Morgunblaðið - 07.02.1999, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LÁTIÐ ána lifa, var helsta slagorð þeirra sem mótmæltu virkjuninni.
VIRKJUN Alta-árinnar í Norður-Noregi 1
lok 8. áratugarins vakti mestu mótmæli
sem orðið hafa gegn virkjanaframkvæmd-
um þar í landi fyrr og síðar. Enn eru deild-
ar meiningar um virkjunina og vilja sumir
láta rífa hana. Guðni Einarsson heimsótti
Alta og skoðaði virkjunina umdeildu.
UMDE
VIRKJ
, , Morgunblaðið/Guðni
STIFLAN gnæfir 110 metra upp frá gilbotninum í Alta-ánni. í fyrstu voru áform um að reisa um 300
metra háan stíflugarð, en frá því var horfið.
svæðinu, eyðileggja stærsta gljúfur
Norður-Evrópu og laxveiðina í ánni.
Alta-áin hefur lengi verið ein helsta
laxveiðiá Noregs og laxinn er tákn
sveitarfélagsins í Alta.
Tekist var á um byggingu virkj-
unarinnar á öllum stigum stjóm-
sýslunnar. Sveitai’stjómirnar í Alta
og Kautokeino, þar sem áin rennur,
samþykktu hvorug áform um bygg-
inguna. Það var í fyrsta skipti í sögu
Noregs að sveitarfélög, sem áttu
beinna hagsmuna að gæta, felldu
slík áform. Þrátt fyrir það sam-
þykkti Stórþingið áform ríkisstjóm-
arinnar um virkjun Alta-árinnar
haustið 1978.
Látið ána lifa
Andstæðingar virkjunarinnar
stofnuðu samtök, Folkeaksjonin
mot utbygging af Alta;
Kautokeinovassdraget, í júlí 1978. í
samtökunum vora um 20 þúsund
meðlimir sem stöifuðu í um 90 fé-
lagsdeildum þegar flest var.
Slagorð mótmælenda var La elva
leve, Látið ána lifa. Sumarið 1979
hófust mótmælaaðgerðir fyrir alvöra.
Þá vora settar upp tjaldbúðir við svo-
kallaðan „núllpunkt", þar sem hefja
átti lagningu vegar að virkjunar-
staðnum. Stóðu mótmælaaðgerðir
þar samfleytt í fjóra mánuði og tóku
meira en 5.000 manns þátt í þeim.
Það tókst að tefja vegarframkvæmd-
imar allt sumarið. Um haustið, nánai-
tiltekið hinn 17. september var lög-
reglan kölluð á staðinn til að fjar-
lægja mótmælendur. Daginn eftir
vora enn fleiri mættir til að mótmæla
og lögreglan varð frá að hverfa.
I ÓTMÆLIN gegn virkj-
un Alta-árinnar í Finn-
mörku ollu þáttaskilum í
I umræðu og afstöðu til
náttúravemdar í Noregi. Þessi mót-
mæli náðu hámarki í lok 8. áratug-
arins og fram á hinn 9. Þrátt fyrir
að komið sé hátt á tólfta ár frá því
rekstur virkjunarinnar hófst er
fjarri því að óánægjan hafi hjaðnað.
Enn heyrast raddir um að það hafi
verið mikil mistök að reisa þetta
mannvirki og best að rífa það.
Virkjunin í Alta er höfð til sýnis.
Vegurinn þangað er þó ekki opinn
almenningi nema hluta úr árinu.
Greinarhöfundur var þama á ferð í
hópi norrænna blaðamanna á veg-
um Norrænu blaðamannamiðstöðv-
arinnar í Árósum og Norrænu upp-
lýsingamiðstöðvarinnar í Alta. Far-
arstjórar vora dr. Sigrún Stefáns-
dóttir og Magne Kvæseth.
Það var fremur eyðilegt um að
litast á leiðinni að virkjuninni. Snjór
yfir öllu og þegar komið var upp
fyrir byggð sáust engin merki
mannaferða. Ekki einu sinni bílför í
fölinu á veginum. Einstaka kráka og
rjúpa sást og nokkur hreindýr sem
röltu með veginum glöddu augað.
Þegar nær dró virkjuninni komum
við að vegarslá sem lokaði leiðinni.
Leiðsögumaður okkar, Roger Dahl,
var með lykla að slánni og einnig að
hurð á jarðgöngum inn í fjallið þar
sem virkjunin er.
