Morgunblaðið - 21.04.1999, Side 37

op
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 1999 37
UMRÆÐAN
Er allt gamalt
fólk eins?
Á undangengnum
áratugum hefur gætt
vaxandi tilhneigingar
til að setja fólk í skúff-
ur. I hverri skúffu er
litið á alla einstaklinga
sem nánast eins. Böm-
in eru á leikskólum.
Krakkamir í grunn-
skóla. Unglingarnir em
hópur svona eins og
þeir era. Stúdentar og
aðrir námsmenn
mynda hóp. Svo er það
stærsti hópurinn, sem
er kannski ekki talinn
allur alveg eins, og það
er vinnandi fólk. Or-
yrkjar skulu allir vera
eins. Og gamalt fólk. Fjallað er um
þessa hópa eins og allir einstakling-
ar í þeim séu alveg eins. Hversu
fjarri sanni það nú er.
Því miður er ekki mikill sam-
gangur á milli skúffanna. Gamla
fólkið og börnin hittast sjaldan en
gætu eflaust lífgað upp og auðgað
líf hvert annars. Áður fyrr voru
amma og afi stór þáttur í uppeldi
og lifi barna. Ekki lengur. Oryrkj-
ar og gamalt fólk eru tekin „úr
sambandi" við vinnumarkaðinn,
sem var þó góður hluti af tilgangi
þeirra og lífi áður en þau urðu ör-
yrkjar eða gamlir. Börnin vita
sjaldnast hvar pabbi og mamma
eru yfir daginn. Hvers vegna er
þetta svona og er þetta eitthvað
sem við viljum?
Hvemig myndast skúffur?
Aukin sérhæfing með lengri
skólagöngu, lífeyriskerfi og stíft
skipulag á vinnumarkaði valda því
að fólk er í auknum mæli flokkað í
einsleita hópa. Yfirborðskennd og
hröð umræða í fjölmiðlum á sinn
þátt í að ala á þessari þróun. Kerfið
raðar fólki á barnaheimili, skóla og
elliheimili. Vinnustaðir verða æ lok-
aðri.
Lífeyriskerfið með stífum aldurs-
mörkum, 100% lífeyri frá lífeyris-
sjóði og tekjutenging lífeyris frá
Álmannatryggingum sem og lág-
markslaun útiloka elli- og örorkulíf-
eyrisþega frá hlutaþátttöku á
vinnumarkaði. Almennt viðhorf og
fordómar í garð hópanna, sérstak-
lega unglinga og eldra fólks, valda
því að þeir einangrast.
Umræðan snýst meira
um að hún Anna sé
unglingur en ekki að
hún sé einstaklingur
ólík öllum öðram ein-
staklingum, jafnt ung-
lingum sem öðru fólki.
Hún snýst um Jón sem
gamalmenni og að
hann búi við einhver
sameiginleg vandamál
gamalmenna en ekki
um herra Jón einstak-
ling, sem er ólíkur
öðra gömlu fólki, Önnu
unglingi sem og öðra
fólki.
Hversu fráleitt er
að setja t.d. allt eldra fólk á einn
bás. Þvílík móðgun! í þeim hópi er
duglegt fólk og latt fólk, ráðdeild-
arsamt fólk og eyðsluklær, kátt
Skúffur
Hversu fráleitt er að
setja t.d. allt eldra fólk á
einn bás, segir Pétur H.
Blöndal. Þvílík móðgun!
fólk og leiðinlegt eins og gengur
með fólk almennt. Sennilega eru
fáir hópar jafn ósamstæðir. Heils-
an er mismunandi. Fjárhagurinn
sömuleiðis, bæði eignir og tekjur.
Hví skyldu allir verða eins þegar
þeir eldast? Má ég búast við að við
Ógmundur Jónasson verðum ná-
kvæmlega eins þegar við fyllum
hóp gamalmenna? Þessi skúffu-
árátta kemur í veg fyrir eðlileg
samskipti á milli fólks, gerir mann-
lífið fátæklegra, eykur á fordóma
og veldur einsemd og spennu á
milli hópa. Eg tel vel þess virði að
reyna að brjóta niður þær girðing-
ar, sem búið er að reisa á milli
þessara hópa.
Að rífa skúffur
Við eigum að auka á tengsl
barnaheimila og elliheimila með
gagnkvæmum heimsóknum. Svo má
bjóða öfum og ömmum, þeim sem
það vilja, að taka þátt í starfi leik-
Pétur H.
