Morgunblaðið - 27.11.1998, Blaðsíða 54

54 FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
JÓNAS STURLA GÍSLASON
stutt í því verkefni. Pótt heilsan bil-
aði og leyfði ekki langar fundarset-
ur þar sem rætt var um stafkróka,
->• greinarmerki og neðanmálsnótur
var áhugi hans alltaf samur og jafn.
Aidrei bar fundum okkar saman án
þess að hann spyrði frétta af
kristnisögunni og legði á ráðin um
eitthvert óleyst efni.
Það gefur augaleið að í svo marg-
þættu samstarfi á vettvangi þar
sem álitamálin eru jafn mörg og í
sögu kristinnar kirkju í 2000 ár ber
oft mikið í milli hvað varðar skoðan-
ir manna, aðferðir, túlkanir, mat og
niðurstöður um einstök mál. Það
þarf því enginn að ætla að við Jónas
Gíslason höfum ætíð verið samdóma
á því sviði. Ef til vill var það oftar
svo að við vorum ósammála. Við
vorum hvor af sinni kynslóð, bak-
grunnur okkar var ólíkur, þjálfun
okkar í greininni misjöfn og við
sjálfir ólíkir. Það var þess vegna oft
hvasst á fundum okkar. Hvað sem á
milli bar og um hvað sem var deilt
var þó eitt öruggt. Jónas reyndi
enginn að öðru en fullum heilindum,
óskoruðum drengskap og einlægum
vilja til að hafa það sem sannara
reyndist í hverju máli. Og þótt hann
hafi ugglaust oft vitað betur var
hann furðu fús til að leggja baráttu-
málum okkar sem jmgri vorum fullt
lið. Þar held ég að víðsýni hafi ekki
^ endilega ráðið ferðinni heldur um-
hyggja og kærleikur íyrir mönnum
og málefnum.
Fyrir allt þetta vil ég þakka
Jónasi Gíslasyni. Það var þroskandi
að eiga við hann samskipti og vart
lætur kennari og kennimaður eftir
sig betri orðstír en þann.
Kæra Adda, Gísli, Addi Kiddi og
fjölskyldur, Guð blessi minningu
Jónasar og styrki ykkur við fráfall
hans.
Hjalti Hugason.
Við biðum kennara, fyrstu bekk-
ingar í Verzlunarskóla íslands. Sá
sem ráðinn var hafði forfallast og
verið var að leita staðgengils. Okk-
ur þótti það ekkert verra að mega
njóta haustblíðunnar með göngu-
ferðum í bæinn, sem ekki síst heill-
aði okkur utanbæjarungmennin. Og
ekki íþyngdu í október áhyggjur af
vorprófum.
En þar kom, að Vilhjálmur Þ.
Gíslason kom inn í stofuna til okkar
og í fylgd hans var ungur maður,
upplitsdjarfur og einarður, og kunni
skólastjórinn margt gott um hann
að segja. Og var það ekki sízt, að í
æðum hans rynni kennarablóð, sem
laðaði hann að fræðslu og uppbygg-
ingu. Og það stóð ekki á því, að
hann tæki til hendinni, og á ör-
skömmum tíma var hann búinn að
bæta okkur upp kennslutap síðustu
stunda.
Við höfum oft minnst á þessi
fyrstu kynni okkar, séra Jónas
Gíslason og ég, en sá var maðurinn,
sem þannig var leiddur fram fyrir
okkur. Hann hafði gaman af því á
seinni árum að minna mig á, að
hann hefði kennt mér, þótt ekki
væru svo mörg ár milli okkar. Og ég
svaraði ætíð með því að vitna til
þess, hversu vel honum fórst úr
hendi að teikna á töflu okkur til
skilnings leyndardóminn að baki
— því, að spörfuglar duttu ekki af
grein, þótt svefninn sigraði þá.
