Morgunblaðið - 08.11.1998, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Hiksti eða hjartaslag?
Þegar 1. janúar árið
2000 gengur í garð
segja flestir að ný öld
og árþúsund hefjist
þótt fræðimenn segi
það rangt og vilji miða
við 2001. En alvar-
iegra er að margar
tölvur hætta að virka
eða munu haga sér
rangt vegna galla í
búnaði þeirra sem
lengi hefur verið vitað
um, segir í grein
Kristjáns Jónssonar.
Aíleiðingarnar geta
orðið margvíslegar
og sumir óttast efna-
hagshrun í heiminum.
Aðrir segja að ranki
menn almennt við sér
í tæka tíð verði varla
um meira en hiksta
að ræða.
EF VIÐ eigum ódýrt úr með
dagatali getum við þurft að
breyta tölunni í glugganum
þegar mánuðurinn er ekki
nema 30 dagar eða 28/29
dagar í febrúar. Þetta er lítið mál.
Tölvuvandinn árið 2000 er miklu
erfiðari og enn flækir það málið að
árið er hlaupár.
Samt er sami vandinn á ferð í
einum skilningi, þetta snýst um
kostnað. Urið er ódýrt en hver ör-
gjörvi var svo dýr og plássfrekur
fyrir einum eða tveim áratugum að
menn létu freistast. Þeir ákváðu að
nóg væri að sýna ártal með tveim
síðustu tölunum, t.d. 86 í stað 1986
en þar sem nauðsynlegt reyndist
að hafa fjórar tölur var alltaf gert
ráð fyrir einum möguleika fremst,
19. Auk þess voru margir á því að
tækin og hugbúnaðurinn myndu
hvort sem er úreldast löngu fyrir
aldamótin en raunin hefur oft orðið
önnur.
Þegar árið 2000 gengur í garð
munu sumar eldri tölvur sem bún-
ar eru einhvers konar dagatals-
stýringu í stýrikerfi eða öðrum
hugbúnaði því annaðhvort stöðvast
eða gera ráð fyrir að árið 1900 sé
hafið. Einnig getur verið að hún
geri aðrar villur og trufli aðrar
samtengdar tölvur. Svonefndir
ívafðir hlutir (embedded systems)
eru nú í fjölmörgum tólum og
tækjum sem við notum, allt frá
heimilistækjum yfír í kjarnorku-
vopn.
Tölvukubbar í tækjunum vinna
oft á einhvern hátt með tíma. Er þá
tímarás vafin inn í aðra virkni sem
kubburinn kann að hafa. Nefna má
sem dæmi að í einni Boeing-breið-
þotu eru um 16.000 ívafshlutir.
Áætlað er að um 25 milljarðar
slíkra ívafshluta séu í heiminum og
1-3% bregðist.
Valin var skammtímalausn á
vandanum og má sjálfsagt lengi
deila um það hvort menn hefðu átt
að bíða þar til örgjörvar yrðu ódýr-
ari eða velja í bili aðrar leiðir en
tölvuvæðingu.
Misjöfn viðbrögð
Viðbrögð hér á landi við yfirvof-
andi hættu hafa verið misjafnlega
skjót. Reykjavíkurborg hefur þeg-
ar keypt ráðgjöf og unnið verður
Huga þarf vel að sjúkrahúsum
NÝHERJI er eitt
þeirra fyrirtækja sem
boðið hafa upp á
þjónustu vegna tölvu-
vandans árið 2000. Er
um að ræða ráðgjöf
er skiptist í fimm
þætti, þ.e. stöðumat,
forgangsröðun, verk-
áætlun, verkfram-
kvæmd og endur-
skoðun. Kannað er
hvernig staðan sé
varðandi starfs-
mannamál en einnig
viðskiptavini og
birgja. Reykjavíkur-
borg mun njóta ráð-
gjafar fyrirtækisins
vegna ársins 2000.
Sérfræðingar segja að heimil-
istölvur séu fæstar í hættu ef
menn gæti þess að nota þær ekki
yfir sjálf áramótin 1999-2000 og
þótt einhver önnur tól daglega
lífsins bregðist er varla mikil
hætta á ferð. Ef til vill þurfa
menn að að láta laga þau eða
kaupa sé ný.
Öðru máli gegnir um stórfyrir-
tæki og stofnanir. Hvað er það
sem á eftir að bregðast í daglegu
lífi ef menn grípa þar ekki til við-
eigandi ráðstafana eða gera mis-
tök í undirbúningnum?
