Morgunblaðið - 07.08.1998, Qupperneq 6

6 FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Morgunblaðið/Kristinn
Á HINN0Y, sem er 370 tonn, er 38 manna áhöfn en mestan hluta ársins starfar það við suðurströnd Noregs.
Sprengju-
leitaræfíng
í Faxaflóa
Morgunblaðið/
EFTIR að leit var lokið var farið um borð í Vidar þar sem snæddur
var hádegisverður. Tómas Ingi Olrich og Siv Friðleifsdóttir úr ut-
anríkisnefnd létu rigninguna engin áhrif hafa á sig.
STJÓRNENDUR norska tundur-
duflaslæðarans Hinnoy, sem er
eitt af 6 skipum úr fastaflota
Atlantshafsbandalagsins sem
hér er í heimsókn, sýndu yfír-
mönnum Landhelgisgæslunnar,
ríkislögreglustjóra, aðilum úr
utanríkis- og dómsmálaráðu-
neytinu, utanríkisnefnd og fjöl-
miðlum hvernig nýjustu tækni
er beitt í ieit að tundurduflum á
Faxaflóa á miðvikudaginn.
Skipið þykir mjög fullkomið
bæði hvað varðar hönnun sem
og í hernaðarlegum tilgangi en
það var smíðað hjá Kværner
Mandel í Noregi árið 1994-5.
Það er systurskip 8 slíkra sem
norski herinn notar við leit að
tundurduflum og leystu þau af
hólmi eldri skip sem smiðuð
voru í upphafi sjötta áratugar-
ins. Kostnaður við smiði á
Hinnoy nam rúmum 3 milljörð-
um króna sem þykir nokkuð
mikið fyrir 55 metra langt skip
og er ástæðan sú að fylgja þurfti
öðrum lögmálum heldur en
tíðkast með hin hefðbundnu her-
skip.
Hinnay er byggt úr trefja-
plasti og eru aðrir hlutir úr
ósegulmögnuðum málmum eins
og títani, eir og áli. Þetta er
gert til að komast hjá að dufl,
sem skynja segulsvið, springi við
Morgunblaðið/
FJARSTÝRÐUR kafbátur var
notaður við leitina en honum
var ætlað að kanna hvort um
raunverulega sprengju var að
ræða.
nálgun skipsins. Það er knúið
tveimur öflugum dísilvélum og
er hámarkshraði þess um 20
hnútar. Segja má að skipið sé
sambland af tvíbytnu og loft-
púðaskipi þar sem tvær loftdæl-
ur sjá um að lyfta því upp um
rúman metra. Með því minnkar
sá flötur sem er neðansjávar og
lendi það í sprengingu er minni
hætta á tjóni. Einnig nær það
mun meiri hraða en sambærileg
skip og er það talið einn hrað-
skreiðasti tundurdufiaslæðari
heimsins í dag.
„Tundurduflaleit“
við Kjalarnes
Við leit að tundurduflum er
beitt hljóðsjá sem er í tveggja
metra löngum armi sem stendur
niður úr skipinu miðju. Hún
kannar svæðið í allt að 200-300
metra radíus, bæði botninn sem
og sjóinn, og skráir tölva jafnóð-
um staðsetningu, botnlag og
hvort eitthvað sé á honum sem
líkist sprengju. Finnist eitthvað
slíkt er hluturinn kannaður,
annaðhvort með fjarstýrðum
kafbáti eða kafara. Að meðaltali
tekur um hálftíma upp í klukku-
stund að athuga hvern hlut og ef
um sprengju er að ræða er hún
annaðhvort sprengd á staðnum
eða gerð óvirk.
í tundurduflaleitinni í Faxa-
flóa komust þátttakendur að því
hversu erfið og seinleg slík leit
getur verið. Komið hafði verið
fyrir æfingadufli skammt fyrir
sunnan Kjalarnes á um 30 metra
dýpi. Eftir að hljóðsjá skipsins
hafði numið torkennilegan hlut
tók við leit með fjarstýrða kaf-
bátnum. Ekki náði hann að stað-
setja hlutinn og á endanum
gerði kafari duflið óvirkt og tók
þetta nokkru lengri tíma en ráð
hafði verið fyrir gert. Meginá-
stæða þess að ekki gekk að
finna hlutinn með kafbátnum
var sú að ekki vannst tími til að
finstilla hljóðsjána miðað við
hita- og seltuskil sjávar hér við
land. Þetta er þekkt vandamál
og þarf að stilla búnaðinn að
nýju þegar komið er á aðrar
slóðir.
