Morgunblaðið - 07.02.1999, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. FEBRÚAR 1999 29
ari augum því þar er engin lág-
marksrefsing tilgreind og hámark-
ið er 6 ára fangelsi.
Eins verða dómstólar auðvitað
að gæta samræmis í dómum
þannig að sama refsing sé lögð við
sams konar brotum. Þegar skoðuð
eru eldri mál er snerta 196. gr., en
þau eru ekki mörg, þá kemur í ljós
að refsing hefur verið á bilinu 6 til
9 mánaða fangelsi og hluti oftast
skilorðsbundinn.
Hvað nauðgunarmálin, þar sem
194. gr. á í hlut, snertir eru dómar
töluvert þyngri, yfirleitt á bilinu
eins til tveggja ára óskilorðsbund-
ið fangelsi.
Þannig að hendur dómstóla eru
bæði bundnar af mismunandi laga-
ákvæðum og mismunandi dóma-
framkvæmd. Það er svo önnur
spurning hvort þessi munur sé
eðlilegur frá réttarpólitísku sjón-
armiði. Er það ekki að sumu leyti
lítilmótlegra að notfæra sér að ein-
hver sefur eða er rænulaus og get-
ur ekki veitt mótspyrnu heldur en
að ráðast til atlögu þegar fórnar-
lambið er með ráði og rænu? Þessi
spuming væri athugunarefni fyrir
löggjafann.
Stefnubreyting
Þegar betur er að gáð virðist
sem dómarnir tveir séu þungir
miðað við það sem tíðkast hefur.
Ragnheiður Bragadóttir, dósent
við lagadeild Háskóla Islands, hef-
ur rannsakað dóma Hæstaréttar í
nauðgunarmálum á tímabilinu
1977-1996 (grein hennar um það
efni mun birtast í Úlfljóti 1. tbl.
1999). Þar kemur fram að refsing
fyrir nauðgun þegar ekki er einnig
dæmt fyrir önnur brot er að jafnaði
á bilinu 1 til 2 ára óskilorðsbundið
fangelsi. Þó eru dæmi um þyngri
dóma þegar beitt hefur verið mjög
miklu ofbeldi og aðrar veigamiklar
þyngingar eða refsihækkunará-
stæður eru fyrir hendi, til dæmis ef
árás er tilefnislaus (H 1991.264,
árásarmaður grímuklæddur, vopn-
aður hnífi, 4 ára óskilorðsbundið
fangelsi, H 1987.266, ráðist á konu
sem var að hlúa að leiði foreldra
sinna, 3 ára óskilorðsbundið fang-
elsi).
Þyngd refsingar þegar fangelsi
er á bilinu 1-2 ár ræðst mest af því
ofbeldi sem beitt er. Eins árs fang-
elsi hefur verið dæmt þegar lág-
marksofbeldi er beitt, þ.e. lægsta
stigi ofbeldis, sem þarf til þess að
háttsemi falli undir 194. gr. alm.
hgl., sbr. H 1991.1580. Þar hélt
ákærði höndum stúlku upp með
höfði hennar, klæddi hana úr gegn
vilja hennar, greip fyrir vit hennar,
svo að hún gæti ekki kallað á hjálp
og þröngvaði henni til samræðis.
Þegar þó nokkru ofbeldi er beitt þá
er farið upp fyrir lágmarksrefsingu
sbr. H 1990.585. Kona fór heim
með ákærða af veitingastað. Þar
gerðist hann ágengur við hana,
löðrungaði hana oft og sló með ein-
hverju sem líktist svipu. Hlaut hún
bólgur og skrámur. Dæmt í 15
mánaða fangelsi. í H 1997.3173
þáði 16 ára stúlka bílfar með tæp-
lega þrítugum manni. Hann beitti
hana grófu kynferðislegu ofbeldi
og hafði árásin alvarlegar andlegar
afleiðingar fyrir fói-narlambið.
Dæmt í tveggja ára fangelsi.
Segja má að dómur sem féll á
síðasta ári (H.1998.12. mars), þ.e.
eftir það tímabil sem Ragnheiður
tók til athugunar, falli inn í þennan
ramma. Þar var maður dæmdur í
15 mánaða fangelsi fyrir að nauðga
konu á heimili hennar. Til nokk-
urra stympinga kom án þess þó að
sæi á konunni á eftir.
Eins og málum var háttað í
dómnum um atvikið á Ránni var
um lægsta stig ofbeldis að ræða, ef
efnisleg skilyrði 194. gr. voru þá
uppfyllt á annað borð. Það hefði því
mátt búast við að dómurinn hljóð-
aði upp á 12 og í mesta lagi 15 mán-
aða óskilorðsbundið fangelsi enda
viðkomandi með hreint sakarvott-
orð. Þess í stað var dæmt í 2ja ára
fangelsi, sem er jafn mikið og í
mun grófari málum áður. Þegar
eldri dómaframkvæmd er höfð til
hliðsjónar er hér um verulega
stefnubreytingu að ræða. Eina
skýringin á refsiákvörðun sem gef-
in er í dómsforsendum er sú að
framferði ákærða gagnvart kær-
anda hafi falið í sér „mikla ófyrir-
leitni og lítilsvirðingu". í héraðs-
dómi var talað um „fyrirlitningu".