Blöndal
Breytum rétt
vegna barnanna
ÍSLENSKA þjóðin
er yngst norrænu
þjóðanna, liðlega 1100
ára. Frá byrjun hefur
fjölskyldan gegnt mik-
ilvægu hlutverki í ís-
lensku samfélagi. En
hvernig stöndum við
vörð um hag fjölskyld-
unnar miðað við önnur
norræn lönd? Höfum
við gætt nógu vel að
afkomu og aðbúnaði
fjölskyldunnar?
Hvemig tökum við á
móti nýjum einstak-
lingum? Veitum við
hinum nýju þjóðfé-
lagsþegnum alla þá
umhyggju sem þeir eiga rétt á? Er
nægjanlegt að foreldrar fái ein-
ungis sex mánaða fæðingarorlof?
Nei, ekki að mínu mati.
Stefna Samfylldngarinnar er að
fæðingarorlof verði 12 mánuðir á
fullum launum sem foreldrar
skipti með sér. Feður eiga að hafa
sjálfstæðan rétt til þriggja mánaða
fæðingarorlofs, en geti tekið allt að
sex mánuðum. Á öllum Norður-
löndunum nema ís-
landi hafa foreldrar
rétt til sérstaks for-
eldraorlofs. Við þurf-
um að bæta úr því.
Hvemig er staða
fjölskyldunnar ef bam
er mikið veikt og þarf
að vera mikið á
sjúkrahúsum eða und-
ir læknishendi? Er
umönnunargreiðsla
nægjanleg til að einn
aðili geti staðið undir
kostnaði svo sem
læknis- og lyfjakostn-
aði ásamt framfærslu-
kostnaði?
Á öllum Norður-
löndunum hafa foreldrar rétt til
fjarvera frá launavinnu vegna
veikra bama. Sænskir foreldrar
hafa rétt til lengstrar fjarveru en
möguleikinn er stystur í Dan-
mörku og á Islandi. Þar að auki
gilda sérstakar reglur á öllum
Norðurlöndunum nema Islandi um
rétt til fjarvista vegna langveikra
barna.
Samfylkingin vill að almanna-
Dóra Líndai
Hjartardóttir
skóla með því að segja sögur eða
lesa fyrir bömin í litlum hópum.
Sama á við um grannskólana. Á
þennan hátt má minnka fordóma og
jafnframt gefa lífi eldra fólks auk-
inn tilgang. Svo mættu fyrirtæki
skipuleggja heimsóknir barna
starfsmanna á vinnustað. Hvar era
pabbi og mamma annars lungann úr
ævinni?
Önnur atriði snúa að skipulagi
vinnumarkaðar. Ef foreldrum barna
undir t.d. þriggja ára aldri yrði gert
kleift að vinna fimm tíma á dag með
vöktum, öðru fyrir hádegi og hinu
eftir hádegi, eða jafnvel heima í
fjarvinnslu á tölvu, myndi sparast
mikill kostnaður við bamagæslu.
Bömin yrðu heima hjá foreldram
sínum allan daginn. Hugsanlega
gætu afköstin á þessum fimm tím-
um verið nálægt átta tíma afköstum
með bættri stjórnun. Því þyrftu
launin ekki endilega að lækka og
ráðstöfunartekjurnar mundu jafn-
vel hækka þegar barnapössun spar-
ast. Svo er afskaplega ánægjulegt
að vera með bömum sínum hálfan
daginn!
Hér á landi fær fólk eingöngu
100% örorkulífeyri. 73% örorka
með 27% vinnugetu þekkist ekki.
Afleiðingin er sú að ekki er reiknað
með að öryrkjar vinni. Þetta bitnar
illa á öryrkjum. Þeir fá ekki vinnu
eða það borgar sig ekki fyrir þá.
Mörgum finnst þeir missa tilgang.
Þessu þarf að breyta og meta raun-
verulega vinnugetu öryrkjans.
Greiða mætti lífeyrinn til fyrirtæk-
is, sem réði öryrkjann og borgaði
honum full laun. Þannig nýtir þjóð-
in starfskrafta öryrkjans og líf hans
öðlast aukinn tilgang. Sama mætti
bjóða gömlu fólki, sem þess óskar.
