Morgunblaðið - 09.06.1999, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 9. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Karl Bretaprins hefur gengið fram fyrir skjöldu gegn erfðabreyttum matvælum
Bændur óttast
almenningsálitið
KARL Bretaprins - fremstur í gagnrýninni á erfðabreytt matvæli.
KARL Bretaprins hefur hleypt
nýju fjöri í umræðuna um erfða-
breytt matvæli með blaðagrein, þar
sem hann hefur uppi miklar efa-
semdir um þau; segir þau reyndar
óþörf og að það liggi engan veginn
fyrir að þau séu hættulaus mönn-
um. Opinber viðbrögð ríkisstjómar-
innar hafa verið á lágu nótunum, en
sögur fara af reiði og pirringi í röð-
um ráðherra. Bændur eru á hinn
bóginn sífellt ófúsari að taka þátt í
tilraunum með ræktun erfða-
breyttra afurða vegna vaxandi and-
stöðu almennings.
Tony Blair forsætisráðherra
sagði í viðtali á BBC-sjónvarpsstöð-
inni á sunnudag að nauðsynlegt
væri að skoða málið með opnum
huga. Hann sagðist ekki vera sér-
legur talsmaður erfðabreyttra mat-
væla, en að skynsamlegra væri að
fara eftir niðurstöðum vísindarann-
sókna en tilfinningaþrungnum al-
mannarómi. Blair varaði við því að
ef lagt yrði bann við framleiðslu
erfðabreyttra matvæla í Bretlandi,
myndu önnur lönd, eins og til dæm-
is Þýskaland, ná forskoti í rann-
sóknum á þessu sviði.
Sagt er að Karli og Tony Blair
forsætisráðherra sé vel til vina, en
blöð skýra frá því að fyrir fimm vik-
um hafi slegið í brýnu milli þeirra út
af erfðabreyttu matvælunum. Full-
yrt er að að ummæli ráðherra í síð-
ustu viku um skaðleysi þeirra og
ófagrar samlíkingar um þá, sem á
móti þeim eru, þ.á m. samtök sem
Karl er vemdari fyrir, hafi gert
prinsinum gramt í geði.
Tony Blair varar
við því að önnur
lönd nái forskoti
í rannsóknum
Lengi verið andvígur ræktun
erfðabreyttra matvæla
Karl Bretaprins hefur löngum
lýst sig andvígan ræktun erfða-
breyttra matvæla og opnaði um ára-
mótin heimasíðu, þar sem fólki var
gefinn kostur á að segja hug sinn til
þeirra.
í grein sinni í Daily Mail segir
Karl, að alls kyns upplýsingum um
skaðsemi og skaðleysi erfða-
breyttra matvæla sé haldið að fólki
og brýn nauðsyn sé á því að umræð-
an verði markvissari og að almenn-
ingur fái svör við spumingum sín-
um. Hann telur enga þörf fyrir
erfðabreytt matvæh í Bretlandi og
vafasamt, hvort sú þörf verði
nokkum tíma íyrir hendi. Hann
segir að engar sannanir liggi fyrir
um hættu af því að neyta erfða-
breyttra matvæla, en hins vegar sé
heldur ekki hægt að afneita henni,
til þess hafi allt of litlar rannsóknir
verið gerðar. Hann bendir á, að lyf
verði að rannsaka vandlega áður en
þau fáist sett á markað og engin
ástæða sé til þess að annað gildi um
erfðabreytt matvæli.
Þá bendir prinsinn á, að í Banda-
ríkjunum hafi nú eftir áralangar
rannsóknir komið í ljós að erfða-
breytt maísfrjókorn drepi fiðr-
ildalirfur, og hættan á víxlfrjógvun
sé vissulega fyrir hendi, þar sem
hvorki flugur né vindar lúti
nokkmm reglum okkar mannanna.
Og hver borgar svo brúsann, ef illa
fer? spyr Karl.
Um þau rök, að erfðabreyttu
matvælin séu bjargvættur þriðja
heimsins segir Karl, að þau hljómi í
sínum eyrum eins og tilfinningaleg
fjárkúgun. Hann vísar til samþykkt-
ar 20 Afríkuríkja, þ.á m. Eþíópíu,
þess efnis að erfðabreytt matvæli
séu ekki lausnin fyrir þau og nýrrar
skýrslu Hjálparstofnunar kirkjunn-
ar, þar sem sett era fram rök fyrir
því, að erfðabreytt matvæli séu ekki
lausnin gegn hungri og fátækt í
þriðja heiminum.
Loks fjallar prinsinn um framtíð-
ina og spyr þá m.a. hvort við eigum
að láta iðnvæðingu sjálfs lífsins við-
gangast með breytingum á náttúr-
legu umhverfi okkar. Og ef við
breytum svo, kemur þá ekki ein-
hvem tíma að skuldadögum? Væri
ekki skynsamlegra að vinna með
náttúranni og nýta gjafir hennar til
góðs fyrir okkur og framtíðina?
