Morgunblaðið - 08.11.1998, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1998 MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
...........................................................................—--------------
UNGT FÓLK OG MEÐFERÐ SÁÁ
HVERNIG stendur á því að op-
inber umræða um vímuefni og
vandamál unglinga leysist gjarnan
upp og verður að einhverri þvælu?
Þessi spuming leitar reglulega á
mig. Nú síðast í miðjum október-
mánuði þegar forstjóri Barna-
vemdarstofu kvartaði sáran yfír
þrengslum á stofnunum sínum og
löngum biðlistum. Með þessu dró
hann í gang undarlega umræðu um
vímuefnavanda unglinga.
Málið var auðvitað rætt í sölum
Alþingis. Páll Pétursson félags-
málaráðherra skýrði vanda Bama-
vemdarstofu með fullyrðingu um
óvænta flóðbylgju eiturlyfja sem
átti að hafa dunið yfir síðastliðið
sumar. Hvorki lögregla né aðrir
sem em í beinni snertingu við
vímuefnavandann í þjóðfélaginu
kannast við að sérstök alda hafi
risið þetta sumarið án þess þó að
draga úr vandanum. Undirmaður
ráðherrans, Bragi Guðbrandsson
forstjóri Bamavemdarstofu, gaf
aðra skýringu á vandamáli sínu en
ráðherrann. Hækkun sjálfræðis-
aldurs í 18 ár hefur fjölgað skjól-
stæðingum stofnunarinnar. Hvert
er nú vandamálið? Em unglingarn-
ir okkar í stómm meiri vanda en
áður eða hafa stjómvöld rétt einu
sinni sett lög sem þau gleymdu að
fjármagna?
Eg hef auðvitað ekkert vit til að
hafa nothæfar skoðanir á sérstök-
um málefnum Bamavemdarstofu
og má enginn skilja mig svo að ég
sé að leggja stein í götu fólks sem
þar stýrir málum. Hitt er áhyggju-
efni mitt að opinber embættismað-
ur virðist ekki geta tjáð sig um
heimilsböl félagsmálaráðuneytis án
þess að níða skóinn af SAÁ og
senda foreldmm og almenningi
villandi skilaboð um vímuefnavand-
ann og meðferð. - Mér er ómögu-
legt að þegja.
Beinharðar tölur
Sjónvarpið fjallaði um þessi mál
í Deiglu 20. október undir stjóm
Loga Bergmann. Ásetningur þess
ágæta fréttamanns var ábyggilega
að ræða vanda Bamavemdarstofu
í víðara samhengi eiturlyfjavanda
ungmenna og opna almenningi yf-
irsýn. Þar kom nefnilega niður
ræðum að gestir þáttarins og
áhorfendur heima við horfðu á
myndskeið þar sem Þórarinn Tyrf-
ingsson yfirlæknir SÁA sagði frá
því hve margir koma til meðferðar
á hans stofnanir og hvemig þeir
em á sig komnir. Að þessu loknu
kastaði stjómandi þáttarins þess-
ari kúnstugu spumingu á viðmæl-
endur sína: „Era þessar tölur
Brunaþéttiefni
viðurkennd af Brunamála-
stofnun ríkisins
Acryl-kítti, silikon-kítti,
frauð á brúsum og
þensluborðar
BM tækniþjónusta
Ármúla 5,108 Reykjavík,
sími 568 3840, fax 568 3840,
farsími 896 4680.
raunvemlegar?“ Yfir-
læknir SÁA sagði frá
því að 206 einstakling-
ar yngri en 20 ára
hefðu komið á Vog ár-
ið 1997. Hvemig er
hægt að spyrja hvort
talan sé „raunvera-
leg“? Talan getur að-
eins verið óraunvera-
leg ef læknirinn lýgur
eða framliðið fólk
leggst inn á Vog í
tugavís. Kannski er
gefið í skyn að hann
kunni ekki að telja?