Áður en haldið var inn í fjallið, þar
sem stöðvarhúsið er langt neðan
jarðar, var farið út á útsýnispall til
að sjá stífluna frægu meðan dag-
skímu naut við. Stíflan er í gríðar-
djúpu gljúfri, sem áður var hluti af
mesta gljúfri í Norður-Evrópu.
Stíflugarðurinn rís 110 metra frá
gljúfurbotninum. Lónið var ísilagt
og gríðarlegir klakafossar skreyttu
stífluna og klettaveggina þar fyrir
neðan. Þama fyrir ofan er vatnið
Virdnejávri, nafn þess merkir
bugðuvatn, og hækkaði yfirborð þess
um 15 metra við stíflugerðina. Lónið
er nú um 19 km langt og geymir um
2,9 rúmkílómetra af vatni.
Alta-áin er um 170 km löng og
á upptök sín nálægt landamæram
Noregs og Finnlands. Hún rennur
niður í Alta-fjörð. Virkjunin hefur
áhrif á um 20 km af ánni. Stíflu-
gerðin og lónið breyttu landsháttum
mikið sem hafði áhrif á líf Samanna
á þessum slóðum. Þama var mikil-
vægt beitiland hreindýra og Samar
fóra þar um með hjarðir sínar vor
og haust.
Fyrstu ráðagerðir um virkjun
Alta-árinnar gerðu ráð fyiir að reist
yrði 300 metra há stífla. Þá hefði
lónið fært í kaf margfalt stærra
svæði, þar á meðal Samabyggðina
Masi, og náð langleiðina upp að
borginni Kautokeinu. Norskir sam-
ferðamenn okkar sögðu að ef þetta
hefði gengið eftir þá hefði kirkju-
turninn í Masi lent tvo metra undir
vatnsyfirborðinu.
Inni í fjallinu vora grafin alls 9
km löng göng fyrir vegi og vatnsæð-
ar og gríðarmiklir salir sem hýsa
vélbúnaðinn. Inni í fjallinu er jafn
7-8 stiga hiti allt árið. Sumstaðar
ýrði úr eldgömlu berginu. Göngin
vora vel upplýst, enda ekkert raf-
magnsleysi. Fyrst voram við leidd í
glæsilegan kvikmyndasal þar sem
sýnt var myndband um virkjunina,
gerð hennar og mótmælin sem
framkvæmdin mætti.
Vatnið úr lóninu er leitt um göng
inn í fjallið og að hverflunum í stöðv-
arhúsinu sem er til hliðar við stífl-
una. Þeir knýja tvær vélar, önnur
100 MW og hin 50 MW að stærð.
Virkjunin er því á stærð við Sigöldu-
virkjun. Einungis minni vélin var í
gangi og suðaði hljóðlega þegar við
komum í heimsókn. Það mun vera
venjulegt yfir vetrartímann, því við-
halda verður ákveðnu rennsli í ánni.
Ársframleiðsla virkjunarinnar er 625
GWh sem þýðir að nýtingarstundir
era rúmlega 4.000 á ári. Samkvæmt
upplýsingum frá Landsvirkjun er
meðalfjöldi nýtingarstunda virkjana
hér á landi nálægt 6.000 stundum.
Ársnotkun á rafmagni í Finnmörku
er um 1.600 GWh.
Samferðamenn okkar norskir
sögðu að virkjunin í Alta framleiddi
aðallega rafmagn yfir sumarið, þeg-
ar bjart er allan sólarhringinn í
Finnmörku. Rafmagnið er nýtt að
mestu utan fylkisins og mun hluti
þess vera fluttur úr landi. Skömmu
eftir að Alta-virkjunin var reist
kom nýtt flutningsnet fyrir raf-
magn í Norður-Noregi, sem í raun
gerði virkjun á þessum stað óþarfa.
Það var árið 1970 að raforkufyrir-
tæki í ríkiseigu, Statskraftverkene,
gerði áætlanir um byggingu 300
metra hárrar stíflu og virkjunar í
Alta-Kautokeino-ánni. Þessi áform
vöktu strax mikil mótmæli enda
hefði framkvæmdin sökkt stóram
svæðum Finnmerkur.
Endumýjuð áætlun um minni
virkjun var lögð fyrir norska Stór-
þingið 1978. Virkjuninni var enn
mótmælt á þeim forsendum að
hennar væri ekki þörf, hún myndi
spilla fyrir hreindýrabúskap á
NOREGSHAF
N
jávri
10 km
j—i
Joatkajávrrit
'*'n***t*Jgur *r
FINN-
LAND