Morgunblaðið - 06.08.1998, Page 6

6 FIMMTUDAGUR 6. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Sundmannakláði hjá börnum sem hafa vaðið í tjörn Fjölskyldugarðsins
Mjög’ óþægilegur kláði
en með öllu hættulaus
í blóðagða í fuglum
5a
Sundlirfurnar leita uppi fugl,
bora sig inn í húðina og verða
að fullþroska blóðögðum.
Sundlirfur fuglablóðagða hika
ekki við að bora sig inn um húð
spendýra og geta valdið þar
svæsnum útbrotum.
Fullorðnar blóðögður lifa í
blóðrás andfugla og máva.
Þær verpa eggjum sem berast
I þarma fuglanna og berast út
I vatn með driti.
2 Þar klekst bifhærð
lirfa úr egginu og...
3
... lirfan leitar
uppi vatnabobba
(millihýsil) sem
hún fer inn í.
Þar verður kynlaus fjölgun.
Urmull af sundlirfum
yfirgefur vatnabobbann.
Ljósmynd/Jens Magnússon
Ljósmynd/Karl Sklrnisson
SUNDLIRFA fuglablóðögðunnar
Schistosoma.
ÚTBROT á fótum barns sem vaðið
hafði í vaðtjörninni í Fjölskyldu- og
húsdýragarðinum.
ekki enn sem komið
er. „Annars hafa vafa-
laust margir læknar
séð þetta, svona eitt
og eitt tilfelli, án þess
að átta sig á því, þar
sem útlitið er alveg
eins og að um venju-
legt flóabit sé að ræða
og því erfitt að greina
þar á milli,“ segir
hann og leggur
áherslu á að sund-
mannakláðinn sé alls
ekki hættulegur en
fyrst og fremst mjög
óþægilegur.
Urriði myndi éta
snigilinn
Tómas Guðjónsson,
forstöðumaður Fjöl-
skyldu- og húsdýra-
garðsins, staðfestir
að nokkrar kvartanir
hafi borist síðustu
þrjú sumur vegna
Svokallaður sund-
mannakláði hefur
verið ^reindur í
fyrsta sinn hér á
landi. Margrét
Sveinbjörnsdóttir
leitaði skyringa hjá
Karli Skírnissyni
dýrafræðinffl á
fyrirbærinu, sem
greindist í ungum
börnum.
UNDANFARIN þrjú sumur
og haust hafa komið upp
nokkur tilfelli mikils kláða
á fótum bama sem hafa leikið sér
að því að vaða í grunnri tjörn í
Fjölskyldu- og húsdýragarðinum í
Laugardal, eða vaðtjöminni, eins
og hún er kölluð í daglegu tali. Nú
er komið í ljós að hér er á ferðinni
svokallaður sundmannakláði og
mun þetta vera í fyrsta sinn sem
hann er greindur hér á landi. Kláð-
ann orsaka litlar lirfur sem koma
úr sniglum í vatninu en lifa annars
í fuglum. Nú hafa verið sett upp
skilti við tjörnina, en þar er gestum
ráðlagt að vera í stígvélum, vilji
þeir vaða út í tjömina.
„I lok ágúst í fyrra komu til mín
þrír krakkar sama daginn, allir
með samskonar útbrot. Þegar ég
fór að spyrjast fyrir kom í ljós að
allir krakkamir höfðu verið að
vaða í tjöminni í Fjölskyldu- og
húsdýragarðinum skömmu áður.
Þegar ég fékk þessa sömu sjúkra-
sögu hjá þeim öllum þá fannst mér
þetta svolítið sérkennilegt," segir
Jens Magnússon, læknir á Heilsu-
gæslustöðinni í Grafarvogi. Hann
hafði samband við héraðslækninn í
Reykjavík, Lúðvík Ólafsson, sem
leitaði til Karls Skímissonar, dýra-
fræðings á Tilraunastöðinni á
Keldum, með ósk um rannsókn á
fyrirbærinu, sem miðaði að því að
athuga hvort eitthvert sníkjudýr
gæti orsakað þessi einkenni.
Hjá Karli vaknaði strax granur
um að hér væri á ferðinni sund-
mannakláði og með það í huga
hófst Karl handa, ásamt Þorbjörgu
Kristjánsdóttur, líffræðingi sem
starfar í Fjölskyldu- og húsdýra-
garðinum, við að safna vatnabobb-
um úr tjörninni og rannsaka hvort
í þeim væra sundlirfur Schist-
osoma-fuglablóðagða. í ljós kom að
um tíundi hluti vatnabobbanna
reyndist vera sýktur af sundlirfun-
um. Frekari athuganir leiddu í ljós
að sömu sundlirfur voru einnig í
sniglum sem safnað var í Reykja-
víkurtjöm.