Síðan hafa leiðir okkar legið
býsna þétt saman, hann þjónaði að
vísu austur í Vík, er ég stundaði
mitt guðfræðinám og fyrstu prest-
skaparár mín voru langt í burtu. En
eftir að hann hafði þjónað Islend-
ingum í Kaupmannahöfn og sannað
til góðrar eftirbreytni, hversu þarft
það er að hafa prest á meðal þeirra,
sem dvelja erlendis í lengri eða
skemmri tíma, hvort heldur er við
nám, störf eða á sjúkrahúsi, þjónuð-
^ um við prestaköllum í Reykjavík og
lágu sóknamörkin saman.
Séra Jónas Gíslason sinnti öllum
störfum af frábærum áhuga. Hann
var fylginn sér og kappsfullur og
ekki gleymist lagni hans við að
koma þeim málum fram, sem hon-
um voru hugleikin. Minnist ég til
dæmis forystu hans í því, að Presta-
f félag Islands gekk í Bandalag há-
skólamanna og yfirgaf BSRB. Hann
gekk á milli okkar á aðalfundinum,
þar sem gengið var til atkvæða-
greiðslu um þetta álitamál, og lýsti
nauðsyn breytinga. Hann var eins
og þingmaður á átakafundi, enda
voru stjórnmál aldrei fjarri áhuga-
sviði hans og kom hann þar einnig
við sögu, bæði í sveitarstjórnarmál-
um fyrir austan og í flokksstarfi
innan Sjálfstæðisflokksins, og leidd-
ist ekki að rifja upp nöfn þekktra
samstarfsmanna á þeim vettvangi
og góða hlutdeild í stórum málum.
Ein stærsta stundin í lífi hans,
þar sem ég gegndi einnig stóru
hlutverki, var biskupsvígsla hans í
sjálfri Skálholtsdómkirkju. Hann
hafði undirbúið allt vel og stóð hug-
ur hans til ríkulegrar þjónustu í
þeim hinum sama anda og hefur
ætíð einkennt hann. Þóttust kunn-
ugir líka vita, að í þessu ómótaða
embætti vígslubiskups mundi eld-
móður hans og fúsleiki til þess að
ganga aldrei á snið við þungu björg-
in, heldur leita leiða til að ryðja
þeim úr vegi, skila góðum árangri.
Þau voru svo til nýstigin út úr
flugvélinni, hjónin, eftir erfiða
heimsókn til Filippseyja, þegar ekið
var austur í Skálholt til vígslu. Það
gafst því ekki mikill tími til undir-
búnings sjálfri athöfninni, báðir
voru þó öruggir um framgang. En
þreyta eftir ferðina og áhrifin, sem
fylgdu því að vera vitni að ólýsan-
legri fátækt og örbirgð austur þar
samfara miklum fúsleika til þess að
rétta fram hjálparhönd - og þótti
honum það standa sér nærri sem
fyrsti framkvæmdastjóri Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar - hafði þau
áhrif, að hann gekk ekki heill til
skógar, er vígsludagurinn rann upp,
og háði honum í vígslunni sjálfri.
Því miður sáust þar forboðar
þess, sem á eftir fylgdi. Séra Jónas
gat ekki sinnt háu embætti og varð-
að nýjar leiðir samfara endurflutn-
ingi biskups á glæst höfuðból, svo
sem hugur hans stóð til. Veikindi
settu mark sitt á hann og undir lok
gat hann ekki gengið óstuddur. En
hann gafst ekki upp. Köllunarvissan
og fúsleikinn til að beygja sig undir
heilagt ok fylgdi honum til síðustu
stundar. En nú urðu nokkur skil á
kenningu og túlkun, þar sem hann
leitaðist við að láta kyndil trúarinn-
ar lýsa upp þá þrautagöngu, sem
honum var búin samfara óhjá-
kvæmilegum vonbrigðum. Hann
spurði vitanlega Guð, hvers vegna
þetta hefði þurft að gerast og
þannig komið í veg fyrir framkvæmd
margra áforma til eflingar sjálfu
Guðsríkinu. En hann vissi líka, að
ekki þýddi að deila við hinn hæsta.
