Morgunblaðið - 27.11.1998, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ

Skýringar
skortir
/
Halldór Asgrímsson þarfað skýra
ummæli sín um sjávarútvegsstefnu ESB
og hugsanlegar undanþágur
norðurhjaraþjóðum til handa.
Ummæli Halldórs
Ásgrímssonar,
ráðsmanns utan-
ríkismála, á þingi
Framsóknar-
flokksins í liðinni viku hafa vak-
ið nokkra athygli. I yfirlitsræðu
sem formaður flokksins flutti
við upphaf samkundu þessarar
sagði hann ekkert því til fyrir-
stöðu að fram færi viðamikil at-
hugun á því með hverjum hætti
íslendingar fengju staðið utan
hinnar sameiginlegu sjávarút-
vegsstefnu Evrópusambands-
ríkjanna ef tengsl landsmanna
við sambandið breyttust. Orð
þessi verða ekki skilin á annan
veg en þann að Halldór As-
grímsson telji
VIÐHORF tímabærtað
Eftir Ásgeir hefja slíka
Sverrisson könnun í ljósi
hugsaniegrar
aðildar íslendinga að Evrópu-
sambandinu. Þessi ummæli
ráðsmanns utanríkismála ís-
lendinga eru þvert á það sem
áður hefur frá honum komið um
mál þetta og hljóta að teljast
fréttnæm í ljósi stöðu hans.
í fyrmefndri ræðu sinni vék
Halldór Ásgrímsson að þvi að
stærsta hindrunin í vegi þess að
Islendingar gætu tekið fullan
þátt í samrunaferlinu suður í
álfu væri hin sameiginlega sjáv-
arútvegsstefna Evrópusam-
bandsins (ESB). Segja má að
nokkur sátt hafí ríkt um þessa
fullyrðingu á síðustu árum og
margoft hefur verið bent á að
engar líkur eru á því að Islend-
ingar myndu samþykkja í þjóð-
aratkvæðagreiðslu inngöngu í
ESB fæli hún í sér að yfirráð
auðlinda myndu hverfa úr hönd-
um landsmanna.
Ráðsmaðurinn sagði hins veg-
ar að ekkert væri því nú til fyr-
irstöðu að Islendingar létu fara
fram viðamikla athugun á því
með hvaða hætti landsmenn
gætu staðið utan hinnar sameig-
inlegu sjávanitvegsstefnu ESB.
„Ásættanleg (sic!) lausn af okk-
ar hálfu gæti falist í því að um
hafsvæðin í Norður-Atlantshafi
verði settar sérstakar reglur og
sérstök stefna mótuð, sem væri
óháð sameiginlegri yfirstjóm
Evrópusambandsins." Tiltók
Halldór Ásgrímsson nokkur rök
fyrh- þessum sjónarmiðum, sem
em allrar athygli verð. Gat hann
þess og að Grænlendingar og
Færeyingar stæðu frammi fyrir
því að „finna samskiptum sínum
við Evrópusambandið þolanlegt
form“ og að Islendingar ættu
„mikla sameiginlega hagsmuni"
með þjóðum þessum.
Hér kveður algjörlega við nýj-
an tón af hálfu formanns Fram-
sóknarflokksins.
í tíð síðustu ríkisstjómar var
nokkuð um það rætt hvort ís-
lendingar gætu hugsanlega
fengið undanþágur frá sjávarút-
vegsstefnu ESB ef ákveðið yrði
að sækja um aðild. Sams konar
umræður fóm einnig fram í
Noregi þegar aðildammsókn
var þar undirbúin. Niðurstaða
ESB hvað Norðmenn varðaði
var sú að varanlegar undanþág-
ur frá sjávarútvegsstefnunni
kæmu ekki til greina. Tíma-
bundnar undanþágur reyndust
eingöngu í boði og átti þetta
vafalaust sinn þátt í því að
Norðmenn ákváðu að standa
áfram utan Evrópusambands-
ins.
Fróðlegt er einnig að rifja
upp fyrri ummæli Halldórs Ás-
grímssonar, ráðsmanns utamTk-
ismála, í þessu viðfangi. Þann 6.
júlí 1996 sagði margnefndur
Halldór Ásgrímsson að oftlega
hefði verið rætt hvort íslending-
ar fengju með einhverju móti
notið sérstöðu sinnar í sjávarút-
vegsmálum á vettvangi ESB.