„Við Islendingar erum að
sumu leyti betur settir en marg-
ar aðrar þjóðir,“ segir Hjalti
Sölvason, stjórnandi fram-
kvæmdasviðs Nýheija. „Lesta-
kerfi erlendis eru t.d. byggð á
dagsetningu og tíma og tímatöfl-
ur mismunandi eftir því hvaða
dagur er og hvaða árstíð. Þetta
er því mjög flókið og kostar
mikla vinnu að fara
yfir þetta allt. Okkar
samgöngukerfum er
ekki stýrt á þennan
veg með sjálfvirkum,
tölvutækum hætti.
Eg held að við
stöndum líka betur
að vígi í iðnaði en
mörg önnur ríki. Við
erum ekki með bíla-
frainleiðslu og ekki
með olíuvinnslu þar
sem notaðar eru þús-
undir af iðnstýritölv-
um og kubbum.
Margir af kubbunum
á borpöllunum eru
neðansjávar og því
erfitt að komast að þeim. Það er
ekki svona fiókin framleiðslu-
stýring í fiskiðnaðinum hjá okk-
ur. Margir sem eru hræddir við
2000-vandann myndu vilja vera
hér með sína framleiðslu.
Það sem er lífsnauðsynlegt fyr-
ir okkur er að orka, hiti og þess
háttar sé í lagi. Ef rafmagnið fer
hjá mér í dag er það slæmt en ef
það fer í miðri skurðaðgerð er
það spurning um líf og dauða.
Menn þurfa að vera mjög vel á
verði gagnvart lækningatækjum,
þar geta verið kubbar með
tímarásum.
Ef ekkert verður gert mun
upplýsingakerfið í bráðamóttöku
ekki virka. Þá yrði að handfæra
upplýsingarnar. Lyfta gæti farið
að hegða sér einkennilega, rjúka
upp á efstu hæð eða niður í kjall-
ara og festast þar. Loftræstikerfi
sem eiga að tryggja ákveðið hita-
stig á vissum tíma dagsins fara
að veita of mikinn hita eða of lít-
inn. Oft fylgir hugbúnaður rann-
sóknatækjum og þótt tækið ráði
við ártalsbreytinguna getur ver-
ið að hugbúnaðurinn geri það
ekki. Hann gæfi þá kannski
rangar eða misvísandi upplýsing-
ar, einnig gæti hann stöðvast.
Tafirnar af þessum völdum gætu
orsakað neyðarástand.
Hvílir mikið á
Landssímanum
Það hvílir mikið á Landssím-
anum. Fyrirtækið er móðir allra
fjarskipta á landinu og því mikið
undir starfsmönnum hans komið
hvernig við komumst í gegnum
þetta, einnig starfsmönnum Tals.
Það dregur nokkuð úr hætt-
unni að við erum með þráðlaus
íjarskipti, GSM og NMT, og þótt
einhveijar línur fari geta þessi
tvö kerfi kannski virkað. I við-
búnaði gegn náttúruhamförum
er gert ráð fyrir því. En ekki má
gleyma að eldri gerðir GPS-síma
ráða ekki við breytingu sem
verður í ágúst 1999. Þegar
Bandaríkjamenn byggðu kerfið
upp var miðað við líftíma sem er
rúmlega þúsund vikur þannig að
upp kemur vandi sem er hlið-
stæður 2000-vandanum.
Peningastreymið er mjög mik-
ilvægt, allir bankarnir verða að
geta átt samskipti um Reikni-
stofu bankanna. Síðan er það
íjárstreymið frá landinu og til
þess frá erlendum bönkum. Ef
einn hlekkur bregst stöðvast
færslan og tjónið í peningum og
óþægindin gætu orðið mikil. All-
ir myndu fá greiðslur seinna en
ella úr bönkum og öðrum stofn-
unum.“
Morgunblaðið/Golli
Hjalti Sölvason
markvisst að því að greina vand-
ann hjá ýmsum tæknistofnunum
hennar, að sögn heimildarmanna.
Aðrir telja að sveitarfélög með
nokkur þúsund íbúa sitji flest eftir
í undirbúningi.
„Lítil og meðalstór sveitarfélög
standa sennilega verst að vígi af
öllum aðilum hér á landi,“ sagði
einn. Oft er vandinn sá að ekki er
neinn sérstakur embættismaður
eða nefnd sem ber ábyrgð á málinu
í litlu sveitarfélagi og sameining
sveitarfélaga hefur hugsanlega
orðið til þess að málið lenti milli
stóla.
