Morgunblaðið - 07.02.1999, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
HUSSEIN Jórdaníukon-
ungur var um margt
margslungnari persónu-
leiki en vinalegt útlit hans
og jafnvel einfeldningslegt gaf til
kynna. Hann gat sýnt hörku og
ósvífni og skirrðist ekki við að taka
áhættu en var einnig úrræðagóður,
viðkvæmur og heillandi persónu-
leiki, rómantískur og hollur konum
eins og mörg hjónabönd hans eru
vitnisburður um.
Virkaði hlédrægur og
einstaklega kurteis
Það vakti auðvitað fyrst athygli
þegar maður hitti Hussein Jórdan-
íukonung hversu lágvaxinn hann
var. Því næst hversu lágt hann tal-
aði og brosti nær stöðugt, án þess
maður vissi af hverju. Þar til að ég
áttaði mig á því að hann var þannig
tenntur að hann virkaði einlægt
brosandi og stundum gat þetta verið
hálf óþægilegt. Hann var afar kurt-
eis í viðmóti og áhugasamur um Is-
land enda hafði hann komið heim og
eins er hann með fjölskyldutengsl
við Stefaníu Khalifeh, ræðismann
íslands í Jórdaníu.
Eftir að gengið hafði verið frá um-
deildum friðarsamningi Jórdaníu og
ísraels, lá beint við að hann væri
spurður hvað hefði hrint af stað
fundum hans og ráðamanna í Israel
mörgum árum fyn' en var aldrei op-
inberlega viðurkennt né sagt frá, þó
þetta væri á allra vitorði í báðum
löndunum.
Hann brosti alvörubrosi þá og
hnykkti til höfðinu. Sagði að honum
hefði skilist það fyrir löngu að raun-
sæi væri það sem gilti og það hefði
ekki þýtt að loka augunum fyrir því
að einhvern tíma hefðu þessi ríki
orðið að ná saman á einhvern hátt.
Einnig var rifjað upp að Abdullah
konungur, afi hans, og Golda Meir
héldu sína fyrstu fundi við hinar sér-
kennilegustu aðstæður eins og
Golda Meir segir írá í ævisögu sinni.
Hefði það vafalaust átt sinn þátt í
því að Abdullah konungur var myrt-
ur. Sjálfum hefði honum hvað eftir
annað verið sýnt banatilræði, eink-
um á fyrstu stjórnarárum hans.
Hvort hann hefði aldrei verið
smeykur?
„Það væri heimskur maður sem
fyndi aldrei til hræðslu, en það er
þetta hvernig við virkjum hræðsl-
una, náum tökum á henni - hvort
við íátum hana brjóta okkur niður -
eða beinlínis nýtum okkur þá
merkilegu tilfinningu og oft ótta-
legu sem skelfingin er. Þá vinnum
við einhvern sigur innra með okk-
ur,“ sagði hann.
Mörgum mislíkaði ákvörðun
hans um að víkja Hassan
Þegar Hussein kom í örfáa daga
til Jórdaníu fyrir nokkrum vikum
kunngerði hann þá þegar að hann
hefði ýmsar breytingar í huga varð-
andi æðstu stjóm ríkisins. Hvers
kyns sögur fóru á kreik í Amman og
það fór eins og eldur í sinu um land-
ið að Hussein hygðist setja Hassan,
bróður sinn og krónprins til fjölda
ára, af og skipa einhvem sona sinna
í staðinn.
Mörgum blöskraði þetta og töldu
að Hassan krónprins hefði staðið
eins og klettur við hiið bróður síns í
áratugi og þó svo að Hassan hafi
aldrei notið viðlíka almenningshylli
og Hussein var mörgum ofboðið. A
hinn bóginn hefur aldrei staðið til að
Hassan yrði konungur, það hefur
verið eitt af opinbem leyndarmálun-
um í þessum heimshluta að þegar að
því kæmi að Hussein safnaðist til
feðra sinna mundi einhver sona hans
taka við og Hassan víkja til hliðar.
Kom á óvart að Hussein
valdi Abdullah
Létu ýmsir orð falla um Hussein
sem ekki höfðu heyrst áður og ekki
öll falleg. En nú er mér nær að
halda að Hussein hafi verið ljóst að
endirinn væri nærri, og því hafi
hann tekið af skarið meðan hann
hafði enn orku til, fremur en hætt á
að valdabarátta biytist út milli
Hassans og sona hans og ef til vill
einnig þeirra innbyrðis.