Orðrétt sagði ráðsmaður-
inn:“Við höfum margoft farið yf-
ir þetta og aldrei fengið önnur
svör en þau að hugsanlegt sé að
fá tímabundnar undanþágur en
ekki viðvarandi." Á ráðstefnu
sem efnt var til 3. desember
1996 sagði Halldór Ásgrímsson
að hann hefði efasemdir um að
íslendingar gætu náð samning-
um við ESB um að halda for-
ræði yfír fiskimiðum lands-
manna. I besta falli yrði um að
ræða lengri undanþágur en
Norðmenn hefðu náð að knýja
fram í aðildarviðræðum sínum.
Nú hefur ráðsmaðurinn ekki
alltaf reynst forspár um þróun
alþjóðamála, taldi m.a. í júlí 1995
að sameiginleg mynt ESB-ríkj-
anna yrði tæpast að veruleika og
Halldór Ásgrímsson var í hópi
þeirra sem studdu ekki aðildina
að EES er atkvæði voru greidd
um hana á Alþingi í janúar 1993.
Hins vegar kalla ummæli hans á
flokksþingi þess hóps manna,
sem kýs að kenna sig við „fram-
sókn“ á skýringar. Eðlilegt er að
spurt sé hvað breyst hafi að
mati ráðsmannsins frá því hann
lét tilvitnuðu ummæli falla og
hvort hann hyggist í krafti emb-
ættis síns hafa frumkvæði að at-
hugun þeirri sem hann boðaði.
Hefur Halldór Ásgrímsson
tekið röksemdir þessar og sjón-
armið upp í viðræðum formleg-
um eða óformlegum við ráða-
menn í Evrópusambandinu? Sé
svo hvaða viðbrögð hefur hann
fengið? Er ástæða til að setja
þessi ummæli ráðsmannsins í
samhengi við þá stækkun til
austurs, sem nú er stefnt að á
vettvangi ESB og trúlega mun
hafa í för með sér breytingar á
landbúnaðarstefnu þess? Ber
að setja þau í samhengi við fyr-
irsjáanleg endalok EFTA í ljósi
erfiðleika Svisslendinga og
mögulegrar aðildarumsóknar
Norðmanna á næstu árum?
Hefur Halldór Ásgrímsson tek-
ið hina „sameiginlegu hags-
muni“ norðurhjaraþjóða upp í
viðræðum sínum við ráðamenn í
Færeyjum, í Grænlandi, í Dan-
mörku og í Brussel?
Lengi hefur verið vitað að að-
ild íslendinga að ESB verður
aðeins möguleg ef pólitískur
vilji er fyrir því í sambandsríkj-
unum. Jafnframt hefur lengi
verið Ijóst að slíkur pólitískur
vilji er forsenda fyiár því að Is-
lendingar fái varanlega undan-
þágu frá sjávarútvegsstefnunni
skelfilegu. Hefur þessi vilji ver-
ið kannaður? Því verður vart
trúað að ráðsmaður utanríkis-
mála þjóðarinnar sé nú fyrst að
gera sér þessar staðreyndir
ljósar.
AÐSENDAR GREINAR
Eg á kvdtann
Á undangengnum
mánuðum hefur mátt
sjá á síðum dagblað-
anna greinar um hvern-
ig best megi varðveita
og hverjir eigi að varð-
veita þjóðarauð okkar,
fiskinn í hafinu. Margir
hafa verið tilkallaðir og
skoðanir eru skiptar.
Sammerkt flestum
gi-einunum er að al-
mennt virðast aðilar
sáttir við „kvótann“
sem slíkan en ekki um
skiptingu eða eignar-
hald hans sem þó á að
vera nokkuð skýrt sam-
kvæmt lögum. Þjóðin á
hann.
Þetta atriði virðist þó vefjast fyr-
ir þeim aðilum sem hafa fengið að
nýta hann á undanförnum árum.
Þeir eignfæra sér hann, ekki bara í
orði, heldur einnig á borði og vilja
nú fá auðlindina afhenta til framtíð-
ar. Er furða að reynt sé að spyrna
við fótum. Þótt ekki nema bara að
fá þá til að viðurkenna að eignar-
rétturinn er ekki bara þeirra.
