Morgunblaðið - 07.08.1998, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 1998 29
AÐSENDAR GREINAR
Hrakningar á fjöllum
ÞEGAR fólk lendir í hrakningum
á ferðalögum á Islandi verður at-
burðurinn að fyrstu frétt fjölmiðla.
Svo hjaðnar bólan og sú litla um-
ræða, sem af atvikinu sprettur,
hverfur jafnharðan. Á Islandi er
eðlilegt að fólk lendi í
ýmsu misjöfnu á ferða-
lögum. Þannig er nátt-
úra landsins og þannig
eru samgöngur. Hlut-
verk samfélagsins er
að halda slíku í lág-
marki. Með hverju?
Með fræðslu, með því
að hafa besta búnað á
boðstólum, með því að
hafa ókeypis aðstoð til
reiðu, með því að hafa
tryggingar frammi
fyrir þá sem það vilja,
góða leiðsegjendur
þegar við á, ljósar og
einfaldar reglur og svo
framvegis. En hvorki
má hefta fólk að nauð-
synjalausu eða segja eina tegund
ferðamennsku merkilegri eða vit-
lausari en einhverja aðra. Hvati
fólks til ferðalaga er jafnólíkur og
fólkið er og áhættustigið er jafnfjöl-
breytt og hugsast getur. Það sem
einum þykir fífldirfska þykir öðrum
rétt hæfílegur skemmtivaki.
Áhætta og veðurfar
Áhættuferðir eru margvíslegar;
sumar skipulagðar á vegum ferða-
þjónustunnar en aðrar eru einstak-
lingsframtak: Vélsleðaakstur, tor-
færuhjólaakstur, froskköfun, lang-
ar ferðir á kajökum, flúðsiglingar í
ám, flugdreka- og fallhlífasvif, ís-
fossaklifur, klettaklifur og hella-
könnun eru nokkur dæmi um slíkar
ferðir. Áhættuferðir eru eðlilegur
og vinsæll hluti ferðaþjónustu og
tíðkast hvarvetna í heiminum.
Veður og umhverfi skipta miklu
um hvernig hverri áhættuferð vind-
ur fram. Breyttar umhverfisað-
stæður geta gert ferð sem venju-
lega er áhættulítil að áhættusamri
ferð. Á íslandi geta komið vetrar-
veður á sumrin, ofsaveður með
mikilli úrkomu á flestum árstíðum
og stórbrim, jafnvel á stöðuvötnum.
Ár geta vaxið fyrir-
varalítið og staðbundið
veður gert einn stað að
vindrassi einhvern
daginn en annan stað
rétt hjá að himnesku
skjóli. Margar ferða-
leiðir eru langar og
ferðasvæði afskekkt og
þannig mætti áfram
telja. Áhættuna sem af
þessu öllu stafar geta
menn lágmarkað með
því að læra á umhverfi
sitt og leita upplýsinga,
t.d. með því að nýta
veðurspár.
Veðurspár á íslandi
eru ágætar. Veðurspám
margra aðila ber sjald-
an saman nema að tilteknum hluta
en oftast þó í meginatriðum. Og
spámar eru sjaldan nákvæmar með
þeim hætti að þær segja til um ólíkt
veðurlag í tilteknum landshluta
(t.d. á öllu hinu hálenda SA-landi)
eða útskýra mismun veðurs á lág-
lendi og í 1000-1500 m hæð, eða
taka til veðurlags áveðurs eða hlé-
megin stórra fjalla. í þeim tilvikum
kemur til reynsla manna. Hafí ein-
hver hana ekki, spyrst sá hinn sami
fyrir hjá þeim er vita betur. Til
dæmis er alveg víst að sé spáð NA
6-7 á öllu láglendi Norðurlands, frá
lægð á hreyfingu, má búast við
a.m.k. sama vindi og helst 1-2 vind-
stigum betur í norðurbrúnum
Vatnajökuls. Sé spáð SA-slagviðri á
Suður- og Suðausturlandi vegna að-
vífandi lægðar verður vont veður
jafnt á Öræfajökli og Mýrdalsjökli
sem Botnssúlum við Þingvelli. Eftir
svona veðurkafla kemur jafnan litlu
hægari suðvestanátt með skúrum
eða éljum. Ef spár eni sem þessar
má ekki gera ráð fyrir að hægviðr-
iskafli, rétt á undan spátímabili,
„inni í“ því, eða rétt á eftir því
standi lengur en í 1-2 klst. Slík
„pása“ dugar ekki til langra ferða-
laga.
