Morgunblaðið - 08.11.1998, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Danskir ráðherrar og stjórnmálamenn tíðir gestir í Færeyjum
Vara við efnahagslegum
afleiðinglmi
BAKSVIÐ
Danskir ráðherrar og stjórnmálamenn
hafa verið óvenjutíðir gestir í Færeyjum
frá því landstjórn sjálfstæðissinna var
mynduð þar í mars, skrifar Randi Molir,
fréttaritari Morgunblaðsins í Færeyjum.
Flestir hafa þeir varað Færeyinga við því
að slíti þeir sambandinu við Danmörku
komi það niður á efnahag eyjanna.
NIELS Helveg Petersen
Reuters
SKÖMMU eftir að fær-
eyska landstjórnin var
mynduð í mars fór Mog-
ens Lykketoft, fjármál-
aráðherra Danmerkur, til
Færeyja, einkum til að ræða
milljarðaskuld Færeyinga við
Dani og leysa bankadeilu
þjóðanna. Lykketoft sagði ekkert
opinberlega um efnahagslegar af-
leiðingar sjálfstæðis Færeyja en
það gerði hins vegar Poul Nyrup
Rasmussen forsætisráðherra
þegar hann sótti Færeyinga heim
í fjóra daga í október.
Anders Fogh Rasmussen, leið-
togi Venstre og nýtt forsætis-
ráðherraefni í Danmörku,
heimsótti einnig Færeyinga í tvo
daga fyrir hálfum mánuði og
Niels Helveg Petersen utanríkis-
ráðherra var þar í þriggja daga
heimsókn í vikunni sem leið.
Yrðu af fjárveitingu
danska ríkisins
Færeyingar hafa fengið rúm-
lega 11 milljarða ísl. króna fjár-
veitingu frá danska ríkinu á ári
hverju til frjálsra nota. Þótt
dönsku gestimir tækju fram að
þeir vildu ekki blanda sér í um-
ræðuna í Færeyjum um sjálf-
stæði hafa flestir þeirra bent á að
Færeyingar fái enga peninga frá
danska ríkinu ákveði þeir að slíta
sambandinu við Danmörku og
stofna sjálfstætt ríki.
„Eg neyðist til að taka skýrt
fram að danski ríkisstyrkurinn
fellur niður í samræmi við sjálf-
stjórnarstigið," margítrekaði
Rasmussen forsætisráðherra í
Færeyjaheimsókn sinni og kvaðst
telja að Færeyingar yrðu áfram í
ríkjasambandinu við Dani þar
sem þjóðimar hefðu báðar hag af
því. Hann lagði þó áherslu á að
hann vildi ekki blanda sér í sjálf-
stæðisumræðuna í Færeyjum.
Leiðtogi Venstre, sem verður
líklega stærsti flokkur Danmerk-
ur í næstu kosningum ef marka
má nýjustu skoðanakannanir,
varaði einnig Færeyinga við í
heimsókn sinni í vikunni sem leið.
„Það liggur í augum uppi að þeir
sem taka ákvarðanir á ákveðnu
sviði þurfa sjálfir að borga. Þess
vegna hlýtur fullt sjálfstæði
Færeyja að þýða að fjárveiting
danska ríkisins falli niður,“ sagði
Anders Fogh Rasmussen og tók
fram að hann vildi ekki blanda sér
í færeysku sjálfstæðisumræðuna.
Færeyska dagblaðið Sosialurin
hafði ennfremur eftir flokksleið-
toganum að „hann myndi ekki
þora að krefjast sjálfstjórnar ef
hann væri Færeyingur". „Um-
ræðan um fullveldi og sjálfstjórn
Færeyja snýst um annað en pen-
inga - það er að segja tilfinning-
ar,“ sagði Anders Fogh Rasmus-
sen. „Eg lít á það sem mjög mik-
inn skaða ef ríkjasambandið verð-
ur leyst upp. Danir og Færeying-
ar hafa deilt kjöram í blíðu og
POUL Nyrup Rasmussen
stríðu í mörg hundrað ár og
tengsl þjóðanna era ótrúlega mik-
il, bæði menningarleg og per-
sónuleg. Meðal annars eru til
margar dansk-færeyskar fjöl-
skyldur."
Rasmussen tók þó fram að ef
Færeyingar vildu verða fullvalda
og sjálfstæð þjóð myndi hann að
sjálfsögðu sætta sig við það.
Petersen ræðir
landgrunnsdeiluna
Niels Helveg Petersen utan-
ríkisráðherra ræddi við færeysku
landstjómina og utanríkisnefnd
lögþingsins í heimsókninni, sem
lauk á fimmtudag. Fjallað var
m.a. um sjálfstæðisáform land-
stjómarinnar og deilu Bretlands
og Færeyja um skiptingu land-
grannsins milli landanna og olíu-
lindá undir hafsbotninum.