Utvegsmenn tala um frjálst
markaðskerfy og frjáls viðskipti. I
bæklingi LIU, sem nýverið barst
inn á flest heimili, segir orðrétt:
„Við úthlutun veiðileyfa var leitast
við að gæta réttlætis og aflahlutur
skipa tók því mið af veiði fyrri ára,
af atvinnuréttindum og reynslu út-
vegsmanna." Þetta þótti við hæfi þá
enda var kerfið fyrst og fremst
hugsað til að vernda fískistofna og
takmarka sóknina í þá til að byggja
þá upp að nýju.
Kvótinn var ekki settur á frjálsan
markað heldur búið til lokað kei’fl
sem útvegsmenn vilja nú viðhalda
með hjálp þeirra afla sem höll eru
undir þá. Kjarni málsins er að al-
menningur er ósáttur við þetta lok-
aða kerfí og undrast tregðu stjórn-
málaflokkanna að brjóta það niður.
Kerfið er ekki viðunandi.
Stjómmálaflokkarnir virðast allir
undir sömu sökina seldir. Þora ekki
að taka á málunum. Þeir Ieita mála-
miðlana en vilja ekki leggja kerflð
niður og byrja upp nýtt. Almenn-
ingur krefst þess að gefíð verði upp
á nýtt. Aðeins með þeim hætti næst
sátt meðal þjóðarinnar. Aðferðin er
til og hefur sannað gildi sitt. Ríkis-
fyrirtæki hafa verið seld að undan-
förnu með góðum árangri. Fyrir-
tækin hafa verið sett á markað og
leitað eftir kaupendum að þeim.
í stað þess að auglýst verði eftir
kaupendum að kvóta verður auglýst
eftir aðilum sem hyggjast stunda
útgerð. Þeir gefa sig fram hvort
sem þeir hafa áður stundað útgerð
eða ekki.
Þeir gefa upp hvernig veiðiskap
þeir hyggjast stunda, hvaðan og
með hvaða aðferðum. Annað gera
þeir ekki. Samhliða þessu er gert
ráð fyrir að heildarkvóti komandi
fiskveiðárs hafí verið ákveðinn.
Þeim kvóta hefur þegar verið út-
deilt til eigendanna, til mín og þín.
Þetta er gert með einfaldri deilingu
og allar tegundir meðtaldar.
Gert er ráð fyrir að tekinn hafi
verið saman listi yflr þá sem hyggj-
ast stunda útgerð. Sá Iisti er sendur
inn á öll heimili í landinu ásamt
hlutabréfum einstaklinganna í auð-
lindinni. Einstaklingurinn sest nið-
ur með listann sinn og athugar
hvort á honum sé aðili sem honum
hugnast og hann treystir til að ná
sínum hluta aflans að landi. Þessum
aðila eða aðilum afhendir hann síð-
an nýtingarrétt á sínum hluta auð-
lindarinnar.
NýtingaiTétturinn hefur nú verið
afhentur, þ.e.a.s. rétturinn til að ná
aflanum að landi, ekki eignarréttur
og ekki framsalsréttur. Utgerðarað-
ilinn hefur nú vitneskju um þann
kvóta sem honum hefur verið út-
hlutað og getur gert sínar áætlanir.
Hann sér hvort hann getur stundað
útgerð með hagnaði eða ekki. Sjái
hann sér fært að nýta sinn hluta og
takast á hendur þá ábyrgð sem hon-
um hefur verið sýnd, staðfestir
hann það við stjórnun-
araðila kerfisins, við
getum kallað hann
kvótaþing. Hann legg-
ur fram undiritaðar
nýtingarheimildh' og
kvótaþing staðfestir
nýtingarréttinn.
Sjái hann sér hins
vegar ekki fært að
nýta hluta sinn með
hagnaði skilar hann
nýtingarheimildum
sínum einfaldlega til
kvótaþings sem hlut-
fallsskiptir nýtingar-
heimildunum milli
þeirra aðila sem
stunda samskonar
veiðar í viðkomandi
byggðarlagi. Fyrst í bænum sjálfum
og síðan til hægri og vinstri.