Skoðunum Karls andmælt
Grein prinsins hefur þegar vakið
hörð viðbrögð þeirra, sem era fylgj-
andi erfðabreyttum matvælum. The
Times hefur eftir Tony Combes,
talsmanni Monsanto, fyrirtækisins
sem stendur einna fremst í þróun
erfðabreyttra matvæla, að fullyrð-
ingar prinsins um skort á reglu-
gerðum og rannsóknum séu rangar.
Hver rannsóknin á fætur annarri
hafi leitt í ljós, að erfðabreytt mat-
væli séu hættulaus mönnum og um-
hverfinu. Peter Melchett, talsmaður
Greenpeacesamtakanna, tekur hins
vegar heils hugar undir málflutning
Karls. Frá skrifstofu prinsins ber-
ast þær upplýsingar, að hann sé
hæstánægður með viðbrögð fólks,
sem hafi hringt þangað í stóram stíl
til að taka undir orð hans og að ör-
tröð hafi skapazt á heimasíðu prins-
ins.
Prinsinn sendi forsætisráðuneyt-
inu eintak af greininni fyrir birtingu
og þar á bæ segja menn upphátt, að
ríkisstjómin fagni öllum skynsam-
legum innleggjum í umræðuna.
Hún telji neyzlu erfðabreyttra
matæla skaðlausa, hafni banni við
rannsóknaræktun þeirra, en sé
fylgjandi ströngu eftirliti og aðhaldi
með þeim. Þá hafi ríkisstjórnin sett
reglur um merkingar í verzlunum
og veitingahúsum og sjálfsagt sé, að
almenningur eigi um það val, hvort
hann kaupir vörur með erfðabreytt-
um efnum eða ekki.
Almenningsálit gjörbreytt
Þegar Karl Bretaprins vakti fyrst
máls á hættunni af ræktun erfða-
breyttra matvæla, voru skoðanir
hans taldar honum til sérvizku, og
allar búðarhillur voru fullar af mat-
vælum með erfðabreyttum efnum.
Nú hefur almenningsálitið gjör-
breytzt og nær allar verzlanakeðjur
hafa hætt sölu þeirra. Brennt bam
forðast eldinn segir máltækið og
það sannast á Bretum nú, því and-
stöðu þeirra má að hluta rekja til
kúariðunnar og afleiðinga hennar,
sem Karl vísar til í grein sinni, en
þar þótti ríkisvaldið grípa of seint
inn í gang mála.
Rannsóknaræktun á erfðabreytt-
um matvælum fer nú fram á 148
stöðum í Bretlandi. Fréttir hafa
borist af því að fyrirtæki, sem hefúr
stundað rannsóknir á erfðabreyttu
sáðkomi, hafi ákveðið að hætta
þeim vegna stöðugra skemmdar-
verka á uppskeranni. Þá hefur kom-
ið fram að bændur óttast í auknum
mæli að ímynd þeirra bíði hnekki
haldi þeir áfram tilraunum með
ræktun erfðabreyttra afurða. Síðast
á mánudaginn lét einn breskur
bóndi undan þrýstingi samsveit-
unga sinna og eyðilagði alla upp-
skera sína á 25 ekram lands.
Torg hins himneska friðar:
Hliðið að framtíð Kína
AFP
Eftir Xiao Qiang
The Project Syndicate.
TÍU AR era liðin frá blóðbaðinu í
Peking en það varð til þess að líf
mitt tók nýja stefnu og gerði mig
að baráttumanni mannréttinda.
Grimmd ríkisstjómarinnar þá og
öll mín reynsla síðan hafa sannfært
mig um að framtíð Kína verður
óviss án viðeigandi útskýringa
þessara glæpa.
Ég sá myndir frá blóðbaðinu í
sjónvarpinu í Bandaríkjunum þar
sem ég var við doktorsnám í
stjameðlisfræði. Daginn eftir
ákvað ég að hætta námi og tók
fyrstu vél heim til Kína. I tvo mán-
uði sem þrangnir vora skelfingu,
reyndi ég að komast að því hvað
hefði gerst án þess að lögreglan
yrði á vegi mínum. Ég hafði uppi á
fólki i felum og dreifði framlögum
úr erlendum söfnunum til fómar-
lambanna og fjölskyldna þeirra.
Þegar ég sneri tilbaka úr þessari
ferð var ég sannfærður um eitt:
Það er hægt að slátra fólki en
frelsisþráin verður aldrei drepin
niður.
Hin friðsamlegu mótmæli sem
áttu sér stað árið 1989 gáfu í fyrsta
sinn milljónum Kínverja forsmekk-
inn að pólitísku frelsi og von um að
þeir gætu haft áhrif á opinbert líf í
landinu. Ríkisstjómin afgreiddi
hins vegar þessa friðsamlegu
hreyfingu sem uppreisn gagnbylt-
ingarsinna og réttlætti þannig þær
miskunnarlausu aðgerðir sem
brutu hreyfinguna niður. Skilaboð-
in til fólksins vora skýr: Það yrði
ekkert pólitískt frelsi.
