Morgunblaðið - 23.02.1999, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
PRIÐJUDAGUR 23. FEBRÚAR 1999 43
nafna minn, með djúpri virðingu og
einlægri þökk fyrir allt. Far vel
frændi, hittumst aftur á öðru sviði.
Bjarni.
Dr. Bjai-ni Jónsson móðurbróðir
minn skrifaði minningargrein fyrir
rösku hálfu ári um nánasta sam-
starfsmann sinn á Landakoti þá
tæpu fjóra áratugi sem hann starf-
aði þar. Þetta var systir Gabriella
sem stýrði skurðstofu Landakots
áratugum saman. Um systir Ga-
briellu, sem þúsundir Islendingar
minnást, segir dr. Bjarni: „Systir
Gabriella var heilsteypt; það var
engin feyi-a í steypunni og efnið var
gull.“ Eg kann ekki að lýsa dr.
Bjarna Jónssyni betur en að segja
um hann: Bjarni Jónsson var heil-
steyptur; það var engin feyra í
steypunni og efnið var gull.
Dr. Bjarni var með hávöxnustu
mönnum, afburða karlmannlegur að
vallarsýn, fremur dökkur yfirlitum,
svipmikill og bar höfðinglegt yfir-
bragð. Þessum mikia glæsileik hélt
hann til hinstu stundar og átti því
láni að fagna að njóta bestu heilsu
og heilbrigðis allt þar til hann lagð-
ist banaleguna fyrir fáum vikum.
Dr. Bjarni Jónsson átti langan og
merkan starfsferil að baki sem
læknir og forystumaður í lækninga-
og heilbrigðismálum. Hann stund-
aði lækningastarf á Landakoti frá
1941 að afloknu fimm ára fram-
haldsnámi í Þýskalandi og Dan-
mörku. A starfsævi sinni á Landa-
koti átti hann hlut að öllum framför-
um í læknisþjónustu þar og víða
annars staðar. Hann var óþreytandi
við að afla sér nýrrar þekkingar og
reynslu. Til marks um það má nefna
að tæplega fimmtugur að aldri fór
hann til langrar námsdvalar í Dan-
mörku til að kynna sér meðferð
heilaslysa og var síðan um 14 ára
skeið eini íslenski læknirinn sem
sinnti slíkum slysum á landinu öllu,
alla daga ársins. Geta má nærri
hvers konar starfsálag þar var um
að ræða. En hann var einnig fyrsti
viðurkenndi sérfræðingurinn í
bæklunarlækningum hér á landi og
á því sviði lauk hann doktorsprófi
frá Háskóla íslands 1954.
I bók dr. Bjarna „A Landakoti",
sem kom út 1988, kemur vel fram
hversu miklu Grettistaki frumherj-
ar íslenskrar læknastéttar lyftu í
störfum sínum. Ekki átti þetta síst
við þá sem störfuðu á Landakoti,
spítalanum sem hinar kaþólsku St.
Jósefssystur reistu hér í upphafi
aldarinnar. Fyrstu umræðurnar um
þann spítala á Alþingi eru þeim sem
þar tóku þátt ekki til mikils sóma.
Alþingismenn sumir hverjir óttuð-
ust „leynitrúboð kaþólskra hér á
landi“. Þá var trúfrelsi á Islandi að-
eins rúmlega tveggja áratuga gam-
alt. í bók dr. Bjarna kemur fram að
lengi hafi eimt eftir af tortryggni í
garð Landakots og verkin þar ekki
notið sannmælis ráðamanna og spít-
alinn goldið fyrir og notið óeðlilega
lítillar fjárhagslegrar fyrirgreiðslu
ríkisvaldsins. En sjúklingar og
læknar greiddu atkvæði með fótun-
um. Landakot hafði ávallt á að skipa
úrvals læknum og starfsfólki og
aldrei varð lát á straumi sjúklinga
sem sóttu þangað líkn.
Dr. Bjarni Jónsson stýrði þessum
merka spítala í 20 ár frá 1959 til
1979. Hygg ég að það sé ekki of-
mælt að þann tíma og lengur, bæði
fyrr og síðar, hafi Landakot og dr.