Kvótanum hefur nú verið úthlut-
að til þeirra aðila sem eigendurnir
treysta. Eigendurnir hafa tekið af-
stöðu. Þeir hafa orðið að taka af-
stöðu til hvernig fiskurinn skuli
dreginn að landi. Taka afstöðu til
veiðiaðferða með tilliti til síns eigin
hags. Þeir hafa tekið ómakið af
stjórnvöldum að gera upp á milli
togaraútgerðar og smábátaútgerð-
ar.
Þeir hafa orðið að taka tillit til
byggðarinnar í landinu. Þeir hafa
fengið að taka afstöðu til uppruna
síns, til byggðarinnar sem þeir eru
Almenningur, segir
Oddur Friðriksson, er
ósáttur við þetta lokaða
kerfi og undrast tregðu
stjórnmálaflokkanna að
brjóta það niður.
ættaðir frá, byggðarinnar sem ól þá.
Geta þeir með ákvörðun sinni við-
haldið byggð þar eða ekki?
Þeir hafa orðið að taka afstöðu til
einstaklinga og útgerðaraðila.
Treysti ég honum til að draga afl-
ann minn að landi þannig að ég njóti
þess eða er hann einungis að hugsa
um eigin hag? Gerir hann þetta
þannig að það skapi atvinnu eða
ekki? Leiðir það gott af sér að af-
henda þessum aðila réttinn eða
ekki?
Þeir hafa orðið að taka tillit til
arðsemissjónarmiða. Þeir hafa orðið
að skoða sögu viðkomandi aðila í
viðskipum og útgerð. Er þetta aðili
sem alltaf hefur verið að tapa eða
ekki? Hefur hann sýnt eða er
ástæða til að ætla að hann geti gert
þetta með hagnaði eða ekki?
Allt eru þetta ástæður sem ætla
má að hafi áhrif á ákvörðun einstak-
lingsins. Hann ber jú ábyrgð á sín-
um hluta. Stærsti hluti ákvörðunar-
innar byggist á þeirri einfóldu stað-
reynd að hann afhendir aldrei þeim
aðila eigu sína sem hann veit að fer
illa með hana og ávaxtar hana ekki.
Aflaheimildum hefur verið úthlut-
að og veiðar geta hafíst skv. þessu
kerfí. Kerfíð er komið til að vera og
gert er ráð fyrir endurskoðun þess
á 2ja til 3 ára fresti til að byrja með
en lengja má það tímabil þegar það
hefur fest sig í sessi. Þetta er gert
til að stöðug endurskoðun eigi sér
stað meðal eigendanna og einnig
með hag útgerðaraðilanna.
Við næsta uppgjör komi fram
hverjir stóðu sig og hverjir ekki.
Hverjir sýndu hagnað af útgerð og
hverjir ekki. Aðilar dæma sig
þannig sjálfir út úr kerfinu, áfram-
haldandi vera í kerfínu reynir á út-
sjónarsemi og dugnað viðkomandi
útgerðaraðila. Hæfni þeirra til að
sýna eigendunum, aðilunum sem
treystu þeim upphaflega, fram á
getu þeirra til að stunda útgerð.
í kerfi sem þessu er tekið tillit til
nýliðunar í útgerð. Hann getur gef-
ið kost á sér. Hann leitar einfald-
lega út á markaðinn. Getur hann
fyrir sitt eigið ágæti tryggt sér
nægilega stóran kvóta til að hefja
útgerð? Það er einungis undir hon-
Oddur
Friðriksson
um sjálfum komið. Eru nógu margir
aðilar reiðubúnir að standa við bak-
ið á honum og gefa honum tæki-
færi? Ég held það og þorir hann þá
að axla þá ábyrgð? Það er hans val.
Hvati þess að kerfi sem þetta
gangi upp er að sjálfsögðu pening-
ar. Að eigandi auðlindarinnar sjái
sér umtalsverðan hag í því að taka
afstöðu til málsins. Það er viður-
kennt að viðskipti með aflaheimildir
tíðkast og að frjálst framsal afla-
heimilda sé m.a. forsenda þess að
núverandi kei'fi gangi upp. Það er
því viðurkennt að fjármunir eru til í
kerfinu til greiðslu svonefnds veiði-
leyfigjalds. Því er einungis eftir að
koma þeim til réttra aðila þ.e.a.s.
eigenda auðlindarinnar, til mín og
þín.