Þau rök heyrast að Kína hafi tek-
ið framförum síðan þá. Efnahagur
hafi batnað, lífsgæðin aukist og að
ríkið hafi minni afskipti af daglegu
lífi fólks. Staðreyndin er hins vegar
sú að frekari þróun í Klna getur
ekki orðið á meðan stjómvöld era
ekki kölluð til ábyrgðar og almenn-
ingur fær hvorki upplýsingar né
aðgang að stjómkerfinu. Kínversk
stjómvöld halda fram þeim fullyrð-
ingum sínum að hreyfingin á Torgi
hins himneska friðar og lýðræði
muni skapa pólitískan glundroða og
þjóðarsundrangu. „Stöðugleika of-
ar öllu“, hljómar hið opinbera slag-
orð. En stöðugleiki byggður á und-
irokun er líkast húsi reistu á virku
eldfjalli.
Kínverski kommúnistaflokkur-
inn fylgir ekki marxisma nema í
orði en hefur þó engin önnur úr-
ræði hvað varðar framtíð landsins.
Stjórnvöld treysta á áframhald-
andi hagvöxt og geta þannig rétt-
lætt þann „stöðugleika" sem þar
ríkir, en það sem þeir kalla „stöð-
ugleika“ er í raun kúgun og undir-
okun. Minnki hagvöxturinn munu
efasemdir vakna um slíkan samn-
ing sem þvingaður er upp á þjóð-
ina.
Stjórnvöld kunna engin ráð við
mótmælaaðgerðum atvinnulausra
verkamanna og snauðra bænda svo
ekki sé minnst á óánægða trúar-
hópa. Þegar kínverska sendiráðið
var sprengt í loft upp í Belgrad á
dögunum, kyntu stjórnvöld undir
Þeir sem muna eftir
áhrifum vakningar-
innar árið 1989 gera
sér grein fyrir
þýðingu þess að
halda anda hennar
á lofti ef Kína á að
komast friðsamiega
í gegnum núverandi
breytingar.
þjóðemishyggju og útlendingahat-
ur hjá þjóðinni, en þau viðbrögð
bera vott um það mikla óöryggi
sem endurspeglast í afneitun
ólíkra sjónarmiða.
Þeir sem muna eftir áhrifum
vakningarinnar árið 1989 gera sér
grein fyrir þýðingu þess að halda
anda hennar á lofti ef að Kína á að
komast friðsamlega í gegnum nú-
verandi breytingar. Þess vegna
teljum við lífsnauðsynlegt að ógilda
dóminn sem fordæmdi mótmælin.
Ef réttlæti á að ríkja, þjóðarsátt og
sannur stöðugleiki, þá verða kín-
versk stjómvöld að viðurkenna að
blóðbaðið árið 1989 var glæpur
gegn kínversku þjóðinni.
Eftirfarandi aðgerðir era nauð:
synlegar við ógildingu dómsins: I
fyrsta lagi verða stjómvöld að gefa
út þá opinbera yfirlýsingu að mót-
mælin árið 1989 hafi ekki verið
uppreisn gagnbyltingarsinna. I
öðra lagi verður að láta lausa alla
þá pólitísku fanga sem enn era í
fangabúðum fyrir „glæpi" tengd-
um lýðræðishreyfingunni. I þriðja
lagi verður kínverska ríkisstjómin
að biðja fómarlömbin, hina særðu
og fjölskyldur þeirra opinberlega
afsökunar og veita þeim fullnægj-
andi bætur. í fjórða lagi verður
kínverska ríkisstjórnin að hleypa
þeim hundraðum pólitísku útlögum
eins og mér aftur inn í landið.
Að lokum er nauðsynlegt að
setja á fót sjálfstæðan glæpadóm-
stól sem rannsakar blóðbaðið þann
4. júní. Það þarf að ákæra og draga
fyrir rétt alla þá sem ábyrgir era
fyrir drápunum og grimmdarverk-
unum, svo sem Li Peng, fyrram
formann.
Það er ekki auðvelt að taka slík
skref. Sýn og pólitískt hugrekki
þarf til að horfa til framtíðar kín-
versku þjóðarinnar í stað þess að
vemda sérhagsmuni valdahópa.
Einungis með því að ógilda dóm-
inn, getur ný forysta í Kína endur-
heimt þann opinbera siðferðisrétt
sem brotinn var niður fyrir tíu ár-
um. Þetta er einungis byrjunin á
þeim löngu tímabæra aðgerðum
sem nauðsynlegar era ef Kína á að
geta hafið 21. öldina sem mikil þjóð
og ábyrgur meðlimur í alþjóðlegu
samfélagi.
Torg hins himneska friðar og
andi þess tilheyra heiminum.
Ógilding dómsins þann 4. júní 1989
mun ekki einungis vega þungt í
endurreisn lýðræðis, mannréttinda
og lagaréttar í Kína, heldur einnig
tákna heimssigur réttlætis og frið-
ar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
samtakanna „Mannréttindi ( Kína“
en þau samtök, sem eru starfrækt í
New York og Hong Kong, hafa eft-
irlit með kfnverskum mannréttind-
um.