Til hvers þarna er verið að vísa er
hins vegar erfiðara að átta sig á. í
dómsendurritinu kemui- að
minnsta kosti ekkert fram um til-
drög annað en að ákærði hafi leitt
konuna ákveðinn eða óblíður á svip
inn á klósett. Að hvaða leyti það sé
meiri ólyrirleitni eða lítilsvirðing
en nauðgun lýsir yfirleitt, er ráð-
gáta.
Yflrleitt
skilorðsbinding
Dómar á grundvelli 196. gr. eru
mun færri en dómar í nauðgunar-
málum. Refsing hefur verið á bilinu
6-9 mánaða fangelsi, oftast skil-
orðsbundin að hluta. Dómurinn um
atvikið í Hafnarfirði og dómur sem
kveðinn var upp 28. maí 1998 sýna
þessa sömu tilhneigingu í átt til
þyngingar. í dómnum frá 28. maí
1998 hafði maður læðst inn til
kunningjakonu sem svaf ölvunar-
svefni og haft við hana samfarir.
Var hann dæmdur í 8 mánaða
fangelsi og sagði í héraðsdómi, sem
staðfestur var í Hæstarétti, að
vegna alvarleika brotsins þætti
ekki koma til álita að skilórðsbinda
refsinguna. Með alvarleika virðist
þar vísað til þess að um kynferðis-
brot er að ræða.
I dómnum frá 28. janúar var
dæmt árs fangelsi óskilorðsbundið
eins og áður segir og er það
þyngsti dómur á grundvelli þessa
ákvæðis sem kveðinn hefur verið
upp. Það kann auðvitað að réttlæta
þennan hlutfallslega „þunga dóm“
Hæstaréttar að stúlkan sem átti í
hlut var ekki nema 16 ára. Þó verð-
ur að geta þess að eldri dómar
varða sumir þroskaheft fórnarlömb
en um slík brot hlýtur að gilda
svipað og þegar óharðnaðir ung-
lingar eiga í hlut. Eins kann hluti
refsingar að skýrast af hegningar-
auka vegna fyrri umferðarlaga-
brota ákærða. Héraðsdómurinn
sem kvað á um 10 mánaða fangelsi
og hluta skilorðsbundinn var samt
örugglega í meira samræmi við
eldri framkvæmd.
Befra
RAlf
Faxafeni 5 « 108 Rvk - Simí:588-8477
Miskabætur
Það er rétt að nefna í lokin að í
báðum þessum dómum eru dæmd-
ar töluverðar miskabætur án þess
að nokkur gögn væru lögð fram um
afleiðingar áfallanna fyrir kærend-
m-. Ef þetta er að verða reglan hjá
dómstólum kann það auðvitað að
ýta undir tilefnislausar kærur
vegna kynferðisbrota.
Aðgát er sérstakt átak ríkisstjórnarinnar gegn slysum á börnum og unglingum.
Árlega slasast 20.000 börn og unglingar hér á landi og því nauðsynlegt að spyrna við fótum.
Markmiðið er að fækka slysunum í samvinnu við foreldra, opinberar stofnanir og félagasamtök.
Aðgát, átaksverkefnið um slysavarnir barna og unglinga, minnir á nauðsyn þess að sýna aðgæslu í leik og starfi
og leggur áherslu á ábyrgð foreldra og samfélagsins alls gagnvart slysum á börnum og unglingum. Einn þáttur
átaksins er að hvetja fólk til að vera vakandi fyrir fjölmörgum hættum í umhverfinu og að koma upplýsingum um
þær á framfæri.
Herdís Storgaard hefur verið ráðin framkvæmdastjóri Aðgátar með aðsetur í Heilsuverndarstöðinni við
Barónsstíg í Reykjavík. Opið er frá kl. 8.00-16.00 alla virka daga. Þar er tekið við upplýsingum um það sem betur
má fara í umhverfi barna og unglinga og leiðbeint um fyrirbyggjandi aðgerðir gegn slysum.
Nánari u/jiýsingar fásl hjá:
Skrifslofu Aðgátar, Heilsuverndorstöð Reykjavíkur
Barónsstíg 47, 101 Reykjavík
Símar: 552 4450, 552 2400 og 862 9054
Bréfasími: 562 2415
Netfang: herdis.storgaard@hr.is
Heimasíða: http://www.hr.is
AÐGÁT
AUIGlfSINGASTOFA FÖIHIlDAt 1005.1