Slíkt las hann hjá Páli sjálfum í bréf-
um hans og það þekkti hann líka
meðal svo margra, söguprófessorinn
og sagníræðingurinn, og þurfti ekki
einu sinni að vitna til hins líkþráa
skáldprests í Saurbæ. Og það vitum
við einnig, að ekki gerist allt svo sem
Guði er þóknanlegt, en styrkur hans
yfirgefur ekki þann, sem trúir.
Og trúartraustið skein af ásjónu
séra Jónasar, rétt eins og kraftur
hins unga manns, sem er að hefja
ferð og við urðum vitni að í kennslu-
stofunni við Grundarstíginn forðum.
En hann stóð ekki heldur einn. Guð
hafði gefið honum góða konu, sem
aldrei hikaði í fómfúsum kærleika og
studdi bónda sinn jafnvel umfram
eigin mátt. Þegar séra Jónasar
Gíslasonar vígslubiskups er minnst
og fyrir hann þakkað fylgir einnig
hin sama þökk og virðing, sem frú
Amfríður Ammundsdóttir ávann
sér í hvívetna á langri samleið.
Við Ebba þökkum vini, kveðjum
hann og felum Guði. Við biðjum
einnig ástvinum séra Jónasar bless-
unar þess Drottins, sem með okkur
gengur og lyftir byrðum af þreyttum
herðum. Og veiti hinn upprisni
Drottinn þeim styrk, sem að því
starfa, er séra Jónas þráði alla tíð að
vinna Guði til dýrðar, svo að heill
fyígi-
Olafur Skúlason.
Þá hefur sr. Jónas Gíslason bless-
aður fengið að líta frelsarann sinn
Jesú Krist. Hann sem líf hans sner-
ist um og hann þráði svo mjög að fá
að bera vitni.
Sr. Jónas Gíslason fyrirvarð sig
ekki fyrir fagnaðarerindið um Jesú.
Það var honum kraftur Guðs til
hjálpræðis hverjum þeim sem trúir.
Eg sé Jónas fyrir mér í ræðustóln-
um í KFUM talandi á fundum eða
samkomum. Þar fór eldhugi mikill,
sannur vakningaprédikari. Hann
gerði fagnaðarerindið ljóslifandi
fyrir fólki, það var hans náðargjöf.
Jónas tók þátt í margvíslegu starfi á
vegum kirkju og kristni, var m.a.
formaður Landssambands KFUM
og KFUK um tíma. Hans verður
lengi minnst sem eldhuga og ötuls
talsmanns fagnaðarerindisins. Text-
arnir hans góðu við margar hressi-
lega sálma munu sungnir áfram og
verða áfram til hvatningar og bless-
unar.
Hin síðari ár hafði Jónas flein í
holdinu, sem gerði honum erfitt um
vik. Lífskrafturinn, viljinn og hug-
urinn til starfa var þó svo mikill að
fátt hélt aftur af honum, jafnvel þótt
líkaminn fylgdi ekki með. Oft hafði
hann beðið Guð um að taka hina lík-
amlegu sjúkleika frá sér en Drott-
inn hafði ávallt svarað honum eins
og Páli postula forðum með orðun-
um „náð mín nægir þér“. Við þau
orð varð Jónas að sætta sig. Já og
ekki aðeins hann heldur og starfsfé-
lagar hans og samferðamenn að
ógleymdri fjölskyldunni sem upp-
lifði erfiða daga með sjúkdómum
Jónasar og þá ekki síst blessuð
Adda, konan hans góða, sem alltaf
stóð við hlið manns síns af trúfesti í
blíðu og stríðu, það haggaði henni
ekkert þótt hún sannarlega hafi oft
verið þreytt og hafi sjálf fengið að
kynnast erfiðum sjúkdómi af eigin
raun. Góður Guð blessi Öddu og
launi henni störf þeirra hjóna fyrir
KFUM og KFUK, íslensku kirkj-
una og þjóðina alla.
Jónas er nú laus undan sjúkdóm-
um og kvölum og dýrmæt sál hans
komin í faðm frelsarans Jesú.