Erfiðar fjallaferðir og Ieiðsögn
Undir erfíðar fjallaferðir ættu að
flokkast langar fjallgöngur (6-8
klst. og lengri), ferðir yfir jökla
(ferðamátinn gildir einu), klifur-
ferðir lengri en 2-3 klst. og fjöl-
dægra gönguferðir um hálendi. Það
er alls ekki sjálfgefið að skylda inn-
lenda og erlenda ferðamenn í slík-
Það er algjörlega óá-
sættanlegt, segir Ari
Trausti Guðmundsson,
að menn fari óbundnir í
línu um sprungusvæði
Vatnajökuls.
um ferðum að hafa leiðsögumann,
fremur en að taka aðeins þátt í
skipulagðri hópferð af þessu tagi.
Mjög stór hópur fólks er alveg fær í
ferðirnar á eigin vegum og án leið-
sagnar. En sé leiðsögumaður hafð-
ur með verður hann að vera starf-
inu vaxinn. Þannig er það ekki í
mjög mörgum tilvikum á Islandi.
Hér voru engar hefðir til í þessum
efnum og kunnátta í alhliða fjalla-
mennsku, hvað þá klifri, á færi til-
tölulega fárra.
Hérlendis hefur ekki verið skil-
greind flokkun leiðsögumanna með
viðurkennt starfsleyfi, nema að
hluta til. Leiðsögumannafélagið
hefur réttilega reynt að skilgreina
sérstakan flokk leiðsegjenda í
gönguferðir sem hafa þá fengið
nokkra tilsögn umfram vandað
heildarstarfsnám leiðsögumanna.
En trúlega þyrfti að auka kröfurn-
ar í þessu tilviki og ganga ennfrem-
ur lengra með nýjum flokki leið-
sögumanna. Eiginlegir fjallaleið-
sögumenn eru ekki útskrifaðir hér.
Það var reynt og gert einu sinni
fyrir um áratug en flestir þeirra fáu
sem þar luku prófi starfa ekki sem
slíkir. í Mið-Evrópu eru þrír flokk-
ar leiðsögumanna sem eru „ríkis-
prófaðir“ (staatlich gepruft á
þýsku), þ.e. undirgangast mjög víð-
tæk námskeið, og fá sín réttindi
með fulltingi opinberra aðila. Á
þýsku er rætt um leiðsögumenn
(Reiseleiter; oft staðbundna),
gönguleiðsögumenn (Wand-
erfuhrer) og fjallaleiðsögumenn
(Bergfuhrer). Við þurfum þessa
flokka, aðlagaða íslenskum aðstæð-
um.
Fyrirtækin sem bjóða hér upp á
áhættuferðir eru ýmist ferðafélög
eða missérhæfð fyrirtæki í ferða-
þjónustu. Yfírleitt er öryggi bæri-
lega tryggt þegar kemur að tækj-
um, tólum og undirbúningi farþega.
Aðalhnökramir varða einmitt leið-
sögumennina og mat á aðstæðum
úti við. Ýmsir leiðsögumenn, eða
þeir sem notaðir eru sem slíkir, eru
ágætlega sjálfmenntaðir eða hafa
gengið í skóla í „faginu" hér heima
(t.d. Leiðsöguskólann, köfunarnám-
skeið, námskeið ÍSALP o.s.frv.) eða
í erlenda fjallamennsku- eða björg-
unarskóla svo dæmi séu nefnd.
Reynsla forsvarsmanna eða þess-
ara leiðsögumanna af veðri og að-
stæðum er oft næg til þess að af-
stýra vandræðum. En jafn oft er
pottur brotinn. Ég gæti nefnt mörg
dæmi um að menn hafi verið sendir
eða þeir tekið að sér ferðir, sem
falla undir áhættuferðir, á slóðir er
þeir þekkja ekki; og fengið dæmin
staðfest. Ég veit um nokkur dæmi
þess að stjómendur taka áhættu af
að senda ferðafólk út í óvissu eða á
hættuslóðir. Stundum er vankunn-
áttu um að kenna en stundum er
þrýstingurinn á að ferðin verði far-
inn svo mikill að menn láta undan.