Með hvaða hætti það er gert
skiptir máli þótt unnt sé að gera
það á marga vegu, t.d. í formi bein-
greiðslna, í gegnum skattakerfið og
eflaust á margan hátt annan. Mestu
skiptir þó að þetta sé gert með bein-
um hætti þannig að eigandinn finni
hjá sér þörf til að taka afstöðu með
tilliti til eigin fjárhags. Þannig að sá
sem ekki tekur afstöðu, hann getur
ekki gert ráð fyrir að njóta þeirra
fríðinda sem kerfið veitir þeim sem
taka þátt. Umfram allt verður
gjaldið að renna beint í vasa eigand-
ans.
Það er hagur útgerðarinnar að
þetta verði gert. Þó ekki nema til að
finna út sem réttast verð fyrir nýt-
ingarrétt á auðlindinni. Að komast
frá verðlagningu „sægreifanna". Að
komast frá einokuninni, það er við-
urkennt að þvi færri eigendur sem
eru að auðlind, því hærra verðs er
hægt að krefjast fyrir afnot af
henni.
Þeir aðilar sem stunda útgerð í
dag eiga ekki að þurfa að óttast um
hag sinn í nýju kerfi. Þeir hafa
reynsluna og þekkinguna. Hafi þeir
á undanförnum árum sýnt ábyrgð
gagnvart samfélagi sínu eiga þeir
stuðning fólksins vísan. Stóru út-
gerðarfélögin hafa ekkerþ að_ óttast
ef mark er takandi á LIU. I áður-
nefndum bæklingi er fullyrt um
eignarhlut einstaklinga í 10 stærstu
útgerðarfélögum landsmanna og að
aldrei hafi jafnmargir landsmenn
átt hlut í útgerð og nú. Að sjálf-
sögðu munu þessir hluthafar af-
henda aflahlutdeild sína til sinna
eigin fyrirtækja, það er þeirra hag-
ur.
Það er ekkert í kerfi sem þessu
sem hindrar fyrirtæki í að ná fram
sem hagkvæmustum rekstri. Þau
fara út á markaðinn og afla þess
kvóta sem þau þurfa og geta. Við-
skiptaaðilamir eru aðeins aðrir,
réttbornir eigendur auðlindarinnar.
Það er ekkert í þessu kerfi sem ætti
að stuðla að hruni þess sem hefur
áunnist með tilkomu kvótakerfisins,
eignarétturinn er aðeins skerptur.
í þessum hugrenningum mínum
um kvótamál hef ég víða farið og
reynt að átta mig á stöðu mála. Það
er hagur útgerðarinnar að komast
sem fyrst í eðlilegt rekstraram-
hverfi, umhverfi byggt á trausti eig-
enda auðlindarinnar. Þá fyrst geta
útvegsmenn sagt með sanni að þeir
séu á frjálsum markaði í sinni hrein-
ustu mynd og það á að vera keppi-
kefli þeirra að komast á þann mark-
að. Það var ekki ætlun mín að setja
fram hina einu sönnu lausn heldur
aðeins að sýna fram á að sanngjörn
úthlutun kvótans hefur ekki farið
fram. Sú úthlutun á ekki eftir að
eiga sér stað nema að þjóðin öll eigi
þar hlut að máli.
Veiðileyfagjald hefur þar í raun
lítið að segja. Sanngirnin verður að
vera þar leiðarljós. Þjóðin getur
aldrei sætt sig við að fáum aðilum
verði afhent þessi auðlind til fram-
tíðar. Til þess höfum við ekki rétt,
komandi kynslóðir verða að hafa
tækifæri til að stjórna henni á sinn
hátt. Okkur ber að varðveita hana
og með kvótastjórnun hefur okkur
tekist það að nokkru. Þjóðin getur
ekki sætt sig við að þetta sé lokuð
auðlind. Nýliðun í greininni verður
að vera möguleg, ekki í gegnum
ættir, heldur fyrir eigið ágæti,
áræði og dug viðkomandi einstak-
lings.
Höfundur er verkamaður.