Bjarni verið eitt í hugum flestra
sem til þekktu. Helgun hans að
starfi sínu var takmarkalaus og
óskiptanleg. Hann var vakinn og
sofinn yfir nýjungum í spítala-
rekstri og þjónustu við sjúklinga.
Hann hafði ákveðnar skoðanir á því
hvernig standa ætti að rekstri spít-
ala og með hvaða hætti best yrði
hlynnt að sjúkum. Hann gerði sér
vel grein fyrir takmörkunum lækn-
isfræðinnar en lækninum bæri að
líkna og draga úr þrautum. Hygg
ég þó að hann hafi með mikilli
kunnáttusemi og fádæma góðu
handverki læknað fleiri menn en
nokkur hefur tölu á. Bjarni var
framsýnn og áhugasamur um fram-
farir í spítalarekstri og starfshátt-
um lækna. Arið 1948 lagði hann
fram tillögur um verkaskiptingu
sjúkrahúsanna í Reykjavík og 1950
tillögur um stofnun læknamiðstöðv-
ar við Landakot, svipað því og nú er
orðið algengt hjá bæði sjálfstætt
starfandi sérfræðingum og sjúkra-
húslæknum. Verkaskipting sjúkra-
húsanna er enn á dagskrá eftir ára-
tuga deilur.
En mín kynni af frænda mínum
dr. Bjarna voni sem betur fer flest
utan sjúkrahúss. Eg minnist hans
allt frá frumbernsku sem þess
manns sem ég leit mest upp til og
vildi eflaust helst sækja til um fyrir-
mynd. Ég bar mikla virðingu fyrir
dr. Bjama alla ævi en þó aldrei
óttablandna virðingu. Því þrátt fyr-
ir það sem stundum sýndist vera
hrjúft yfirborð skein mýkt og nær-
færni úr svipmiklum augunum
þannig að enginn, sem ekki hafði
misboðið honum, þurfti neitt að ótt-
ast. En ekki hefði ég viljað skila til
hans illa unnu verki eða hálfköruðu.
Hann mátti líka gera kröfur til ann-
arra því þær kröfur komust aldrei
nærri þeim kröfum sem hann gerði
til sjálfs sín og reis undir með
glæsibrag. Dr. Bjarni flutti með sér
framandlegt andrúmsloft útlanda
og heimsmenningar inn í einfalda
tilveru mína, móður minnar og
ömmu, móður þeirra dr. Bjarna og
móður minnar. Mér verður líka æv-
inlega minnisstætt stolt þeirra og
hinna systkina hans yfir árangri dr.
Bjarna. Það var fylgst með honum
og verkum hans skref fyrir skref og
sjálfsagt hefði litla heimilið í Þing-
holtsstræti helst viljað miða tímatal
sitt við atburði í lífi hans.
Hið glæsilega fagurkeraheimili
hans og hans ágætu eiginkonu,
Þóru heitinnar Árnadóttur, sem lést
1996, var uppvaxtarár mín hinn
eðlilegi miðpunktur móðurfjöl-
skyldu minnar. Þau voru samhent
hjón svo af bai1 og samvalin. Mátti
vart á milli sjá um glæsileik þeiiTa,
atorku og lífshæfni. Þóra studdi dr.
Bjama af einlægni í störfum hans á
Landakoti og bjó honum griðastað á
fógru menningarheimili. Eg held að
dr. Bjarni Jónsson hafi talið sig
mikinn gæfumann. Hann braust úr
fátækt til góðra mennta, hann helg-
aði líf sitt líknar- og mannúðarstörf-
um og var ungur kvaddur til mikill-
ar ábyrgðar og forystu á starfsvett-
vangi sínum. Hann stuðlaði að
framförum á starfssviði sínu og
naut þar ótvíræðrar virðingar og
trúnaðar. Hann var hreinn og beinn
og átti ekki til undirferli og fals, en
var fljótur að koma auga á slíka
þætti í fari þeirra sem slíkar klyfjar
bera. Honum vafðist ekki tunga um
tönn og gat verið hvassyrtur og
snjallyrtur ef hann tók til sóknar og
vamar fyrir þann málstað sem hann
trúði á. Bók hans, A Landakoti, er
góður vitnisburður um skýrleika í
hugsun og ritfærni. Bréf hans sum
sem þar eru birt um málefni Landa-
kots eru einstök að efni og stíl og
svo tær að alveg ókunnugum manni
er fært að skilja til fulls hin flókn-
ustu viðfangsefni spítalarekstrar-
ins.