Annars þótti ferðin heppnast
vel og sögðu talsmenn Land-
helgisgæslunnar heimsókn sem
þessa mikilvægan þátt í starf-
semi hennar.
Jón Jóhannes Jónsson
um gagnrýni
Kára Stefánssonar
„Omak-
leg um-
mæli“
JÓN Jóhannes Jónsson, dósent og
forstöðulæknir rannsóknadeildar
Landspítalans, telur ómakleg þau
ummæli Kára Stefánssonar, for-
stjóra íslenskrar erfðagreiningar,
að meðal þeirra sem leiddu andófið
gegn gagnagrunnsfrumvaipinu á
liðnu vori hafi verið einstaklingar
sem í raun hafi verið að vernda eig-
in viðskiptahagsmuni.
„Eg er háskólakennari við há-
skólasjúkrahús og sem slíkur veiti
ég forstöðu, bæði við Háskólann og
Landspítalann, háþróaðri lífefna- og
sameindaerfðafræðistarfsemi. Ég
er einn af sérfræðingum landsins í
erfðavísindum, og því leita til mín
ýmsir aðilar um möguleika á fyrir-
tækjum á sviði líftækni og erfða-
fræði,“ segir Jón Jóhannes. Hann
segir að nokkrir hafi haft samband
við hann í þessum hugleiðingum, al-
veg frá því um síðustu áramót.
Hann kveðst hafa rætt málin við þá.
„Ég hef veitt þeim öllum svipaða
ráðgjöf varðandi möguleika til
erfðarannsókna á Islandi. Ég hef
sagt þeim að við séum tilbúnir til
samstarfs við hvern sem er ef það
er á eðlilegum forsendum," segir
hann.
Höfum ekki tekið neina
ákvörðun um samstarf
„Þetta íyrirtæki sem nú er verið
að setja á laggirnar kemur ekki inn
í myndina fyrr en löngu eftir um-
ræðuna um gagnagrunnsfrumvarp-
ið í vor. Þeir sem að því standa eru
með ýmsar athyglisverðar hug-
myndir, bæði um það hvernig eigi
að stunda rannsóknir og hvemig
þessi starfsemi eigi að skila arði inn
í þjóðfélagið og heilbrigðiskerfið.
Við höfum ekki tekið neina ákvörð-
un um samstarf við þá og sú ráðgjöf
sem ég hef veitt þeim hefur verið
ólaunuð, rétt eins og ráðgjöf til ann-
arra. Það er hluti af starfi mínu og
hluti af markmiðum Háskóla Is-
lands að vera í góðu sambandi við
atvinnulífið og nota þá þekkingu
sem er til innan háskólans til þess
að færa hana út í atvinnulífið. Þetta
er það sem ég hef verið að gera,“
segir Jón Jóhannes og bætir við að
hann hafi veitt Islenskri erfðagrein-
ingu margvíslega aðstoð.
Bryndís Hlöðversdóttlr, þingmaður Alþýðubandalagsins, um frumvarp um gagnagrunna
Bætur gerðar en
margt í skötulíki
BRYNDÍS Hlöðversdóttir, þingmaður Al-
þýðubandalagsins, segir að frumvarp um
gagnagrunna á heilbrigðsisviði hafi tekið já-
kvæðum breytingum að mörgu leyti við yfir-
ferð þeirrar nefndar sem hefur unnið að end-
urskoðun þess í sumar, en þó margt hafi
vissulega verið lagað, þá sé ennþá margt í
skötulíki.
Bryndís sagði að jákvæðustu breytingarnar
vörðuðu fyrst og fremst rétt einstaklinga til
þess að neita að upplýsingar um þá fari inn í
grunninn. Frumvarpið sé einnig miklu skýr-
ara en það hafi verið í vor, enda hafi það
kannski verið óvenju illa unnið þegar það hafi
komið fyrst fyrir þingið. Hins vegar vanti
nokkuð upp á að nægilega skýrt sé kveðið á
um hvemig með sérleyfið skuli fara.