Læknirinn hefur not-
að sér upplýsingar um
aldur og fjölda nýliða
á Vogi 1994-1997 og reiknað út
hlutfall sjúklinga af hveijum fæð-
ingarárangi. Ur því reiknisdæmi
fæst að 3,2% drengja koma á Vog
fyrir tvítugt og 1,9% stúlkna (þess-
um tölum var kastað fram rúnnuð-
um). Þetta fæst með sáraeinföld-
um reikningi. Hér er ekki hægt að
spyrja hvort tölur séu raunveru-
legar eða óraunvemlegar, heldur
hvort læknirinn kunni að deila og
margfalda!
Forstjóri Bamavemdarstofu
svaraði þessari einkennilegu
spumingu stjómandans og sagði
að tölumar væm ekki í samræmi
við þær upplýsingar sem hann
hefði. Stjómandi spurði að bragði
hveijar þær væra. Embættismað-
urinn játaði að hann hefði ekki töl-
ur á reiðum höndum og hélt áfram
óskiljanlegri ræðu. Stjómandinn
gafst upp og lokaði umræðu um
þessar staðreyndir með vandræða-
legri klisju um að málið snerist um
fólk en ekki tölur. Bágt er að skilja
forstjóra Bamavemdarstofu þegar
hann segist hafa aðrar „upplýsing-
ar“. Kannski les hann eitthvað ann-
að út úr ársskýrslum SÁA en við
hin. Hann hefur ef til vill heimildir
um að þessir krakkar hafi alls ekki
komið inn á Vog?
Unglingar í meðferð
hjá SÁÁ
Hvaða veruleiki býr að baki
þessum tölum? Þeir 206 unglingar
undir tvitugsaldri sem komu á Vog
1997 vom margir hverjir býsna
veikir eins og nærri má geta enda
höfðu þeir notað mikið magn vímu-
efna. Hjá SÁÁ höfum við flokkað
þá „stómeytendur" sem nota hass
eða amfetamín í hverri viku í sex
mánuði eða lengur fyrir innlögn.
Árið 1997 vora stómeytendur
kannabisefnanna í þessum aldurs-
hóp 119 á meðan stómeytendur
amfetamíns vora 84. 32 einstak-
lingar (11 stúlkur og 21 drengur)
höfðu sprautað sig í æð með vímu-
efnum, þar af 14 reglulega.
Það má hverjum manni vera
ljóst að ungir einstaklingar í þessu
ástandi þurfa góða faglega læknis-
þjónustu og hjúkran sem ekki er á
færi hvers sem er. Þeir era mikið
veikir í heilanum sín-
um. Þess vegna þurfa
þeir að vera innan um
starfsfólk sem þekkir
og er vel meðvitað um
hvaða áhrif vímuefni
og eftirköst þeirra
hafa á manneskjuna
og nálgast hana í sam-
ræmi við það. Þessi
ungmenni geta einnig
verið með ýmsa fylgi-
kvilla vímuefnaneysl-
unnar. Til dæmis
greindust 5% þessara
krakka með klamydíu.
Sem betur fer greind-
ist enginn með lifrar-
bólgu C á árinu í þess-
um aldursflokki.
Af þessum 206 krökkum okkar
yfirgáfu 37 sjúkrahúsið á fyrstu
þremur dögum meðferðarinnar.
Flestir komu þó aftur á næstu
Er það eitthvað annað
en dómur yfír meðferð
SAA, spyr Pétur
Tyrfingsson, að full-
yrða að lítið gagn megi
af henni hafa?
mánuðum, sem betur fer, til að
ljúka henni. 123 einstaklingar
héldu meðferðinni áfram á Stað-
arfelli eða Vík og luku henni.
Menn geta farið í útlendar skýrsl-
ur og fræðirit og reynt að finna
einhverja meðferðarstofnun í ver-
öldinni sem lukkast að ná sam-
komulagi við sjúklinga á þessum
aldri og halda þeim í meðferð eins
og starfsfólki SÁA er lagið. Þeir
sem eitthvert gripsvit hafa á með-
ferð og unglingum gera sér full-
komlega ljóst að þetta era stórtíð-
indi.