Mín síðasta minning af Jónasi er
frá 8. október. Það var fundur í að-
aldeild KFUM. Ég átti að flytja þar
ávarp sem nýlega ráðinn fram-
kvæmdastjóri KFUM og KFUK í
Reykjavík. Vel var mætt á fundinn
og einn fundarmanna var blessaður
sr. Jónas, sem var borinn í hús af
góðum bræðrum. Hann ætlaði ekki
að láta sig vanta til þess að fagna
nýjum framkvæmdastjóra.
Eftir fundinn benti hann mér að
finna sig. Ég laut niður að honum
þar sem hann sat í stól. Flutti hann
mér hvatningar- og blessunarorð
sem ég met mikils þótt ég hafi
vissulega þurft að hafa mig allan við
til þess að skilja hann og víst er að
ekki skildi ég allt sem hann sagði,
en ég fann að hugurinn var heill og
bænirnar mikilvægar.
„Nú lætur þú, Drottinn, þjón þinn
í friði fara, eins og þú hefur heitið
mér, því að augu mín hafa séð hjálp-
ræði þitt.“ Lúk. 2:29.
Góður Guð blessi minningu sr.
Jónasar Gíslasonar vígslubiskups
og Hann uppörvi og styrki fjöl-
skyldu hans í öllum góðum verkum
um ókomna daga.
„Guði séu þakkir, sem gefur oss
sigurinn fyrir Drottin vorn Jesú
Krist.“ I. Kor. 15:57.
Sigurbjörn Þorkelsson,
framkvæmdastjóri KFUM
og KFUK í Reykjavík.
Forgengileiki
mannlegs lífs
þarf ekki að
koma á óvart
Kristur kenndi,
að jarðlífi voru
væru takmörk sett
Jesús breytti dauðanum
úr ógnvekjandi óvini
íþjón,
er að lokum
flytur oss til Guðs.
Þannig hljóðaði brot af kveðju
vígslubiskups til okkar presta í Skál-
holtsstifti í bók hans, Hver morgunn
nýr, sem var stuttar hugleiðingar
hans í formi prósaljóða fyrir hvern
helgan dag ársins, en þetta brot tO-
heyrði einum af síðustu sunnudögun-
um eftir Þrenningai-hátíð. Sá tími
var valinn þegar kallað var. Sr.
Jónas uppfyllti þannig með lífi sínu
eigin prédikun og eigið orð. Þannig
var hann alltaf, sjálfum sér sam-
kvæmur í trú sinni og boðun og
þannig kynntist ég honum 1974 þeg-
ar við vorum kallaðh' til starfa í St-
arfsháttanefnd þjóðkirkjunnar, sem
varð mér dýrmætur reynsluskóli. Ég
gleymi ekki hvemig það varð hluL
skipti sr. Jónasar að leiða starfið
áfram, finna úrlausnir og takast sjálf-
ur á við það sem erfiðast var. Grund-
völlur starfs okkar var að skilgreina
hvað kirkjan væri og það var hans
framsetning sem allir urðu sáttir við.
„Kirkja Krists er líkami hans á
jörðu, þar sem Guð starfar áfram í
Heilögum anda ... Hún er ein, af því
að Drottinn hennar er aðeins einn,
Jesús Kristur. Hún er heilög, af því
að hún þiggur helgi sína frá honum,
sem hefur frátekið hana sér til eignai'
um eilífð. Hún er almenn, af því að
hún á erindi við alla menn um
gjörvalla jörðina á öllum tímum og er
og hefui' verið farvegur þess hjálp-
ræðis, sem nægir til eilífs lífs. Hún er
postuleg, af því að hún byggir trú
sína og kenningu á þeirri opinberun
Guðs í Jesú Kristi, sem okkur er
geymd í orðum Heilagrar ritningai'.“
Þannig skilgreinii- sá einn kirkju
sína, sem er af Guðs náð prédikari og
hirðir, sá sem er reiðubúinn til þjón-
ustu, vegna þess að hann hefur heyrt
kall Drottins í eigin h'fi og hlýtt því og
treystir á blessun hans og hand-
leiðslu.