í nokkrum tilvikum veit ég um
dæmi þar sem leiðsögumaður hefur
tekið alranga ákvörðun; ekki um-
deilanlega eða tvísýna eins og eðli-
lega verður stundum, heldur barna-
lega ranga. Langoftast sleppa
menn með skrekkinn, en of oft end-
ar tilraunin á slysi eða óþarfa erfið-
leikum og töfum.
Úrbætur?
Ég ætla ekki að gerast dómari í
málinu sem síðast var uppi, þ.e.
ferð Norðmannanna á Vatnajökli á
vegum Jöklaferða hf. Fyrirtækið
hefur reynst nokkuð farsælt. Það
er þó áreiðanlega ekki undanþegið
þeirri óbeinu gagnrýni sem felst í
varkárum orðum mínum hér að
framan. Almennt vil ég aðeins segja
tvennt um almennar jöklaferðir í
bili. Hið fyiTa er að hér þekkist oft-
ar en ekki að menn fari um
sprungusvæði óbundnir í línu, bæði
oft og víða. Þetta er algjörlega óvið-
unandi. Hitt er að Vatnajökull
hentar aðeins til stuttra ferða
óvanra ferðamanna. Ég var andvíg-
ur hugmyndinni um auglýstar ferð-
ir þvert yfir Vatnajökul handa öll-
um sem áhuga hafa og sem næst í
áætlun (tveir hópar mætast í
Kverkfjöllum), þegar ég var spurð-
ur álits á henni. Ég er það enn. Úr-
bætur í rekstri áhættuferða eru
margvíslegar til. Fernt ætla ég að
nefna:
1. Fyrirtæki og félög með
áhættuferðir þurfa almenna for-
skrift og starfslejrfi.
2. Ríkisvaldið, sveitarfélög, leið-
sögumenn og ferðaþjónustufyrir-
tæki eiga að taka höndum saman og
flokka og mennta fólk til sérleið-
sagnar og ákvarðana, betur en nú
er gert.
3. Erfiðustu hálendisferðir eða
áhættuferðir eiga að vera tilkynn-
ingarskyldar, líkt og reynt hefur
verið með þjónustu Landsbjargar
og SVFÍ.
4. Helstu upplýsingaaðilar um
ferðaþjónustu eiga að ráða sér fólk
sem upplýsingafulltrúa með sér-
þekkingu á áhættuferðum.
Höfundur er fjallaniaður og áhuga-
maður um áhættuferðir.
Ari Trausti
Guðmundsson
Að spila
Matador
UNDANFARNAR vikur hefur mik-
ið borið á því að lögbrjótar eru kær-
andi sektir og viðurlög sem þeim
hafa verið sett vegna lögbrota
þeirra. Nú hvá eflaust einhverjir við
og telja mig taka fullsterkt til orða
með því að kalla þá lögbrjóta, en ég
tel svo ekki vera. Allir þessir aðilar
hafa brotið lög eins og til dæmis um-
ferðarlög þar sem skýrt er getið á
um umferðarhraða. Þessir aðilar
hafa allir kært sektargerðina til að
geta losnað undan því að bera
ábyrgð á gjörðum sínum.
Víkjum nú um stund að spilinu
Matador sem allir ættu að þekkja.
Spilið byggir á því að leikendur færa
litla bíla á milli lóða sem hafa mis-
mikið verðgildi en markmiðið er svo
að safna eins miklum pening og
mögulegt er. í Matador ei-u skýrt
afmarkaðar leikreglur sem meðal
annars gera ráð íyrir að leikendur
geti endað í fangelsi. Hugsum okkur
nú fimm einstaklinga sem setjast
niður og ætla að spila Matador.
Strax í upphafi kemur í ljós að leik-
endumir fara ekki eftir reglunum.
Hver og einn spilar eftir sínu nefi.
Það þarf ekki mikla greind til að sjá
það að þetta spil endist ekki fimm
mínútur. Almenn samskipti eru ekki
frábrugðin Matador. Samfélagið
setur Ieikreglur og það á að vera
jafneðlilegt fyi-h- einstaklinga samfé-
lagsins að fylgja reglunum og það er
fyrir þá sem spila Matador.