Hann hafði afar þroskaða og ríka
réttlætiskennd og hann var alger-
lega ófeiminn við að fylgja henni
gagnvart háum sem lágum. Hann
talaði aldrei eins og halda mætti að
viðmælandinn vildi heyra, hann
sagði bara sína skoðun og framhald-
ið varð að ráðast. Hann kunni ekki
að hræðast, varð ekki beygður, laut
aðeins sannleikanum. Hann naut
farsældar í einkalífi, átti ást góðrar
konu og tveggja barna og dóttur-
dóttur. Hún, Þóra Gunnarsdóttir,
var afa sínum undurgóð og hjúkraði
honum til hinstu stundar. Raunar
var afar sterkt samfélag með þeim
öllum, dr. Bjarna, Þóru og börnun-
um Jóni Erni og Vilborgu og Þóru
dóttur hennar. Við Sigríður Ásdís
vottum þeim frændsystkinum mín-
um okkar dýpstu samúð. Dr. Bjarni
Jónsson var heilsteyptur; það var
engin feyra í steypunni og efnið var
gull.
Kjartan Gunnarsson.
Á þeim tíma sem St. Jósefssystur
ráku spítala í Landakoti þróaðist
þar all sérstakt mannlíf, sem ég er
ekki viss um að aðrir en þeir, sem
þar tóku þátt, skilji. Aðferðir St.
Jósefssystra við rekstur spítalans
voru öðruvísi en tíðkaðist á sam-
bærilegum stofnunum hér á landi.
Skuldbinding þein'a við starfið var
algjör og ekkert utanaðkomandi
truflaði þær í starfi sínu, sem
grundvallaðist á trú þeirra. Með
þessu móti tókst þeim að reka stóra
stofnun á sérlega hagkvæman hátt,
nokkuð sem stjórnvöld landsins á
hverjum tíma hafa ekki alltaf kunn-
að að meta. Skipulag læknisþjón-
ustu var með talsvert öðrum hætti
en tíðkaðist annars staðar hér á
landi en hentaði vel starfseminni
sem þar fór fram. Það er því ekki
óeðlilegt að þegar forsendur fyrir
rekstri spítalans brugðust vegna ut-
anaðkomandi aðstæðna hafi sitt
sýnst hverjum hvernig við átti að
bregðast.
Dr. Bjarni Jónsson tók mikinn
þátt í starfsemi spítalans allt frá því
að hann hóf þar störf sem aðstoðar-
læknir um miðjan fjórða áratuginn
og þar til hann lét af störfum, sem
yfirlæknir 1980. Eins og hann sjálf-
ur sagði í bók sinni „Á Landakoti":
„Hafa götur mínar og systranna
legið saman í nær hálfa öld.“ Vart
er þó hægt að hugsa sér aðila með
ólíkari gi-undvallarlífsskoðun en
þessa. Samstarf þeirra gekk hins
vegar með miklum ágætum og
byggðist á djúpri gagnkvæmri virð-
ingu. Eitt það eftirminnilegasta frá
þessum árum á Landakoti var að
fylgjast með samskiptum dr.
Bjama og systur Gabrielu á skurð-
stofunni. Þar fóru þær tvær persón-
ur sem þeir sem þeim kynntust
munu aldrei gleyma.