Færeyingar vonast til þess að
bið þeirra eftir olíuævintýri sé
senn á enda og hafa í hyggju að
veita fyrstu boranarleyfin í
færeysku lögsögunni þegar á
næsta ári. Samkomulag hefur þó
ekki enn náðst um skiptingu land-
grannsins milli Hjaltlandseyja og
Færeyja og deilan við Breta hef-
ur staðið í vegi fyrir því að stóra
olíufélögin geti hafið boranir.
Fundist hefur mikil olía á svæð-
inu innan bresku efnahagslögsög-
unnar, aðeins í nokkurra mflna
fjarlægð frá færeysku lögsögunni,
og þótt Bretar hafi gefið til kynna
að undanförnu að þeir séu tilbúnir
að semja um skiptingu hafsvæðis-
ins hefur engin lausn fundist á
deilunni. Utanríkismál Færeyja
heyra undir dönsku stjórnina og
hún hefur skipað nefnd danskra
og færeyskra embættismanna til
að semja við Breta um lausn deil-
unnar.
Danski utanríkisráðherrann fór
einnig í skoðunarferðir um Fær-
eyjar eins og Poul Nyi-up
Rasmussen gerði í heimsókn
sinni. Niels Helveg Petersen fór
m.a. til Klakksvíkur og Viðareiðis,
þar sem Annfinn Karlsberg, lög-
maður Færeyja, býr.
Sjálfstæði gæti leitt
til verri lífskjara
Fjái-veiting danska ríkisins
hefur verið mjög til umræðu í
Færeyjum í terigslum við sjálf-
stæðisáform landstjómarinnar.
Formaður efnahagsráðs Fær-
eyja, Færeyingurinn Bjarni 01-
sen, hefur m.a. reynt að meta
hvaða þýðingu 11 milljarða króna
framlag danska ríkisins hefur
fyrir efnahag eyjanna. Olsen
kveðst ekki vilja ráða Færeying-
um frá því að sækjast eftir sjálf-
stæði en bendir á að þeir verði að
gera sér grein fyrir afleiðingum
þess að Danir felli fjárveitinguna
niður.
Olsen segir að Færeyingar
megi búast við þrengingum, m.a.
verri lífskjöram, meira atvinnu-
leysi og fólksflótta frá eyjunum,
verði Færeyjar sjálfstætt ríki og
án styrksins frá danska ríkinu.
„Fjái-veitingin nemur um 25% af
tekjum Færeyja og miðað við
ástandið í færeyska atvinnulífinu
nú er óraunhæft að ætla að
Færeyingar geti sjálfir framleitt
svo mikið að það samsvari þess-
um tekjum,“ sagði hann.
Olsen segir að danska fjárveit-
ingin jafngildi 28 milljarða króna
heildarveltu í efnahagslífi Fær-
eyja og hann bendir á að til að
Færeyingar geti framleitt fyrir
slíka fjárhæð þurfi þeir að auka
framleiðsluna sem nemur öllum
útflutningstekjum sínum nú.
„Ég bendi ekki á þetta til að
vara við sjálfstjórn,“ segir Olsen.
„Ég vil aðeins koma á framfæri
tölu, sem fólk getur tekið afstöðu
til. Við megum ekki starfa með
bundið fyrir augun og við neyð-
umst til að viðurkenna að danska
fjárveitingin hefur haft mjög
mikla þýðingu fyrir færeyska
efnahaginn. Fjárveitingin á sinn
þátt í þeirri velferð, sem við bú-
um nú við hér í Færeyjum.“
Olíuævintýri myndi
breyta miklu
Olsen spáir því að verði Færey-
ingar af fjárveitingunni leiði það
til lægii launa og atvinnuleysis í
Færeyjum, sem geti síðan valdið
fólksflótta úr eyjunum. Hann
varpar þó einnig fram þeirri
spurningu hvort Færeyingar
megi ekki við því að lífskjör
þeirra versni ákveði þeir að
stofna sjálfstætt ríki.
Olsen bendir ennfremur á að
felli danska stjómin fjárveiting-
una niður þurfi Færeyingar ekki
að ganga í gegnum miklar þreng-
ingar ef olía finnst í miklum mæli
í landgranni þeii-ra. Hugsanlegt
olíuævintýi-i geti því breytt miklu
um efnahagslegar afleiðingar
þess að Færeyingar stofni sjálf-
stætt ríki.
Móðurfrum-
ur úr fóstrum
ræktaðar
Starfsemi dönsku leyniþjón-
ustunnar verður rannsökuð
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
EFTIR þrýsting um að kanna hvort
og hvemig danska leyniþjónustan,
Politiets efterretningstjeneste eða
PET, hafi fylgst með starfsemi lög-
legra stjórnmálahreyfinga á vinstri-
vængnum hefur Frank Jensen
dómsmálaráðherra nú ákveðið að
skipa nefnd til slíkrar athugunar.