Virðing fyrir lögum og reglum fer
hraðminnkandi í þjóðfélaginu og all-
ir reyna eftir fremsta megni að
losna við að bera ábyrgð á gjörðum
sínum. Fólk telur sig ekki þurfa að
fylgja lögunum en um leið og brotið
er á þeiri-a rétti, þá verður allt vit-
laust og krafist er aukinnar hörku
við að framfylgja lögum. Þeir sem
hafa fengið hjálp dómstóla við að
losna undan þvi að bera ábyrgð á
gerðum sínum hafa flestir teygt og
togað það sem kallað er vítaverður
akstur þar sem þeim finnst 60 km
akstur ekki vítaverður. Það er rétt
að 60 km akstur er ekki vítaverður
þegar ekið er á vegarkafla sem leyf-
ir 90 km hraða á klukkustund, en
þegar ekið er eftir íbúðagötum eða
við skóla þar sem 30 km hámarks-
hraði gildir, þá er að mínu mati um
______Settur verði_______
refsirammi, segir Jón
Lárusson, sem ekki
verði sveigður eftir
hagsmunum skúrka og
dusilmenna, sem sleppa
undan refsingu með því
að rífa kjaft.
vítaverðan akstur að ræða. Hraða-
takmarkanh- eru ekki settar til að
tefja ökumenn, heldur eru hraða-
mörk sett eins há og talið er ráðlegt
miðað við aðstæður. Þegar svo alla-
vegana jólasveinar eru að svekkja
sig á hörkulegum viðurlögum, þá
ættu þeir fyrst að líta í eigin barm
og athuga hver sé hinn raunverulegi
þrjótur.
Undan því verður þó ekki komist
að gagnrýna valdhafana. Það er
þeirra að setja fram lög og reglu-
gerðir sem taka af allan vafa um
hvað sé leyfilegt og hvað ekki. Nú
má búast við að lög-
fræðingar hvái við, enda
er hér um lífsviðurværi
þeirra að tefla. Ef ekki
væri hægt að „túlka“
lögin, fækkaði hjá þeim
verkefnunum. En hinn
almenni borgari á kröfu
á að leikreglur samfé-
lagsins séu eins skýrt
afmarkaðar og hægt er
og þau refsiákvæði sem
fylgja brotum á þeim,
séu ekki svo óljós að
ekki verði eitt látið yfir
alla ganga. Lítum sem
snöggvast á lögregluna,
þá einstaklinga sem
halda eiga uppi lögum
og reglu. Verkefni lögreglunnar er
að sjá til þess að lögum sé framíylgt.
Hennar verkefni er ekki að dæma
um rétt eða rangt, það er verksvið
dómara. Það er því ótækt að lög-
reglu sé komið í þá aðstöðu að þurfa
að framfylgja einhveiju sem kallast
„vítavert" þegar „vítavert" er ekki
skilgreint. Dómsmálaráðuneytið
setti reglugerð þar sem reynt var að
koma með afmarkaðar reglur sem
lögreglan gæti farið eftir þannig að
eitt mætti yfir alla ganga.
Þessum reglum hefur nú verið
kastað út í hafsauga og lögiæglan
stendur sár eftir þar sem henni er
kennt um ruglið. Vandinn er hins
vegar sambandsleysi ráðamanna og
dómstóla. Hefði ekki verið eðlilegt
að bera reglugerðina undir Hæsta-
rétt og fá hans mat þannig að ekki
hefði þurft að koma til þessarar vit-
leysu sem tröllriðið hefur þjóðfélag-
inu undanfarnar vikur. Það hlýtur
að vera krafa okkar íbúanna, að
þessum skúrkum og dusilmennum
sem brjóta lögin ítrekað og sleppa
undan refsingu með því að rífa kjaft,
teygja allt og toga, verði settur
refsh'ammi sem ekki verði sveigður
eftir persónuhagsmunum.
Þeim sem telja mig vera orðin
helst til öfgakenndan í orðum, enda
sé hér nú aðeins um að ræða brot á
umferðalögum eða
öðrum álíka „ómerki-
legurn" reglum, vil ég
leggja fram eftirfar-
andi punkt fyrir okkur
öll að hugsa um.