Ódýr Iausn
„í raun og veru er öllum vandamálum sem
upp kunna að koma um leyfið vísað til nefndar
sem á að leysa úr einstökum málum þegar
þau koma upp og það er frekar ódýr lausn á
stóru löggjafarverkefni. Ég hef bent á það til
dæmis að löggjafinn hefur séð ástæðu til þess
að fjalla ítarlega um það í löggjöf hvernig
skuli fara með það þegar mönnum sé veitt
sérleyfi á rútu og eins hefur nú nýlega verið
sett mjög ítarleg löggjöf um rafræna skrán-
ingu verðbréfa. En þessa eina verðmætustu
auðlind þjóðarinnar, upplýsingar um erfða-
samsetningu íslendinga, ætlar ríkisstjórnin
hins vegar að afgreiða með því að búa til
nefnd og vísa umræðum um þessi viðkvæmu
álitamál út úr sölum Alþingis og það gengur
ekki að mínu mati,“ sagði Bryndís.
Hún bætti því við að enn væri stórum póli-
tískum og siðferðilegum spurningum ósvarað
í þessum efnum. „Af hverju til dæmis að gera
samhæfðan gagnagrunn, ef það er hægt að ná
viðlíka árangri með því að vinna með marga
sérhæfða gagnagrunna, eins og við höfum til
dæmis í dag, krabbameinsskrána, hjarta-
vemdarskrána o.s.frv? Er þetta ekki of mikil
áhætta að taka þar sem er viðurkennt að það
skapar mikla hættu á misnotkun við sam-
keyrslu upplýsinga um einkahagi fólks að
gera þennan samhæfða grunn? Ég er þeirrar
skoðunar að einstaklingar séu persónugrein-
anlegir í mjög mörgum tilfellum í slíkum
grunni, þó upplýsingar sé dulkóðaðar. Við er-
um svo fáir íslendingar að það er ekkert mál
að finna einstaklinga í þessum grunni," sagði
Bryndís.
Hún sagði að þegar saman kæmi heilsu-
farssaga viðkomandi einstaklings og fjöl-
skyldusaga hans væri ekki erfitt að komast að
því hver hann væri vegna fámennisins hér.
„Við vitum að svona upplýsingar eru gífurlega
eftirsóttar af til dæmis tryggingarfyrirtækj-
um. Það eru til dæmi um það út í heimi að at-
vinnurekendur hafi misnotað svona upplýs-
ingar til að velja fólk með „æskilega sjúkra-
sögu“ til starfa fyrir sig. Ég reyndar efast um
að skilgreining frumvarpsins á því hvað eru
persónuupplýsingar standist Evrópuráðssátt-
málann og samþykktir ESB um þetta efni
sem okkur er þó skylt að vera í takt við,“
sagði Bryndís.
Bryndís sagðist spyrja sig þeirrar spurn-
ingar af hverju ekki ætti að fara fram útboð í
þessum efnum. Það væri fráleitt að leita allra
leiða til að forðast það að fá fram hagkvæm-
asta kostinn, en útboð væri einmitt ein leið til
þess. Þá væri það ekki rétt sem kæmi fram í
máli aðstoðarmanns heilbrigðisráðherra í
Morgunblaðinu í gær að persónuupplýsingar
væru ekki jafn tryggilega verndaðar í því til-
viki að útboð færi fram og hæstbjóðandi fengi
leyfi til að útbúa grunninn. Fyrir þessari
skoðun væru ekki færð nein rök og í raun og
veru væri fráleitt að halda þessu fram, því
auðvitað væri hægt að setja ákveðin skilyrði
fyrir skráningunni um að hún stæðist þær
kröfur sem gerðar væru, hver svo sem fengi
leyfið í hendur.
Bryndís sagði að rfldsstjórnin hefði í raun
og veru allt frá upphafi nálgast þetta mál á
röngum forsendum. „Fyrst var fundinn sá
sem átti að fá góssið í hendurnar og síðan
reynt að smíða utan um hann eða þetta fýrir-
tæki og hugmyndina einhvern lagaramma. Ég
held að þetta sé í raun og veru ákveðið vanda-
mál sem ríkisstjórnin stendur frammi fyrir í
dag, þegar það hefur komið í ljós að fleiri aðil-
ar geta kannski sinnt þessu verkefni. Það má
vel vera að íslensk eifðagreining sé sá aðili
sem er best til þess fallinn að vinna þetta
verkefni, en það hefur ekki verið gengið úr
skugga um það og ríkisstjórninni ber að gera
það áður en ákvörðun er tekin,“ sagði Bryndís
einnig.