Gagnrýninni hefur þó ekki linnt, því
vinstrivængurinn álítur rannsóknina
of takmarkaða og hægiávængurinn
vill að samhliða sé starfsemi ýmissa
vinstrihópa og friðarhreyfmga á
sama tíma könnuð. Formaður nefnd-
arinnar á að vera dómari, annar til-
nefndur af samtökum lögfræðinga
og sá þriðji af samtökum rektora.
Upptökin að rannsókninni eru
sjónvarpsþáttur sem TV2 sýndi í
vor. Fram kom að á níunda áratugn-
um hefði PET njósnað um löglega
vinstriflokka með því að hafa sína
menn í samtökunum. Upp úr því
varð Ijóst að 1968 bannaði Hilmar
Baunsgaard, þáverandi forsætis-
ráðherra stjómar Venstre, íhalds-
flokksins og Róttæka vinstriflokks-
ins að fylgst væri með fólki eingöngu
vegna þátttöku í löglegum stórn-
málaflokkum. Skömmu síðar gerði
PET leynilega bókun um að halda
slíkum njósnum áfram á vinstri-
vængnum, þrátt fyrir bann stjórnai'-
innar. Með nýjum yfirmönnum PET
1974 var ákveðið í annan-i leynilegi'i
bókun að fella fyrri bókunina úr gildi
og fara eftir fyrri fyrirmælum
stjórnarinnar frá 1968.
í kjölfar þáttarins fór Frank Jen-
sen fram á að PET gerði grein fyrir
málinu. PET lét þá ráðherrann fá
bókanirnai- frá 1968 og 1974 eftir að
hafa ekki kannast við þær áður. Upp
úr þessu fóru kröfur um rannsókn
vaxandi, ekki síst eftir að í Ijós kom
að skýrslur um einstaklinga og
stjórnmálaafskipti þeirra, sem voru
bannaðar 1968, voru færðar á
örfilmu og þær geymdar í danska
sendiráðinu í Washington.
Frank Jensen hefur skipað PET
að afhenda gögn í rannsókina. Ákaft
er gagnrýnt að stofnun, sem sett sé í
rannsókn, eigi sjálf að skammta
rannsóknarnefndinni efni.
Rannsóknin á að beinast að því að
draga menn til ábyrgðar, en bent er
á að þess í stað væri áhugaverðara
að fá sögulega mynd af því sem
gerðist.
Fleiri en PET njósnuðu
I þessu róti hefur einnig komið í
ljós að leyniþjónusta verkalýðshreyf-
ingarinnar, Arbejderbevægelsens in-
formationscentral eða AIC, hefur
allt síðan á 5. áratugnum haldið uppi
víðtækum njósnum um kommúnista
og aðra vinstrihópa og jafnvel miðlað
slíkum upplýsingum til bandarísku
leyniþjónustunnar CIA. Einnig er
herinn með leyniþjónustu, Forsvar-
ets efterretningstjeneste eða FE,
sem hefur stundað hið sama.
Af þessu sökum finnst mörgum á
vinstrivængnum að of takmarkað sé
að fara aðeins í saumana á PET.
Frank Jensen heldur því hins vegar
fram að ef í ljós kemur að PET hafi
starfað með AIC og FE muni þær
njósnir sjálfkrafa verða hluti
rannsóknarinnai-. A hægrivængnum
eru menn hins vegar þeirrar skoðun-
ar að það hafi verið góðar og gildar
ástæður til að vakta vinstrivænginn.
Því sé nauðsynlegt að kanna starf-
semina þar til að fá rétta mynd af því
sem PET aðhafðist á þessum tíma.
London. Tlie Daily Telegraph.
BANDARÍSKIR vísindamenn
segja að þeim hafi tekist að ein-
angi-a og rækta móðurfrumur úr
fósturvísum og fósturvefjum eftir
15 ára rannsókn. Þeir telja þetta
tímamótaskref í þá átt að rækta
ótakmarkað magn af hverskonar
vefjum til ígræðslu.
Takist vísindamönnum að stjórna
því hvernig móðurfrumurnar ala af
sér dótturframur með framuskipt-
ingu kann það að verða til þess að
þeir geti ræktað hverskonar vefí
sem hægt væri að nota til ígræðslu,
allt frá hjartavöðvum til beinmergs
og heilavefja. Vísindamennirnir
sögðu að rannsóknin gæti valdið
byltingu á þessu sviði læknis-
fræðinnar.
Vísindamennirnir segja þó að
mörg ár og jafnvel áratugir geti
liðið þar til hægt verði að nota
framurnar til lækninga.