Ögðumar lifa í blóðrás fugla og
fara út í vatnið með driti
Að sögn Karls er Schistosoma
samheiti yfir allmargar tegundir
fuglablóðagða, sem allar era
sníkjudýr og lifa á fullorðinsstigi í
blóðrás spendýra og fugla en lifa á
lirfustigi í vatnabobbum. Hann
tekur þó fram, til þess að koma í
veg fyrir misskilning, að skyldar
tegundir eru vel þekkt sníkjudýr í
mönnum víða í Afríku, Ásíu og
Suður-Ameríku og valda þær
sjúkdómum sem ganga undir
nafninu scistosomiasis eða bil-
harziasis, en ekki er um þær að
ræða hér.
Karl lýsir lífsferli sníkjudýrsins
þannig: „Fullorðnar fuglablóðögð-
ur lifa í blóðrás andfugla eða máva
sem halda til á tjörninni. Blóðögð-
urnar verpa eggjum inni í æðum
fuglanna. Oftast halda ögðurnar til
í bláæðum í nánd við þarmana.
Egg agðanna era með gadda sem
rjúfa æðavegginn og berast þaðan
yfír í þarm hýsilsins, þ.e. fuglsins,
og fara áfram með dritinu út í um-
hverfið. Lendi dritið í vatni klekst
bifhærð lirfa úr egginu og lirfan
leitar uppi vatnabobba sem hún fer
inn í. Inni í sniglinum verður kyn-
laus fjölgun og ógrynni myndast af
u.þ.b. eins millimetra löngum
sundlirfum, sem fullþroska yfír-
gefa snigilinn og berast út í vatnið.
Sundlirfurnar taka til við að leita
uppi lokahýsil sinn, sem er einhver
tiltekin tegund fugla sem oft halda
sig á vatninu. Finni þær fuglinn,
bora þær sig inn í gegnum húð
hans og kasta sundhalanum en
framhluti líkamans heldur áfram
inn í æðakerfið og berst með blóð-
rásinni til þarma, þar sem lirfan
vex og dafnar og verður að lokum
að kynþroska ögðum sem fara að
verpa eggjum.“
Sundlirfan getur ekki
lifað í mönnum
Hér að ofan er lýst venjulegum
lífsferli sníkjudýrsins, en þegar
sundlirfur blóðagðanna sem lifa í
fuglum taka upp á því að bora sig
inn í gegnum húð manna, í þessu
tilfelli barna sem vaða í tjörninni í
Fjölskyldu- og húsdýragarðinum,
tekur ónæmiskerfi mannsins til
starfa og kláðabóla myndast í
kringum staðinn þar sem sundlirf-
an freistaði inngöngu. Sé mikið af
lirfum í vatninu geta kláðabólurn-
ar orðið margar. Karl kveðst þó
vilja taka það skýrt fram að
sundlirfur blóðagða í fuglum geti
aldrei þroskast í mönnum. Hann
segir einnig að sundmannakláði sé
vandamál víða um heim, m.a. í
Norður- og Vestur-Evrópu, þar
sem fólk syndir í tjörnum þar sem
sýktir fuglar og sniglar halda til.
Sýktir vatnabobbar vora sendir
til greiningar til sérfræðings í
fuglablóðögðum í Prag í Tékklandi,
Libusa Kolarova. Þær rannsóknir
era, að sögn Karls, enn í gangi og
verður fram haldið nú í haust.
Að sögn Jens era útbrotin sem
koma þegar sundlirfan reynir að
brjóta sér leið inn í húðina lík og
eftir flóabit og kláðinn gengur yfir
án meðferðar á nokkram dögum.
Gott getur þó verið að bera á húð-
ina kláðastillandi áburð og jafnvel
að gefa andhistamínlyf til þess að
draga úr kláðanum. Hann kveðst
ekki hafa séð neitt tilfelli sund-
mannakláða nú í sumar, a.m.k.
kláða eftir að vaðið
hafi verið í tjörninni. Hann segir
að þó að allt bendi nú til þess að
hér sé um hinn svokallaða sund-
mannakláða að ræða, þá fáist
sennilega ekki endanlega úr því
skorið fyrr en í haust. „Annars er
dálítið ertitt að fá þetta staðfest
nema með góðum rannsóknum og
það tekur jafnvel nokkur ár. Þeg-
ar okkar rannsóknir eru komnar
vel á veg og við erum viss í okkar
sök, þá grípum við til ráðstafana.