En ég held að Jórdanar hafi ekki
áttað sig á því hvað konungur átti
skammt eftir því hann hefur nú
barist við sjúkdóm sinn ámm saman
Reuters
FRAMLAG Husseins Jórdaníukonungs til friðarumleitana í Mið-Austurlöndum er talið ómetanlegt . Hér lagar hann bindi sitt, ásamt þeim Yitzhak
Rabin, forsætisráðherra ísraels, Hosni Mubarak, forseta Egyptalands og Bill Clinton Bandaríkjaforseta fyrir undirritun friðarsamkomulags ísra-
ela og Palestínumanna í Hvfta húsinu árið 1995. Hinn bindislausi Yasser Arafat, leiðtogi Palestínumanna, fylgist með.
En eftir því sem árin liðu óx kon-
ungur að virðingu og vinsældum.
Hann sýndi stjómkænsku og hann
gerði mistök. Margir töldu hann
ábyrgan fyrir því að Israelum tókst
að ná Vesturbakkanum í sex daga
stríðinu. Stuðningur hans við
Saddam Hussein eftir innrásina í
Kúveit 1990 dró dilk á eftir sér og
hann hefur þurft að kljást við efna-
hagsvanda, atvinnuleysi og allt sem
nöfnum tjóir að nefna. Eigi að síður
slapp hann frá þessu, móður nokkuð
en ekki illa sár - og almennir þegnar
hans dáðu hann og virtu. Sú þróun í
átt til lýðræðis sem hann átti frum-
kvæðið að og hefur leitt til mikilla
breytinga og umbóta í landinu má
hiklaust einnig telja honum til
tekna.
Hann sýndi margsinnis að hann
var reiðubúinn að taka áhættu:
hvort heldur var þegar hann réðst
gegn Svarta septembersamtökunum
á sínum tíma, studdi Saddam 1990
eða gerði friðarsamninga við Israel
1994. Með friðarsamningunum við
Israela var hann í rauninni tekinn
formlega í sátt af mörgum leiðtog-
um Vesturlanda - sem höfðu átt
erfitt með að kyngja stuðningi hans
við Iraksforseta nokkrum áður áður.
Mikil óvissa er óhjákvæmileg
í mánaðarritinu Arabia Trends
var fyrir tveimur mánuðum grein
um erfðamál í Jórdaníu og þar var
raunar annaðhvort Ali eða Hamesh
spáð titlinum. Þar var einnig vikið
að því að í veruleikanum hefði það
verið Hussein sem hefði haldið rík-
inu saman í öll þessi ár; þar sem til
að mynda rösklega helmingur íbúa
eru Palestínumenn og þeirri hug-
mynd varpað fram að eftir lát
Husseins konungs - sem augljóslega
var ekki búist við svo skjótt - mundi
verða samið um, ekki í grænum
hvelli þó - að Palestínumenn fengju
bróðurpartinn af Jórdaníu og hyrfu
af þeim svæðum sem þeir hafa verið
búsettir á, þ.e. Gaza, Vesturbakkan-
um og væntanlega líka í Austur-Jer-
úsalem. Palestínumenn mundu
sætta sig vel við þessa lausn, og
Jórdanar - að Hussein gengnum -
ekki eiga margra kosta völ.
Þessi grein og þær skoðanir sem
komu fram í henni vöktu gremju í
Jórdaníu svo ekki sé dýpra í árinni
tekið.
En hvað sem við tekur er eitt al-
veg pottþétt; síðustu kornin í
tímaglasi merkilegs leiðtoga hafa
sáldrast niður og mikil óvissa mun
ríkja á næstunni. Vonandi reynist
síðasta ákvörðun Husseins ekki ein
af röngu ákvörðununum hans. En
nýi konungui-inn í Jórdaníu er ekki
öfundsverður — hvemig sem á málin
er litið.