Eg tel að þjóðin hafi ekki efni á að
nýta ekki mikla reynslu og þekk-
ingu eldra fólks, ef það á annað
borð vill leggja hönd á plóginn. Að
sjálfsögðu þarf að gera sérstakar
ráðstafanir um hlutastörf og lengri
frí til eldra fólks. Breyta þarf
skattalögum og hugsanlega reglum
lífeyrissjóða.
Þessum hugmyndum er varpað
fram til umræðu. Nútíma tækni og
alveg sérstaklega fjarvinnsla með
tölvu mun auðvelda foreldrum að
vinna heima hluta af vinnuviku.
Hvað varðar gamalt fólk og ör-
yrkja finnst mér vera um réttinda-
mál að ræða. Mér finnst það vond
tilhugsun að lenda í þeirri stöðu að
mega ekkert gagn gera lengur.
Verða löggilt gamalmenni upp á
punt.
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík og
tryggingafræðingur.
Velferð
Samfylkingin vill, að
sögn Dóru Líndal
Hjartardóttur, að al-
mannatryggingakerfíð
bæti þá tekjuskerðingu
sem fólk verður fyrir
vegna veikinda barna
og annarra nákominna
aðstandenda.
tryggingakerfið bæti þá tekju-
skerðingu sem fólk verður fyrir
vegna veikinda bama og annarra
nákominna aðstandenda. Samfylk-
ingin stefnir að þjóðfélagi sem
skapar einstaklingum og fjölskyld-
um öryggi til að njóta frelsis og
hamingju. Allir eiga að hafa jafnan
aðgang að velferðarþjónustu og
samfélagslegu öryggi, hvar sem
þeir búa og hvaða þjóðfélagshópi
sem þeir tilheyra. Efnahagslegt
öryggi á að koma í stað auðhyggju.
Breytum því rétt í kosningunum
8. maí!
Höfundur er tónmenntokennari
og skipsir 3. sætið á lista
Samfylkingarinnsir á Vesturlandi.
Skriðuklaust-
ur - er ekki
nóg komið?
EINN af öndvegis-
höfundum Islendinga
gaf ásamt eiginkonu
sinni íslenska ríkinu
fyrir hálfri öld jörðina
Skriðuklaustur „ásamt
húsum öllum og mann-
virkjum, gögnum og
gæðum“. Gjöfin skyldi
„hagnýtt á þann þátt
að til menningarauka
horfi“ og tók ríkis-
stjóm landsins við
henni með þeirri kvöð.
Skriðuklaustur er höf-
uðbói með sögu og ein-
stakri umgjörð frá
náttúrunnar hendi. Ár-
ið 1940 var þar risið
hús skálds, einstakt að formi, bú-
staður rithöfundar sem brotið hafði
ísinn erlendis og borið hróður Is-
lands víða á fyrrihluta aldarinnar og
gerðist nú bóndi í átthögum sínum.
Þau hjón, Gunnar og Franzisca,
áttu heima á Skriðuklaustri í tæpan
áratug og hlúðu að draumi sínum í
dalnum eystra uns þau bragðu búi
1948 og fluttu til Reykjavíkur.
Það sem síðan gerðist hefur ekki
verið íslenska ríkinu eða Austfirð-
ingum til vegsauka. I stað þess að
gera þennan garð að setri til menn-
ingarauka fyrir umhverfi sitt var
þangað flutt nokkrar bæjarleiðir til-
raunastöð í landbúnaði, og skriffinn-
ar landbúnaðarráðuneytis breiddu
sig yfir húseignir og land og hafa
haldið tangarhaldi sínu sem fastast
til þessa. Fyiir náð og miskunn var
rithöfundum á níunda áratugnum
hleypt inn í skot í húsinu og kallað
fræðimannsíbúð.
Gjörningar siðustu ára
Um langt skeið hafa margir vel-
viljaðir menn reynt að greiða úr
þeim ógöngum sem gjöf skáldsins
rataði í við yfirtöku landbúnaðar-
ráðuneytisins á gögnum jarðarinn-
ar og gæðum. I þeim hópi voru
bæði ráðherrar, tilraunastjórar
sem settir voru til verka á staðnum
og stöku heimamenn. Samningur
var gerður 1972 um afnot mikiis
hluta hússins fyrir Minjasafn Aust-
urlands, breyting gerð á honum
1979 og þá bréfað af þremur ráð-
herram að jörðin öll færðist undir
menntamálaráðuneytið, ef rekstri
tilraunastöðvar yrði hætt. Við þetta
var ekki staðið upp úr 1990, nema
að því er varðaði Gunnarshús.