Tvö-hundrað-og-sex ungar
manneskjur era margir með lítilli
þjóð. Engin önnur stofnun en Vog-
ur hefur bolmagn til að taka á móti
slíkum fjölda. Þegar þess er einnig
gætt að 281 ungmenni 20-24 ára
komu á Vog 1997 verður deginum
ljósara hvaða stofnun í landinu ber
hitann og þungann af áfengis- og
vímuefnameðferð ungs fólks undir
25 ára aldri. Hér er um að tefla líf
og hamingju tæplega 500 ung-
menna og þörf þeirra fyrir heil-
brigðisþjónustu. Þessu fylgir mikil
ábyrgð og stór.
Leiðtogar og starfsfólk SÁA
hafa einsett sér að vinna fyrir fólk-
ið í landinu eftir bestu samvisku.
Sumir muna kannski eftir því að
SÁÁ fékk lóð hér um árið hjá
Reykjavíkurborg og hugðist
byggja á henni myndarlegt hús yf-
ir göngudeild og félagsstarfsemi.
Þessar áætlanir vora lagðar til
hliðar því aðrar og mikilvægari
þarfir þjóðarinnar skulu ganga
fyrir. í ljósi þróunar vímuefna-
vandans á þessum áratug (einkum
meðal ungs fólks) sáu forráða-
menn SÁA í hendi sér að nauðsyn-
legt er að stækka sjúkrahúsbygg-
inguna á Vogi þannig að betur fari
um sjúklinga, opnuð verði göngu-
deild í beinum tengslum við
sjúkrahúsið og fagfólk þess og að-
staða sköpuð fyrir sérstaka deild á
Voginum fyrir yngstu sjúklingana
með bættri geðlæknis- og sálfræði-
þjónustu. Eftir margra mánaða
undirbúning og hönnunarvinnu
munu framkvæmdir hefjast á
næstu vikum.
Eitruð skilaboð
Þrátt fyrir allt þetta lætur for-
stjóri Barnaverndarstofu hafa ým-
islegt vafasamt eftir sér um SÁA í
DV 17. október. Þar á meðal
þetta: „Hann segist ekki vilja
leggja dóm á meðferð (SÁA) en
ljóst sé að yngsti aldurshópurinn
hafi lítið gagn af meðferðinni þar.“
Er það eitthvað annað en dómur
yfir meðferð SÁA að fullyrða að
lítið gagn megi af henni hafa? Ger-
ir forstjórinn sér grein fyrir að
hann er að segja við alla foreldra
sem eiga ungmenni í vímuefna-
vanda undir tvítugu að það sé með
öllu gagnslaust að koma þeim til
meðferðar hjá SÁÁ? Ég velti því
fyrir mér hvað heilbrigðisráðherra
og landlæknir hugsi þegar
kontóristi á snæram félagsmála-
ráðuneytis gefur svo stórkallaleg-
ar yfirlýsingar um þarfir sjúkra í
landinu. Ég hugleiði líka hvort það
hafi ekki hvarflað að umboðs-
manni bama að hér séu foreldrar
vímusjúkra unglinga hvattir til að
meina börnum sínum aðgang að
einu besta afeitrunarsjúkrahúsi í
heimi.
Umræðan í Deiglu-þættinum
sveigði frá tölunum og átti þá að
snúast um fólk. Sú mynd sem
áhorfendur fengu af vímuefna-
vanda unglinga var einhliða og
furðuleg. Ég gat ekki betur skilið
en unglingar þeir sem þurfa
áfengis- og vímuefnameðferð eru
íyrst og fremst þeir sem stunda
mikið af afbrotum, eru hættulegir
sjálfum sér og umhverfinu, vilja
alls enga hjálp og era ekki undir
neinum kringumstæðum tilbúnir
að semja við foreldra sína um að-
gerðir til úrbóta. Þá þykir nauð-
syn og þjóðráð að svipta þá frelsi
og leggja þá inn á stofnun. Þrjá
mánuði þarf til að finna út hvað
amar að þeim og heilt ár ef ekki
lengri tíma til að ala þá upp hjá
vandalausum á stofnunum Bama-
vemdarstofu. Ofan á allt saman
var ítrekað að Vogur væri ákaf-
lega vondur staður fyrir ungmenni
eins og búið var að hafa eftir
Braga Guðbrandssyni í Dagblað-
inu.