Það getur vel verið að það endi
með því að við lokum tjörninni al-
farið,“ segir hann. „Ef þetta er
það sem við höldum að það sé, sem
er ennþá ekki víst, þá er þetta
mjög spennandi viðfangsefni, líf-
fræðilega séð,“ segir Tómas, sem
einnig er líffræðing«r. „Lausn á
þessu finnst að mínu mati ekki
nema á nokkrum árum, með rann-
sóknum. Hér hefur verið samstaða
um að beita líffræðilegum aðferð-
um, en ekki auðveldum aðferðum
eins og einfaldlega að eitra fyrir
snigilinn, sem myndi drepast í
hvelli. Það er lausn sem við í garð-
inum erum ekki innstillt á,“ segir
hann og bætir við að sú hugmynd
hafi komið upp að sleppa í tjörnina
urriða, sem þá myndi éta snigil-
inn. „En til þess að beita þeirri að-
ferð þurfum við að vera alveg viss
um að það sé þetta sem við er að
eiga.“
Formaður starfs-
mannafélags
Landsbankans
Aldrei
minnst
á starfs-
öryggi
okkar
ÞÓRUNN Þorsteinsdóttir,
formaður starfsmannafélags
Landsbanka íslands hf., sagð-
ist aðspurð um viðhorf starfs-
manna til viðræðna um kaup
sænska SE-bankans á ráðandi
eignarhlut í Landsbankanum
velta því fyrir sér hvort það
væri virkilega ætlun ráða-
manna að selja bankann úr
landi og gera hann að litlu úti-
búi í SE-bankanum. „Það er
það sem blasir við okkur,“
sagði hún.
Þórunn sagði að hún sæi
ekki annað en Landsbankinn
yrði eins og lítið útibú í þeirri
miklu bankasamsteypu sem
SE-bankinn er ef af þessari
yfirtöku yrði og það væri ekki
hægt að segja að það hugnað;
ist starfsfólki bankans. I
Landsbankanum ynnu um
1.100 manns og sér fyndist
það alvarlegt mál að í allri
þessari umræðu um framtíð
bankans væri aldrei minnst á
starfsöryggi starfsmanna
hans. Það virtist gegnum-
gangandi hjá þeim stjóm-
málamönnum sem fjölluðu um
þessi mál að það væri eitthvað
sem ekki skipti máli og sama
gilti að sínu mati að flestu
leyti um þá umræðu sem farið
hefði fram um málefni Lands-
bankans á Alþingi í vor.
Bankinn seldur úr landi
Þórann sagðist ekki sjá
annað en að með þessu væri
verið að selja bankann úr
landi. „Þetta er ekkert annað
en yfirtaka á bankanum og er
það það sem landsmenn vilja?
Vilja þefr selja stærsta bank-
ann sinn úr landi? Við höfum
sárar áhyggjur af þessum fyr-
irætlunum og því óöryggi sem
hlýtur að fylgja þeim,“ sagði
Þórunn.
Hún benti einnig á að ef
SE-bankinn sæi sér ekki hag í
rekstrinum væri engin trygg-
ing fyrir því að Landsbankinn
yrði rekinn áfram í núverandi
mynd, enda yrði Island ein-
ungis lítiO hluti þess markaðar
sem SE-banldnn starfaði á.
Starfsfólkið hefur áhyggjur
af framtíð bankans
Þórann sagðist verða vör
við áhyggjur starfsfólks vegna
þessa. Bankinn hefði að vísu
gengið í gegnum erfitt tímabil
í vor. „Það er mitt mat að þar
hafi hreinlega verið um aðför
að ræða, vegna þess að maður
sér að það er önnur meðhöndl-
un sem Búnaðarbankinn fær.
Fólk dofnar gagnvart allri
þessari umræðu og fer bara að
yppa öxlum og telur þetta eitt-
hvað sem við verðum að láta
yfir okkur ganga eins og allt
annað,“ sagði hún ennfremur.
Hún benti einnig á áð það
samræmdist ekki yfirlýsing-
um um dreifða eignaraðild að
selja einum aðila svo stóran
hlut í Landsbankanum, en
þær yfirlýsingar hefðu ítrekað
komið fram, meðal annars hjá
bankamálaráðherra við af-
greiðslu laga um hlutafjár-
væðingu rikisbankanna.