Bjöm Bjamason menntamála-
ráðherra hefur með jákvæðum
hætti beitt sér í málefnum staðar-
ins, setti á fót Gunnarsstofnun í
árslok 1997 og hélt áfram glímu
forvera síns við iandbúnaðarráðu-
neytið. Ráðherrar landbúnaðar-
mála ráðskuðust á sama tíma með
jörðina rétt eins og hún væri þeirra
eign og virðast hafa notað hana
sem einhvers konar skiptimynt til
að hygla einstökum bændum í ná-
grenninu. Þetta er ósæmilegt fram-
ferði sem ekki stenst mælikvarða
heilbrigðrar stjómsýslu að ekki sé
talað um virðingarleysið við gjöf
skáldsins til íslensku þjóðarinnar.
Er mælirinn nú ekki fullur og nóg
komið af lágkúru? Ríkisstjóm
iandsins verður sóma síns vegna og
í þjóðarþágu að gera bragarbót í
málefnum staðarins. Eins og málið
er vaxið fellur í hlut forsætisráð-
hema að hafa um þetta forystu.
Fyrirspurn til
forsætisráðherra
Hinn 2. mars síðastliðinn lagði ég
fram á Alþingi eftirfarandi fyrir-
spum til Davíðs Oddssonai' forsæt-
isráðherra og bað um skriflegt svar:
„Er ráðhema reiðubúinn að beita
sér fyrir því að jörðin Skriðuklaust-
ur í Fijótsdal verði í
heild sinni sett undir
menntamálaráðuneytið
og umsjá hennar falin
stjóm Gunnarsstofnun-
ar?“ Svar hefur ekki
borist við fyrirspum-
inni, en ég vænti þess
að hún hafi ekki lent
undir á borði ráðhem-
ans heldur sé málið nú
til efnislegrar athugun-
ar í forsætisráðuneyt-
inu.
Það era engar rök-
rænar forsendur fyrir
því að skipta upp milli
ráðuneyta „ævarandi
eign íslenska ríkisins"
og viðhalda því skæklatogi sem slík
skipting umráða býður upp á. Jörð-
Menningarsetur
Jörðina í heild, segir
Hjörleifur Guttorms-
son, ber að færa undir
menntamálaráðuneytið.
ina í heild ber að færa undir
menntamálaráðuneytið. Siíkt er í
samræmi við samkomulag mennta-
málaráðherra, landbúnaðamáð-
hema og fjármálaráðherra frá 12.
október 1979. Sama afstaða kom
einnig fram nýlega og var bókuð á
sameiginlegum fundi hreppsnefnd-
ar Fljótsdalshrepps og stjómar
Gunnarsstofnunar 8. október 1998.
Andi Gunnars og Franziscu
Sá sem þetta ritar kom nokkrum
sinnum á barnsaldri í
Skriðuklaustur meðan Gunnar og
Franzisea sátu staðinn. Ei-fitt er að
lýsa þeim hughrifum sem fylgdu
slíkri heimsókn, þeimi reisn og
dulúð sem ríkti yfir þessu
blómumprýdda húsi og þeirri
andagift og útgeislun sem stafaði
frá húsráðendum. Faðir minn tók
mig með sér í efirlitsferð skógar-
varðar um Fljótsdal og afdali sum-
arið 1946 og tók hún röska viku.
Við komum á marga bæi í dalnum,
riðum árnar í fylgd kunnugra og
gistum að minnsta kosti á þremur
stöðum. Alls staðar barst talið með
einum og öðram hætti að
Skriðuklaustri, þeim myndarskap
sem þar ríkti úti sem inni. Andi
Gunnars og Franziscu hvíldi yfir
dalnum og ailir töldu sig eiga hlut-
deild í þessu ævintýri. Næstsíðasta
daginn var farið í heimsókn í
Klaustur og stansað fram á kvöld.
Ég bjó að því lengi að hlusta á
samræður og skyggnast í króka og
kima í þessu ótrúlega sloti. Klaust-
urnesið framundan var íðilgrænt
með miklum slægjum bænda víða
að úr dalnum.
Væri úr vegi að hlúa nú að þess-
um stað „á þann hátt að til menn-
ingarauka horfi“ í samræmi við
hug hjónanna sem afhentu hann ís-
lensku þjóðinni að gjöf og ríkinu til
varðveislu í árslok 1948?
Höfundur er alþingismaður.
Hjörleifur
Guttormsson