Þessar alhæfingar era gersam-
lega út í bláinn. í fyrsta lagi er íyrr
eða síðar hægt að komast að sam-
Pétur
Tyrflngsson
komulagi við flesta unglinga í
vímuefnavanda um að tengjast
meðferðarúrræðum af einhverju
tagi og með því hefst bataferill.
Það era hættuleg skilaboð til for-
eldra að hvetja þá í lengstu lög til
annars. I öðra lagi er langur vegur
frá að þau séu öll þannig stödd að
allsherjar endurappeldi sé nauð-
synlegt. Þau þurfa flest að komast
að nýju undir eðlilega handleiðslu
þess fullorðna fólks sem ól það
upp. í þriðja lagi er það alls ekki
rétt að unglingar í vímaefnavanda
séu upp til hópa afbrotafólk sem
hefur haft stórkostlegan hegðunar-
og aðlögunarvanda frá bamsaldri.
Það era hættuleg skilaboð þegar
látið er í veðri vaka að þeir krakkar
segi alla sögu um vímuefnavanda
unglinga almennt.
Með þessu ógætilega tali í fjöl-
miðlum berast skelfileg skilaboð til
foreldra sem eiga ungling í vímu-
efnavanda. Setjum sem svo að for-
eldri uppgötvar að unglingspiltur-
inn á heimilinu hefur klúðrað
fyrsta vetrinum í framhaldsskóla
vegna daglegra hassreykinga. Þau
vita reyndar ekki að hann hefur
líka verið að fikta við að taka am-
fetamín í nefið inn á milli. Þetta
bam hefur ekki verið til neinna
stórvandræða fram að þessu.
Drengurinn komst í gegnum
grannskólann með þokkalegum
vitnisburði, engin saga er um al-
varleg hegðunarvandamál, né held-
ur ítrekuð afbrot eða gróf. Hvaða
foreldrar í þessari stöðu era tilbún-
ir að samþykkja að barnið skuli
sent burt í uppeldi hjá Braga og
hans fólki í marga mánuði eða ár?
Hvaða foreldrar í þessari stöðu
vilja ekki fá ráðleggingar um
hvemig best er að nálgast ungling-
inn og komast að samkomulagi við
hann um aðgerðir og hafa hann
með í ráðum, - í stað þess að vaða
yfir hann með offorsi og loka hann
inni á Stuðlum innan um hóp ung-
linga sem era með alls konar
vandamál og engin bönd halda? I
þessari aðstöðu munu engir for-
eldrar ganga í björg Bamavemd-
arstofu nema í gáleysi ótta og ör-
væntingar. Svo lesa þessir foreldr-
ar í blöðum að „ljóst sé að yngsti
aldurshópurinn hafi lítið gagn af
meðferðinni" hjá SÁÁ og heyrir í
sjónvarpinu að Vogur sé vondur
staður fyrir ungmenni. Foreldrar í
þessari stöðu sjá auðvitað enga út-
leið og bera sig ekki eftir þjónustu
sem er í boði ef þeir taka til sín
skilaboðin sem lesa má út úr áróð-
ursherferð forstjóra Barnavemd-
arstofu síðustu vikur.
Sjálfsagt hefur það verið ætlun
Braga Guðbrandssonar að ýta við
samvisku þingmanna og fjárveit-
ingavalds. Hvað er betra en róta
svolítið í tilfinningum góðgjamra
stjómmálamanna? Hér vora með-
ulin ekki nógu vönduð. Þýðingar-
miklum staðreyndum var vísað á
bug, óþarfa dylgjum um aðrar
stofnanir var laumað inn í umræð-
una, alhæfingum úr þröngu skoti
var veifað eins og þær væra allur
sannleikur og fjölda foreldra send
háskalega röng skilaboð. - Ja, ljótt
er að heyra!
Höfundur er áfengisráðgjafi á
Vogi og hefur starfað á ölium
stigum meðferðar SÁÁ frá 1986.