Við urðum vinir, sem störfuðum
saman í Starfsháttanefnd og fyrir
mig varð vináttan við sr. Jónas og
konu hans, frú Amfríði, dýrmæt eign.
Það að kynnast sr. Jónasi svo heil-
steyptum og djörfum, en samt reiðu-
búnum að taka tillit til, hlusta og svo
oft umbera, var hluti af þessari eign.
Tilfinningin er mér varanleg verð-
mæti, því „hið sýnilega er stundlegt,
en hið ósýnilega er eilíft“.
Við sem unnum kirkju okkar,
stöndum í mikilli þakkarskuld við
frumherjann á svo mörgum sviðum,
sr. Jónas Gíslason, sem á starfstíma
sínum kom nær alls staðar að í kirkj-
unni, með svo þróttmiklu og óeigin-
gjörnu staifi, alltaf gefandi úr
brunni trúar sinnar og fullvissu um
nálægð Jesú Krists og sigri hans yfir
forgengileikanum, sem við værum
háð. Þess vegna væri ekki til einskis
barist í málefnum kh-kjunnar, aðeins
að hann leiddi baráttuna og gæfi sig-
urinn. Sannarlega hafði Drottinn,
Jesús Kristur kennt, að jarðlífi okkar
væru takmörk sett, en við værum
kölluð til starfa, hver á sínu sviði, til
að gera okkar besta og að síðustu
breytti Jesús dauðanum í þjón, sem
flytti okkur til húss Guðs með hinum
mörgu vistarverum.
Það hefur orðið í lífi sr. Jónasar og
ég bið Drottin Guð að blessa og
styrkja eiginkonu hans og fjölskyldu.
Allt er til þakkar í þehrí minningu
sem við eigum um sr. Jónas Gíslason,
vígslubiskup.
Hallddr Gunnarsson.
Áhuga á þætti trúarbragða í sögu-
legri framvindu og virðingu fyrh- trú-
arbrögðum sem siðareglu á ég mjög
að þakka kynnum af Jónasi Gíslasyni
á æskuárum okkar. Þau hófust í
fyrsta bekk Menntaskólans í Reykja-
vík veturinn 1940-41, en í fjórum
efstu bekkjunum sátum við saman,
tvo þá síðustu með Pálma Vilhelms-
son á milli okkar. Mikill var jafn-
framt kunningsskapur okkar við Pál
Sigurðsson, (þótt á hinn bóginn vær-
um við í öðrum kunningsskap, Jónas
við KFUM-pilta, Páll við skáta-fé-
laga og ég við róttæklinga).
Ondverðar skoðanir höfðum við
Jónas á trúmálum og stjómmálum.
Alger trúarvissa var Jónasi gefin, en
mér efahyggja; honum voru hug-
stæðar arfateknar máttarstoðir þjóð-
félagsins, en mér samfélagslegar
breytingar, sem ég nefndi framfarir.
Um þessi efni ræddum við fram og
aftur, og urðu þær umræður okkur
eins konar æfing í rökræðum, þess
að setja fram og rökstyðja sjónar-
mið okkar.
Jónas Gíslason lauk prófi í guð-
fræði við Háskóla íslands 1950 og
var eftirfarandi vetur við frekara
nám í guðfræði í Noregi. Fram til
1953 var hann síðan starfsmaður við
Landsbanka Islands. A þessum ár-
um hittumst við alloft, en síðan
miklu sjaldnar, jafnvel engu sinni á
sjöunda áratugnum. Sóknai'prestur
í Vík í Mýrdal var Jónas 1953-64 og
síðan prestur Islendinga í Kaup-
mannahöfn fram til 1970. Eftir að
Jónas hóf kennslu í guðfræðideild
Háskóla íslands 1971, þar til hann
varð vígslubiskup 1989, bar fundum
okkar öðru hverju saman, og þá
fannst mér alltaf sem við hefðum
ræðst við daginn áður. Svo lítt var
Jónas breyttur.
