglingu um Sundin, sem
ljómuðu í sólarbirtu sumarsins.
í árbók Reykjavíkurbæjar eru
skráðar heimsóknir erlendra
skemmtiferðaskipa sumarið 1934.
ÓLAFUR Jónsson yfirþjónn á Hótel Borg fyrir miðju.
Sagt er að 14 skip hafi komið
það sumar. 4 þem'a eru
ensk, 4 þýsk, 2 frönsk, 1
sænskt, 1 pólskt og tvö hol-
lensk. Annað þeirra var skip
það sem hér verður sagt frá.
Farþegar hollensku skip-
anna voru 848.
Sóleyjargulir langferða-
bílar Steindórs bflakóngs,
sem er eini kóngurinn fyrir
utan fjallkónga gellukónga
og álfakonung þrettánda-
brennu, raða sér hver eftir
annan og bíða farþega
skemmtiferðaskipanna sem
ætla að skoða fornhelga
staði.
En svo eru aðrir, sem
langar að skyggnast um
borð í skemmtiferðaskipið,
sem hefir varpað akkerum á
ytri höfninni og gnæfir þar í
tign sinni. Frásögn Halldórs
Sigurbjörnssonar:
„Ég hafði fatahreinsun í
Hafnarstræti sem hét Fata-
hreinsun Reykjavíkur og var
eiginlega fýrsti maðurinn
sem kom með hraðhreinsun,
sem gat pressað föt á meðan
maður beið og fótin voru
kemiskhreinsuð. Ég var
mjög góður vinur Ólafs
Jónssonar yfírþjóns á Hótel
Borg. Hann dó og nú átti að
fara að jarða hann. Strákarnir á
Borginni vissu það að við vorum góð-
ir vinir og biðja mig að vera líkmann.
Ég segi að það sé sjálfsagt. Árni Sig-
urðsson fríkirkjuprestur jarðsyngur í
gamla garði en eftir jai'ðarfórina er-
um við nokkrir sammála um það að
GUÐRÚN Árnadóttir, amma Þórs
Whitehead sagnfræðings, og Halldór í
Ási voru samstarfsmenn í verslun Har-
alds Árnasonar. Hún tók því vel beiðni
Iialldórs um pípuhattinn.
heimsækja þjónana um borð í Botníu.
Botnía var skip „Sameinaða“ sem
hingað sigldi. Við förum um borð. Við
fengum nokkra bjóra, ég var í kjól og
hvítt og hafði fengið lánaðan pípuhatt
hjá Guðrúnu Árnadóttur hjá Hai-aldi
til að dubba dálítið upp á mig. Svo