Ljóst er að ekki eru nægilega
margir tæknimenn hér landi til að
bjarga málum í horn á síðustu
stundu ef menn sofa of lengi á
verðinum og hefjast ekki handa
strax. Stórfyrirtæki hérlendis eru
mörg vel á veg komin en mesta
hættan á truflunum er talin vera í
litlum fyrirtækjum. Einnig er sjáv-
arútvegurinn lítt farinn að taka við
sér.
Kostnaðurinn vegna undirbún-
ingsins getur orðið mikill og ljóst
að hér sem annars staðar getur
komið til skaðabótamála en slík
málaferli eru þegar hafin í
Bandaríkjunum. Fyrirtæki sem
keypt hafa tölvubúnað telja sig
ekki hafa fengið að vita um gall-
ana á hugbúnaðinum eða tækjun-
um og þess vegna eigi framleið-
andinn að greiða kostnaðinn við
lagfæringar eða kaup á nýjum
búnaði. Framleiðendur segja á
hinn bóginn að vandinn hafi verið
ljós öllum sem hafi viljað vita af
honum.
Tryggingafélög hafa tekið þá
afstöðu að 2000-vandamálið sé
fyrirsjáanlegt. Varla geti verið
um óvænta vá að ræða þar sem
menn viti af erfiðleikunum með
löngum fyrirvara. Þetta sé því á
ábyrgð þeirra sem eigi og noti
viðkomandi tæki og hugbúnað.
Hvort þeir eiga einhvern rétt til
bóta af hálfu framleiðenda er svo
önnur saga en mörg slík mál eru
þegar fyrir dómstólum í Banda-
ríkjunum.
Vandinn er alþjóðlegur vegna
þess að svo margt í nútímafram-
leiðslu og lífsháttum byggist á
nettengingu yfir landamærin og
heimshöfin. Nefna má fjármála-
markaði, gasleiðslur, símakerfi.
Bregðist orkan geta mannslíf verið
í hættu á skurðstofum, loftræsting
hættir að virka, lyftur geta
stöðvast með sjúklinga og þannig
mætti lengi telja.
Kjarnorka, borpallar,
markaðir
Þrennt er það sem margir nefna
þegar rætt er um hættulegustu
hlutina. I fyrsta lagi er það tölvu-
búnaður í kjarnorkuverum og
vopnabúnaði Rússlands og annarra
fyrrverandi sovétlýðvelda en
einnig vesturveldanna. Enginn veit
hvort hann stenst þessa raun. Og
ruglast skipanir í vopnakerfinu
þannig að flugskeyti ákveði að nú
sé stundin runnin upp? Banda-
ríkjamenn nota minna af svonefnd-
um ívafshlutum í sínum vopnakerf-
um en Rússar en eru samt í mikl-
um vanda.
Rússar eru varla byrjaðir að
takast á við sinn, að sögn erlendra
fjölmiðla enda efnahagurinn og
stjórnkerfið í rúst og erfitt að sinna
öðru en skammtímavanda. 1. janú-
ar árið 2000 gætu þeir orðið að
spyrja Bandaríkjamenn hvernig
ástandið sé í rússnesku skotbyrgj-
unum í von um að þeir hafi traust-
ari upplýsingar.
Annar vandi er á olíuborpöllum
m.a. á Norðursjónum. Þar er mikið
um flókin stýrikerfi vegna þess að
pallarnir eru látnir hækka og
lækka í samræmi við flóð og fjöru.
Til þess þarf dælur sem búnar eru
aragrúa örgjörva og ívöfðum hlut-
um sem oft eru neðansjávar og
jafnvel erfitt að komast að kerfun-
um til að kanna hvort þau muni
virka. Heimildarmenn segja aug-
Ijóst að mengunarslys verði, spurn-
ingin sé aðeins hve mörg og alvar-
leg.
Og hvað með fjármálaviðskiptin
þar sem allt er orðið rafrænt og
ekkert má út af bregða? Mikið er
unnið í þeim efnum og menn segj-
ast flestir vera bjartsýnir á að ekki
verði mikil óhöpp.
Stöku spámenn eru þó á öðru
máli. Þannig segir Edward Yar-
deni hjá fjármálafyrirtækinu
Deutsche Morgan Grenfell að hann
telji æ meiri líkur á hruni vegna
þess að truflanir á upplýsingaflæð-
inu verði svo miklar, þær muni
hafa svipuð áhrif og olíuskorturinn
um miðjan áttunda áratuginn.
Hann segir að vandinn hafi einnig
sýnt mönnum hve háð við séum
forriturum og jafnframt hve „skap-
andi og agalaus“ atvinnugrein for-
ritun sé.