Síðasta sinni hitti ég Jónas Gísla-
son 1996. Vann hann þá að samn-
ingu endurminninga sinna. Og þóttu
mér sýnishorn hans og upprifjanir
býsna fróðleg. An efa mun mörgum
leika hugur á að lesa minningar
hans.
Haraldur Jóhannsson.
Jónas er horfinn sjónum okkar og
kominn til fundar við guð sinn sem
hann helgaði líf sitt. Þegar sjúkdóm-
ar hafa tekið svo stóran toll af
manneskjunni að hún er orðin fangi
í eigin líkama ófær um að tjá sínar
innstu hugrenningar er dauðinn
líkn. Það var ekki auðvelt fyrir slík-
an eldhuga sem Jónas var að komast
ekki ferða sinna óháður og vera
bundinn við hjólastól síðustu daga
ævi sinnar. Það átti illa við hann að
geta ekki hlaupið við fót, farið allra
sinna ferða, eða sinnt áhugamálum
sínum með sama hætti og áður. Líf
Jónasar einkenndist af vinnusemi,
elju og dugnaði. Hann gekk heils-
hugar að hverju því verki sem hann
tók að sér og var trúr sannfæringu
sinni. Ég kynntist Jónasi sem barn,
þegar ég dvaldi oftar en einu sinni
langdvölum á heimili hans og móð-
ursystur minnar Arnfríðar, eða
Öddu frænku eins og hún er oftast
kölluð. í mínum huga voru þau Adda
og Jónas, enda þótti Jónasi mikið til
hennar koma og sagðist sjálfur ekki
vera nema hálfur maður án hennar.
Jónas var afskaplega félagslyndur
maður og vildi helst alltaf hafa fólk í
kringum sig. Enda var gestkvæmt
mjög á heimili þeirra Öddu og
Jónasar og þau höfðingjar heim að
sækja. Lífið bauð upp á ýmsa til-
breytingu. Þau kynntust lífinu úti á
landi sem ung prestshjón, þau fengu
að smakka á stórborgarlífinu í
Kaupmannahöfn, þar sem þau þjón-
uðu íslendingum um árabil og
ruddu brautina að íslensku safnað-
arstarfi erlendis. Síðan gerðist
Jónas sóknarprestur í Reykjavík,
dósent við guðfræðideild Háskóla
Islands og síðustu árum starfsæv-
innar eyddi hann sem vígslubiskup í
Skálholti. Jónas og Adda nutu þess
að ferðast og oft var hann fulltrúi
kirkjunnar eða annarra samtaka á
fundum eða ráðstefnum erlendis.
En nú skal lagt upp í hina síðustu
ferð og Jónas hefur kvatt elskaða
eiginkonu, synina Gísla, Arnmund
og barnabörnin 10 sem hann var svo
stoltur af. Við sem eftir stöndum
drúpum höfði 1 þakklæti fyrir það
sem Jónas var okkur. Það var gott
að eiga hann að, þegar við hjónin
þuiftum að fá ráð sem ung prests-
hjón, hann miðlaði ótrauður af
reynslu sinni og uppörvaði. Hann
sýndi móður okkar einstaka um-
hyggju við ótímabært lát fóður okk-
ar, sem við systkinin þökkum fyrir.
Fyrir hönd okkar hjóna og barna
okkar þakka ég ævarandi tryggð og
vináttu.
Inga Þóra Geirlaugsdóttir.
Kveðja frá Skálholtsstað
Þegai' Jónas Gíslason var kjörinn
vígslubiskup í Skálholtsstifti árið
1989 laut það embætti enn lögunum
frá 1909 og var því ekki sjáÉstætt
embætti í raun. Með lögunum 1990
var svo ákveðið að embætti vígslu-
biskupa yrðu sjálfstæð og að þeir
skyldu sitja á biskupsstólunum
fornu. Séra Jónas tók því kalli og
settist að hér í Skálholti er honum
hafði verið búin aðstaða til þess.
Hann var því fyrstur biskupa hér
eftir að nær tvö hundruð ár voru lið-
in frá því að biskup hafði setið þann
stað sem Gissur gaf til að vera bisk-
upsstóll meðan kristni væri í land-