Dr. Bjarni varð landskunnur fyr-
ir störf sín. Hann stundaði starf sitt
á tímum mikilla breytinga og fram-
fara í læknisfræði. Sjálfur fylgdist
hann vel með í fræðum sínum og
eftfr að hafa stundað nám í Þýska-
landi og nokkru síðar í Bandaríkj-
unum, fór hann á miðjum aldri til
Danmerkur til að kynna sér með-
ferð höfuðslysa. I vel á annan ára-
tug sinnti hann þessum mikilvæga
þætti heilbrigðisþjónustunnar al-
einn og var á vakt alla daga og næt-
ur vegna þess. Minnisstætt er þeg-
ar við tveir til þrír tugir starfs-
manna á Landakoti vorum eitt laug-
ardagskvöld fyrir nær 30 ámm í
kvöldboði hjá Þóru og dr. Bjama,
að húsbóndinn var kallaður upp á
Landakot til að sinna alvarlegu höf-
uðslysi. Því var tekið af miklu æðru-
leysi og byrðar gestgjafanna lentu á
Þóru einni. Það stóð á endum að við
gestirnir mættum dr. Bjarna um
miðja nótt þegar við vomm að fara
heim. Þó svo að Landakotsspítali
hafi fengið annað hlutverk og ekki
ómerkara en áður, standa bygging-
amar á Landakotshæð sem óbrot-
gjarn minnisvarði um það þrekvirki
sem St. Jósefssystur unnu í heil-
brigðismálum hér á landi. Dr.
Bjarni var í fremsta flokki þeirra
sem unnu með systrunum og studdi
þær með miklum ágætum. Jafnan
þegar mikið lá við var hann tilbúinn
að beita penna sínum og nýta sér
yfirburða vald sitt á íslenskri tungu
í þágu spítalans. Þegar St. Jósefs-
systur ákváðu að hætta spítala-
rekstri 1976 átti hann stærsta þátt-
inn í að Sjálfseignarstofnun St. Jós-
efsspítala tók við rekstrinum og sat
í fulltmaráði hennar þar til yfir
lauk. Það þurfti einn illvígasta sjúk-
dóm sem til þekkist til að leggja dr.
Bjarna að velli á 90. aldursári. Við
hjónin sendum börnum hans og
dótturdóttur innilegai’ samúðar-
kveðjur.
Ólafur Örn Arnarson.
Þegar ég heyrði að dr. Bjami
Jónsson væri látinn var fyrsta
hugsun mín sú að hvíldin hafi senni-
lega verið honum kærkomin, eftir
erfiða baráttu hans við þungbæran
sjúkdóm, sem hann vissi að einung-
is gat endað á einn veg. Á eftir
fylgdi söknuður og það rann upp
fyrir mér sú fullvissa að ég myndi
aldrei framar hitta Bjarna.
Bjami átti óvenju langa
starfsævi. Hann lauk gifturíku
starfi sem bæklunarskurðlæknir og
sinnti raunar um árabil einnig heila-
og taugaskurðlækningum, áður en
hingað til lands komu læknar sem
sérmenntað höfðu sig í þeirri grein
læknisfræðinnar. Fyrir þetta var
Bjarni nýlega heiðraður sérstak-
lega, af Félagi heila- og taugaskurð-
lækna. Sem læknakandidat ræddi
ég við Bjama um að ég hefði hug á
að leggja fyrir mig sérfræðinám í
heila- og taugasjúkdómafræði.
Hann sagði mér þá að þegar hann
hefði sem ungur maður verið að
velja sér sérgrein hefði hann haft
mikinn áhuga á þeirri gi’ein, en að
gallinn við hana hefði verið að á
þeim tíma hefðu sérfræðingar í
greininni ekkert getað gert fyrir
sjúklinga sína og því hefði hann val-
ið sér bæklunarskurðlækningar.
Hins vegar varð áhugi Bjarna á
sjúkdómum í taugakerfinu síðar til
þess að hann tók að sér heila- og
taugaskurðaðgerðir.
Eg kynntist Bjarna fyrst þegar
ég var læknanemi og síðan lækna-
kandidat á Landakotsspítalanum
fyrir tveimur áratugum. Bjarni var
SJÁ NÆSTU SÍÐU
LEGSTEINAR

A TILBOÐI
15 - 30% afsláttur
ef pantað er
í febrúar.
15% afsláttur
af letri og skrauti.
Qraníí
Helluhraun 14 HafnarQörður
Sími: 565 2707