Hugsum okkur litla
sex ára stelpu sem við
getum kallað Ásu en
hún er á gangi niðri í
miðbæ með mömmu
sinni henni Guddu. Á
leið á Austurvöll frá
Bankastræti þurfa
þær að fara yfir Lækj-
argötu á ljósastýrðum
gatnamótum. Þegar
þær koma að gatna-
mótunum, lýsir
rauðikallinn skært. Ása, sem er ný-
búin að vera í umferðarskólanum,
stoppar. Gudda er ekki par hrifin af
því að Ása skuli hafa stoppað svona
allt í einu, kippir í hana og segir,
„látt’ekki svona stelpa, það er engin
umferð, komdu“, og Gudda dregur
Ásu yfir. Gudda veit mæta vel, enda
fulllorðin kona, að þær geta hæg-
lega náð yfir og auk þess era bílar
jú vanir að hægja á sér, þær þurfi
ekkert að óttast. Ásu líður hins veg-
ar mjög illa þar sem rauðikallinn
sker í augun á henni og hún veit að
hún er að gera eitthvað sem hún
ekki má. En það er jú mamma
hennar sem dregur hana áfram og
litlar sex ára stelpur trúa því að
mamma og pabbi geri alltaf rétt.
Þetta atvik og fleiri sambærileg,
sem foreldrum Ásu þykja ómerki-
leg, gera það að verkum að Ása fer
að rengja það sem við hana er sagt.
Hún metur það svo að það sé í
hennar valdi að meta hvað sé leyfi-
legt að gera. Hugsum okkur nú Ásu
þar sem hún er á leið heiman frá sér
úr Ártúnsholti og ætlar með strætó
til ömmu í Hlíðunum. Hún kemur
að Vesturlandsveginum þar sem
hann liggur á milli hennar og bið-
stöðvar SVR við Bíldshöfða. Aðeins
til hliðar við hana eru undirgöng, en
í augum Ásu er miklu styttra að
skjótast yfir Vesturlandsveginn.
Hún veit að það þarf ekki alltaf að
fara eftir umferðarreglunum, sér-
staklega ekki ef það er fljótlegra að
fara ekki eftir þeim. Víkur nú sög-
unni að Jóa, sem ekur nýju bláu
Toyotunni sinni upp Ártúnsbrekk-
una. Það er gott veður og sólin í
besta skapi. Hann veit að það er 70
km hámarkshraði, en hann er búinn
að keyra þessa leið þúsund og einu
sinni, sem gerir 95 km hraðann
ósköp eðlilegan. Jói er á móts við
biðstöð SVR aðeins sekúndubroti á
eftir Ásu, en Ása kemst ekki í
strætóinn og fer aldrei aftur til
ömmu.
Fyrir þrjá einstaklinga stóð
heimurinn kyrr. Fyrir Jóa meðan
hann nauðhemlar og reynir að forð-
ast Ásu og fyrir Guddu þegar hún
fær fréttirnar af slysinu. Fyrir Ásu
er heimurinn kyrr að eilífu. Gudda
kennir ,ofsahraða“ Jóa um á meðan
Jói segir Ásu hafa verið slysavald-
inn. En Ása gæti verið að velta því
íyrir sér hvers vegna mamma henn-
ar og pabbi gáfu henni röng skila-
boð.
Það skiptir engu máli hversu til-
gangslausar okkur finnst reglumar
vera, við verðum að fylgja þeim eft-
ir. I Matador á að flytja bifreiðina
þann fjölda reita sem samsvarar
tölunni á teningnum þannig að ef
upp koma fjórir, þá færum við bíl-
inn um fjóra reiti þótt að fjórði reit-
urinn sé dýr lóð með hóteli, þá
skiptir það ekki máli. Það sama á
við um ökuhraðann, á 30 km kafla
ökum við á 30 km eða undir og það
sama gildir um 50, 60, 70, 80 og 90
km kaflana. Vissulega erum við oft
að flýta okkur, en í stað þess að
brjóta reglumar ættum við þá ekki
heldur að gefa okkur betri tíma.
Sjáum til þess að Ása komist sem
oftast heim til ömmu með því að
fylgja reglunum og gefum bömun-
um skýr skilaboð. Það er öllum fyrir
bestu. Einnig þér.
Höfundur er lögregluþjónn.
Jón
Lárusson