Sýndi stjórnkænsku
og gerði mistök
Það var löngum sagt
um Hussein Jórdaníu-
konung að hann værí í
senn helsta tromp
Jórdaníu og maður sem
tók stundum afdrifarík-
ar og rangar ákvarðan-
ir, segir Jóhanna Krist-
jónsdóttir. A móti hinu
verður ekki mælt að
hann þótti klókur og
snjall og um hugrekki
hans efaðist enginn.
af einstakri hetjulund og fram til
þessa haft betur og Jórdanar virðast
hafa trúað því, hvað sem hryggilegu
útliti hans leið þegar hann kom
heim, að hann mundi einnig hafa
sigur nú - að minnsta kosti um
stundarsakir.
Eftir að konungur sagði að hann
hefði að vandlega yfirveguðu máli
ákveðið að skipa Abdullah son sinn
krónprins, vakti það ekki síður
furðu. Um langa hríð var reiknað
með að Ali, sonur hans og Aliu,
þriðju konu hans, mundi taka við.
AIi var yndi og eftirlæti Jórdana -
ekki síst meðal hinna mörgu aðdá-
enda móður hans og svo er hann eini
sonur Husseins sem er hreinn arabi
ef svo má að orði komast.
Einnig var rætt um Hamesh,
elsta son Husseins og Noor
drottnignar, en það var augljóst að
móðir hans sótti það fast að hann
yrði tilnefndur krónprins. Sjaldnar
var rætt um synina Abdullah og Fei-
sal - sá síðarnefndi kom til íslands
fyrir nokkrum árum þegar efnt var
til merkilegrar sýningar á
mósaíkmyndum og klæðnaði o.fl. -
en þá syni átti Hussein með konu
númer tvö sem er bresk. Hún tók
ÁRIÐ 1952 tók Hussein við
sljórn Jórdaníu, einungis átján
ára gamall.
sett sig í vegna rangi-a ákvarðana.
Það ber og að hafa í huga að fáir
bjuggust við miklu þegar Hussein
tók við í Jórdaníu. Faðir hans var
konungur í nokkra mánuði en hann
átti við geðrænan kvilla að glíma og
Hussein var rétt 17 ára þegar hann
tók við völdum. Unglingsdrengui-
sem enginn vissi mikil deili á en ríkti
á endanum lengur en nokkur annar
þjóðhöfðingi samtímans, í 47 ár.
Slapp naumlega frá mörgum
banatilræðum
Fyrstu stjórnarár Husseins voru
þessum unga pilti áreiðanlega mikil
og erfíð reynsla. Ólgan í þessum
heimshluta var í verunni djúpstæð-
ari þá en hún er nú. Baráttan við
liðsmenn PLO sem reyndu að ræna
völdum í Jórdaníu og stöðugar ill-
deilur og stríð við Israel með til-
heyrandi tilraunum til að ráða kon-
unginn af dögum.
Ekki man ég hvað kóngur lenti oft
í því að reynt var að skjóta hann, en
það var æði títt. Gárungarnir höfðu
á orði að ástæðan fyrir því að það
hefði aldrei tekist væri að tilræðis-
mennirnir hefðu aldrei áttað sig á
því að miða nógu lágt.
HUSSEIN með soninn Abdullah
í fanginu, sem nú hefur tekið
við stjórn Jórdaniu.
vitaskuld múhameðstrú og hefur
verið búsett í Amman allai- götur frá
því að Hussein skildi við hana er
hann kynntist AIiu og kvæntist
henni.
Þessir tveir synir, Abdullah og
Feisal, hafa vitanlega gegnt ýmsum
störfum og komið fram hér og hvar
en það hefur löngum verið settur
mínus við þá vegna uppruna móður
þeirra. Þó Noor drottning sé fædd
og uppalin í Bandaríkjunum á hún
þó ættir að rekja til Líbanons, svo
það hefði ekki verið fráleitt að sonur
hennar tæki við. Ali prins hefur þótt
heldur mikill glaumgosi en þá hefúr
verið bent á að það hafi Hussein
sjálfur verið á yngri árum og ekki
hafi það haft áhrif á stjóm hans eða
vinsældir.
Abdullah óskrifað blað
- en það var Hussein líka 1952
Og Abdullah sem nú tekur við er
því algerlega óskrifað blað, hann
hefur aldrei látið mikið fyrir sér fara
en þeir, sem eru kunnugir honum,
segja hann vitran mann og það sem
meira er - hann hafi sjarmann og
útgeislunina sem kom fóður hans
einatt út úr vanda sem hann hafði